Ο 4ος μ.Χ. αιώνας είναι σημαντικό ορόσημο για τα Ελληνικά Γράμματα και γενικότερα για το ελληνικό πνεύμα. Εύλογα έχει ονομαστεί "Χρυσός Αιώνας των Ελληνικών Γραμμάτων",αφού τον αιώνα αυτόν κρίθηκε οριστικά η τύχη και η σωτηρία των έργων των Ελλήνων σοφών.

Είχαν προηγηθεί οι σκοτεινοί αιώνες των διωγμών, τα αίτια των οποίων δεν είχαν καμιά σχέση με καμιά πίστη. Η νέα θρησκεία είχε δώσει αφορμή και ευκαιρία στους Ρωμαίους αυτοκράτορες της παρακμής να στρέψουν αλλού την προσοχή του χειμαζόμενου από ένα σωρό προβλήματα λαού και να τον αποπροσανατολίσουν από τα πραγματικά προβλήματα: οικονομικά, οικιστικά κ.ά

Είχαν, λοιπόν, προηγηθεί αιώνες διωγμών κατά των Χριστιανών από τους Εθνικούς που είχαν δημιουργήσει αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στους οπαδούς της χριστιανικής θρησκείας και τους λάτρεις της αρχαίας. Και είχαν σπείρει φοβερό μίσος στις καρδιές των Χριστιανών, όχι μόνο εναντίον των ειδωλολατρών, αλλά και των έργων Τέχνης, του πολιτισμού τους. Θύματα υπήρξαν ναοί των ειδωλολατρικών θεών, αγάλματα, παραστάσεις, θέατρα, γραπτά μνημεία. Κάθε τι που είχε θεωρηθεί αντίθετο προς το χριστιανικό δόγμα.

***

Με πρωτοφανή αγριότητα, οι φανατισμένοι από την πίστη οπαδοί της νέας θρησκείας επιδόθηκαν έκτοτε σε κάθε είδους βανδαλισμούς, ναούς ειδωλολατρών ξεθεμέλιωναν, αγάλματα αρχαίων θεών γκρέμιζαν, θρυμμάτιζαν, με πρωτοφανή σκληρότητα. Απόδειξη τα συντριμμένα μάρμαρα που βλέπουμε σε αρχαιολογικούς χώρους. Χτυπούσαν με σφυριά και τσάκιζαν με μανία τα μαρμάρινα σώματα και μέλη των ανίδεων και ανεύθυνων θεών των ειδωλολατρών, παθιασμένοι από το μίσος και την πίστη στο δόγμα: "Ο θεός πνεύμα εστί και τους προσκυνούντας αυτόν εν πνεύματι και αληθεία δει προσκυνείν".

Η λαίλαπα της καταστροφικής μανίας δεν έμελλε να σταματήσει εκεί. Το καταστροφικό έργο προχώρησε και στα γραπτά μνημεία. Την ίδια και χειρότερη τύχη είχαν τα κείμενα των τραγικών και σοφών της αρχαιότητας. Τόμοι ολάκεροι, μόχθου και σοφίας, ρίχτηκαν στην πυρά. Και ίσως δε θα είχε απομείνει τίποτε για μας τους επίγονους, αν δεν έθεταν φραγμό στο καταστροφικό έργο των οπαδών της χριστιανικής θρησκείας οι τρεις Ιεράρχες: Γρηγόριος ο Θεολόγος, Ιωάννης ο Χρυσόστομος και, κυρίως, ο Μέγας Βασίλειος.Ο Ιουλιανός,που ετόλμησε ν' αντιταχθεί σ' αυτό το καταστροφικό ρεύμα και όχι μόνο, αλλά νοστάλγησε και την αναβίωση της αρχαίας θρησκείας, γοητευμένος από το αρχαίο κάλλος, θεωρήθηκε "αποστάτης" και εχθρός της νέας θρησκείας και η Ιστορία τον αποκαλεί "αποστάτη" και "παραβάτη". Αλλοι σοφοί μέσ' από τους κόλπους της θρησκείας του Ναζωραίου, που τόλμησαν να δουν πιο πέρα από το τυφλό δόγμα, εξοστρακίστηκαν, εκδιώχθηκαν, αφορίστηκαν ως αιρετικοί. Παράδειγμα, ο Ωριγένης.

***

Ο Πλάτωνας, για το λόγο ότι υπήρξε, σύμφωνα πάντα με την αντίληψη εκείνων (του Βασιλείου), πρόδρομος του Χριστού με το "σπερματικό λόγο", ήταν πιο τυχερός. Σώθηκαν από την πυρά, όχι μόνο τα αυθεντικά του, αλλά και τ' αποδιδόμενα σ' αυτόν έργα. Ακόμα σώθηκαν όσα δεν είχαν πέσει προηγουμένως στα χέρια των καταστροφέων. Ο,τι, δηλαδή, απέμεινε ως πνευματική κληρονομιά στο ταλαίπωρο γένος των επιγενομένων Ελλήνων, ικανό, να φωτίζει δρόμους προς αναζήτηση του λόγου σχέσης του ανθρώπου προς τον άνθρωπο και τα πράγματα.

Για την προσφορά τους αυτή, θεωρούνται και τιμώνται ως προστάτες των Ελληνικών Γραμμάτων οι τρεις "φωστήρες της τρισηλίου θεότητας", και όχι τόσο για την αγιοσύνη τους, την ημέρα, την αφιερωμένη στα Γράμματα και τους ίδιους, την 30ή Ιανουαρίου. Και δεν είναι άσκοπο, μήτε οπισθοδρομικό, να ρίχνουμε πότε πότε τη ματιά, πέρα και πίσω από τις συμβάσεις και τους φραγμούς των κάθε λογής σκοπιμοτήτων, αναζητώντας πράγματα, αξίες και γεγονότα, που άνοιξαν δρόμους στην ιστορία του πνεύματος και του πολιτισμού του τόπου αυτού.

Ελένη ΧΩΡΕΑΝΘΗ