Συνεχίζοντας ο "Ρ" την έρευνα, που ξεκίνησε στις 26 του Φλεβάρη, με θέμα τις αρχαιότητες και την κρατική ανασκαφική πολιτική σε επίπεδο διατάξεων και πρακτικής εφαρμογής, ζήτησε τη γνώμη του καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και προέδρου της Επιτροπής Επιδαύρου, Βασίλη Λαμπρινουδάκη.

Μια έρευνα, που ξεκίνησε με αφορμή τον υποτιθέμενο τάφο του Αλεξάνδρου στη Σίβα και ελπίζουμε να καταλήξει στη λήψη μέτρων, τόσο για την προστασία της αρχαιολογικής μας κληρονομίας, όσο και για την επαρκή διεξαγωγή της αρχαιολογικής έρευνας, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό.

|εα1|1491- Ποια είναι τα σημεία αιχμής της ανασκαφικής πολιτικής στη χώρα μας;|εα0|1490

- "Το ερώτημα για το αν υπάρχει ανασκαφική πολιτική στην Ελλάδα έγινε ιδιαίτερα επίκαιρο τον τελευταίο καιρό, λόγω της πολλαπλά επικίνδυνης σύνδεσης ανασκαφικών ερευνών με εθνικά μας θέματα.Θα ήταν πιο σωστό και πιο νηφάλιο να ρωτούσαμε αν υπάρχει ερευνητική αρχαιολογική πολιτική, γιατί η ανασκαφή είναι ένα μέρος μόνο και μάλιστα συχνά όχι το σημαντικότερο της επιστήμης της Αρχαιολογίας".

"Μια ερευνητική "πολιτική" εκδηλώνεται στα επίπεδα καθορισμού της έρευνας, εξασφάλισης της ποιότητάς της και εξασφάλισης επαρκών μέσων για την άσκησή της. Θα ήταν άδικο να πούμε ότι δεν υπάρχει στον τόπο μας καθόλου ερευνητική και αρχαιολογική πολιτική. Στο πρώτο από τα επίπεδα που ανέφερα πιο πάνω, μια βασική θέση της πολιτείας μας, που εκφράζεται μέσα από τον αρχαιολογικό νόμο και τις κρατικές ρυθμίσεις, είναι: Εξασφαλίζεται η ελευθερία της έρευνας και του μελετητή στον καθορισμό του αντικειμένου που ερευνά, εφ' όσον τηρεί της προϋποθέσεις της ποιότητας.Παράλληλα, με την αυστηρή αναγκαιότητα των σωστικών ερευνών, που επικρατεί, σώζεται και, είτε δημοσιεύεται, είτε αρχειοθετείται το επιστημονικό υλικό που έρχεται τυχαία στο φως από τις διάφορες μη αρχαιολογικές δραστηριότητες. Η ελεγχόμενη διευκόλυνση πανεπιστημίων και λοιπών ερευνητικών ιδρυμάτων, ελληνικών και ξένων,είναι άλλη μια σωστή βασική επιλογή, με την οποία επιτυγχάνεται, τόσο η ζωντανή και έγκυρη άσκηση της Αρχαιολογίας του ελληνικού χώρου, όσο και το μπόλιασμα της αρχαιολογικής πολιτικής με σωστές πρακτικές που ευδοκιμούν ευκολότερα πρώτα σε ερευνητικά ιδρύματα (όπως η πρόσφατη πολιτική της Αρχαιολογικής Εταιρείας για περιορισμό των ανασκαφών και προώθηση των δημοσιεύσεων, για ερευνητικό παράρτημα στην Κύπρο κ.ά). Ακόμα, η οργάνωση τα τελευταία χρόνια προτύπων διεπιστημονικών σωμάτων για τη συντήρηση σημαντικών μνημειακών συνόλων αποτελεί θετικότατο βήμα και για την έρευνα και για την αποτελεσματική απόδοση στην κοινωνία των αποτελεσμάτων της".

"Βέβαια, μια σωστή πολιτική στόχων θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι πιο πλούσια: Χωρίς να καταργεί τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε έρευνα,θα μπορούσε: α) Να ενθαρρύνει έρευνες σε σημαντικούς τομείς, που για διάφορους λόγους δεν έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα, όπως η έρευνα της παλαιολιθικής εποχής, των χρόνων της ρωμαιοκρατίας, του πλούτου των ψηφιδωτών μας κ.ά.,β) να οργανώσει με διατάξεις και διακεκριμένη χρηματοδότηση μια ορθολογική κατανομή της ερευνητικής εργασίας ανάμεσα στο πρωτογενές στάδιο της έρευνας, που είναι η συλλογή του υλικού και η ανασκαφή και σημαντικότερου, που είναι η μελέτη και η δημοσίευση,γ) να ενθαρρύνει και να θεσμοθετήσει, με την ίδρυση ινστιτούτων, την έρευνα σε περιοχές κρίσιμες για την ανάπτυξη του πολιτισμού μας, που σήμερα βρίσκονται εκτός της ελληνικής επικράτειας,δ) να επιβάλει τη διαμόρφωση των μνημείων σε συντηρήσιμη μορφή σε όλους τους ερευνητές".

"Στο επίπεδο της ποιότητας, η πολιτεία διαμορφώνει επίσης συνεχώς ένα πλέγμα διατάξεων, που στοχεύουν στην τεκμηρίωση της αναγκαιότητας της έρευνας, στην εξασφάλιση της ικανότητας και της εμπειρίας του ερευνητή - ανασκαφέα, της παρουσίας των απαραιτήτων ειδικοτήτων στην ερευνητική ομάδα, της διάθεσης επαρκών μέσων για την έρευνα κ.ά.".

"Βέβαια, από την πρόθεση και τη διάταξη μέχρι την πράξη υπάρχει, δυστυχώς, μεγάλη διαφορά.Από τους αρχαιολόγους γίνεται κατάχρηση της ελευθερίας της έρευνας και ασκείται μεγάλη και επιτυχής πίεση για δημιουργία προσωπικής έρευνας και κυρίως ανασκαφής, χωρίς να λαμβάνεται καθόλου υπόψη, αν αυτή είναι απαραίτητη για την επιστήμη.Ετσι, δημιουργείται ένα καθόλου απαραίτητο πλήθος ανασκαφικών ερευνών, που είναι σχεδόν ακατόρθωτο να χρηματοδοτηθεί σωστά και να ελεγχθεί ως προς την ποιότητα. Πέρα από αυτό, υπάρχει η τάση της άσκησης του ευκολότερου και πιο ευχάριστου σταδίου της έρευνας, που είναι η ανασκαφή και της αποφυγής του σταδίου, που δικαιώνει την ανασκαφή, δηλαδή η ερμηνεία και η δημοσίευση των ευρημάτων.Αποφεύγεται επίσης η δαπανηρή, αλλά απαραίτητη, συντήρηση των ευρημάτων, που βέβαια δεν εντυπωσιάζει. Τα φαινόμενα αυτά παρατηρούνται ήδη στις συστηματικές ανασκαφές και περισσότερο στις σωστικές, όπου η κοινωνική καταπίεση για παραμερισμό του ιστορικού τεκμηρίου, μπροστά στο εφήμερο ιδιωτικό οικονομικό συμφέρον, είναι απίστευτη. Πολλά αρχαία καταστρέφονται πριν επέμβει η υπηρεσία ή καταχώνονται με ελλιπή τεκμηρίωση ή "διατηρούνται" μετατρεπόμενα σε σκουπιδότοπους".

"Για τις διαφορές ανάμεσα στην περιγραφόμενη από τις διατάξεις πρόθεση της πολιτείας και την πραγματικότητα, έχουμε ασφαλώς ευθύνη οι ερευνητές έχει, όμως, ευθύνη και η πολιτεία. Φταίει, γιατί δεν ενεργοποιεί και δεν προσπαθεί να συμπληρώσει και να κάνει πιο αποτελεσματικές τις σχετικές ρυθμίσεις. Φταίει, γιατί η ίδια, είτε στην κρατική υπηρεσία, είτε στα πανεπιστήμια ενθαρρύνει την ατομική προσπάθεια, αναγνωρίζοντας πολύ ευκολότερα ως προσόν μια αμφίβολης σκοπιμότητας προσωπική έρευνα από την ουσιαστική συμμετοχή σε ένα όντως σημαντικό συλλογικό πρόγραμμα. Φταίει, γιατί δε διαθέτει το απαραίτητο προσωπικό και τα χρήματα και δεν κάνει ορθολογική κατανομή τους. Και, βέβαια, φταίει η ελληνική κοινωνία, γιατί δείχνει ένα επιπόλαιο ενδιαφέρον και ενθαρρύνει μόνο για εντυπωσιακά και συγκινητικά ευρήματα και όχι για πραγματικά σημαντικές γνωστικές κατακτήσεις, ενώ παράλληλα είναι έτοιμη να θυσιάσει τα μνημεία, μόλις αυτά απειλήσουν το παραμικρό ατομικό συμφέρον".

|εα1|1491 - Από την εμπειρία σας στο Πανεπιστήμια και στην Αρχαιολογική Εταιρεία, κάτω από ποιες συνθήκες εγκρίνονται από το κράτος οι ανασκαφές; Τα χρήματα, που διατίθενται ετησίως, και οι αρχαιολόγοι επαρκούν;|εα0|1490

- "Κατά κανόνα, εάν μια αίτηση παρέχει τα στοιχειώδη εχέγγυα για σοβαρότητα, εγκρίνεται. Στο στάδια αυτό, υπάρχουν συχνά δυσκολίες για ερευνητές έξω από την υπηρεσία, που προσκρούουν στην απροθυμία των υπηρεσιακών ερευνητών για παραχώρηση ανασκαφικής έρευνας και πολύ περισσότερο, για παραχώρηση υλικού για μελέτη".

"Σε ό,τι αφορά στη χρηματοδότηση, όλοι οι ερευνητές παραπονιόμαστε ότι παίρνουμε ψιχία ή ότι με πολλή δυσκολία ή και ταπεινώσεις εξασφαλίζουμε κάποια ανεπαρκή πίστωση, είτε από το δημόσιο, είτε από ιδιωτικούς φορείς.Είναι χαρακτηριστικό ότι τα πανεπιστήμια, που χρειάζονται την ανασκαφή για ερευνητικούς, αλλά και παιδευτικούς λόγους, διαθέτουν ελάχιστα ή και καθόλου χρήματα για το σκοπό αυτό.Από την άλλη πλευρά, πρέπει και οι ερευνητικοί φορείς να αντιληφθούν ότι η αρχαιολογική δραστηριότητα έχει γίνει μια πολύ δαπανηρή διαδικασία, που δεν είναι δυνατόν να χρηματοδοτηθεί αν αναπτύσσεται αλόγιστα".

|εα1|1491 - Ποιος είναι, ή θα έπρεπε να είναι, ο ρόλος των ελληνικών Πανεπιστημίων για την ικανοποιητική διεξαγωγή των ανασκαφών;|εα0|1490

- "Ο ρόλος των ελληνικών πανεπιστημίων στην αρχαιολογική έρευνα άρχισε να γίνεται πρόσφατα σημαντικός. Παλαιότερα, οι πανεπιστημιακοί έκαναν τις έρευνές τους και ιδιαίτερα τις ανασκαφικές, κυρίως μέσω της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας ή της Εταιρείας. Τελευταία και ιδίως μετά την ισχύ του νόμου 1268/82, που έδωσε αυτονομία σε όλο το επιστημονικό προσωπικό των πανεπιστημίων, η έρευνα σε αυτά αναπτύχθηκε θεαματικά.Στο επίπεδο των ανασκαφικών ερευνών, και τα πανεπιστήμια δεν ξέφυγαν από το πρόβλημα των προσωπικών, αμφίβολης μερικές φορές σκοπιμότητας, προγραμμάτων.Ομως, στο χώρο αυτό, παρατηρείται συχνότερα η επικράτηση των υγιών χαρακτηριστικών της έρευνας, όπως η συστηματική τεκμηριωμένη επιλογή του σκοπού, η συλλογική οργάνωση, η διεπιστημονική συνεργασία, η ταχύτερη δημοσίευση, η έρευνα εκτός της ελληνικής επικράτειας. Παράλληλα, ασκούνται ερευνητικά προγράμματα, των οποίων θέσπισαν τελευταία τη χρηματοδότηση οι ειδικοί λογαριασμοί έρευνας των πανεπιστημίων. Υπάρχουν, επίσης, και τα μεταπτυχιακά προγράμματα. Οταν μιλάμε για το ρόλο των πανεπιστημίων, υπάρχει και το θέμα της κατάρτισης των μελλοντικών ερευνητών. Μπορούν να γίνουν πολλά ακόμη, ιδίως σχετικά με την ηθική της έρευνας που πρέπει να διαδοθεί στους νέους".

|εα1|1491 - Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι σήμερα δεν υπάρχουν ελληνικές μόνιμες ανασκαφικές αποστολές εκτός της ελληνικής επικράτειας, τη στιγμή που δεκάδες ξένες αποστολές στην Ελλάδα και το εξωτερικό βρίσκονται σε αναζήτηση ελληνικών αρχαιοτήτων;|εα0|1490

- "Το θέμα των ελληνικών ερευνητικών ινστιτούτων σε ξένες χώρες έχει πολλές φορές απασχολήσει την κοινή γνώμη. Οι χώρες που θα έπρεπε να ιδρυθούν τέτοια ινστιτούτα με προτεραιότητα είναι: Τουρκία, Ιταλία, Κύπρος, Μέση Ανατολή και Ρωσία (Κριμαία).Οι δυσκολίες είναι γνωστές. Η πολιτεία δεν έχει παρά να τολμήσει να τα θεσμοθετήσει και να τα χρηματοδοτήσει σωστά, επιλέγοντας ταυτόχρονα ένα σοβαρό φορέα που θα τα κατευθύνει".

|εα1|1491 - Πόσο η αρχαιολογική επιστήμη απειλείται από την άσκησή της ή τη χρησιμοποίησή της από ερασιτέχνες;|εα0|1490

- "Το ενδιαφέρον του ευρύτερου κοινού για την αρχαιολογική γνώση είναι επιθυμητό. Η γενική αυτή θέση ισχύει μόνο τότε, όταν εξασφαλίζεται αφ' ενός η σοβαρότητα των διαδικασιών απόκτησης της επιστημονικής γνώσης και αφ' ετέρου η ορθή και πλήρης ενημέρωση του κοινού. Οταν υπερόπτες επιστήμονες χωρίς ειδική γνώση και πείρα ή παράγοντες της κοινωνίας, οι οποίοι δεν έχουν και δε φροντίζουν να αποκτήσουν γνώση των επιστημονικών δεδομένων, χρησιμοποιούν - καλοπροαίρετα - στοιχεία της αρχαιολογικής έρευνας για να αντλήσουν επιχειρήματα με στόχους ξένους προς την έρευνα ή και να δημιουργήσουν σύμβολα, τότε το πράγμα γίνεται πολλαπλά επικίνδυνο.Εάν πρόκειται για επιστήμονα άλλου κλάδου, που διατυπώνει σχετικές με την αρχαιογνωσία απόψεις, στηριζόμενος σε προσωπική ερμηνεία, ο κίνδυνος των εσφαλμένων συμπερασμάτων, ενδεδυμένων με το κύρος του επιστήμονα, είναι πολύ μεγάλος. Εάν πάλι πρόκειται για επίκαιρη, εφήμερη συναισθηματική αναφορά στα αρχαιολογικά δεδομένα, τότε με σιγουριά η Αρχαιολογία υποβιβάζεται σε σύστημα συναισθηματικού οπλοστασίου, το οποίο πολύ γρήγορα αποδεικνύεται απατηλό.Το συναισθηματικό ενδιαφέρον του κοινού για τον τάφο του Αλεξάνδρου και μάλιστα μέσα στη σημερινή συγκυρία ήταν δεδομένο, αν και μου είναι ασαφές τι σημαντικό θα προσέθετε στην ιστορική εικόνα ή στο εθνικό βάρος του μεγάλου στρατηλάτη η ανακάλυψη του τάφου του στην Αίγυπτο.Βέβαια, είναι σημαντικό να ανασκάπτεται σύνολο με ελληνικά στοιχεία και είναι δικαίωμα του ερευνητή να διατυπώνει την ερμηνεία των ευρημάτων του. Από το σημείο όμως αυτό αρχίζουν οι τεράστιες ευθύνες, που κανείς δεν πρέπει να αναλαμβάνει, εάν δεν μπορεί να διασφαλίσει την επιστημονική σοβαρότητα και νηφαλιότητα της αποδεικτικής διαδικασίας.

Επειτα, καθήκον του δημοσιογράφου είναι να μην αναπαράγει άκριτα την πρώτη είδηση, αλλά να ερευνήσει και να παρουσιάσει την αλήθεια. Στην περίπτωση που εξετάζουμε, μόνο η γνώμη των ειδικών δε ζητήθηκε, ενώ προβαλλόταν πρόωρα η συναισθηματική τοποθέτηση άλλων παραγόντων με κοινωνική επιρροή, λες και μπορούσε κανείς να αντιμετωπίσει το καθαρά επιστημονικό αυτό θέμα με κοινωνική συναίνεση.Και η κοινωνική αυτή συναίνεση επιτεύχτηκε. Οταν η Αρχαιολογική Υπηρεσία γνωμάτευσε διαφορετικά, οι ειδικοί επιστήμονες βαφτίστηκαν από τα ΜΜΕ αρχαιολόγοι συγκεκριμένου υπουργού, ενώ στο αποτελεσματικό καφενείο των ταξί και στα σαλόνια καταδικάστηκαν ως απλοί ζηλόφθονοι συντεχνίτες".

"Ηδη, το κακό που έγινε είναι σοβαρό για την Αρχαιολογία. Στον κόσμο περνά η ολέθρια αντίληψη ότι η αρχαιολογική ερμηνεία είναι περισσότερο οραματισμός παρά ιστορική μαρτυρία. Επομένως, ότι μπορεί κανείς να χρησιμοποιεί το αρχαιολογικό υλικό κατά το δοκούν. Περνάει επίσης η ολέθρια και άδικη αντίληψη ότι οι αρχαιολόγοι στην επιστημονική τους ετυμηγορία ελαύνονται από κομματικές, πολιτικές θέσεις. Και αυτό το τελευταίο, όταν απλώνεται στον κόσμο και μπει στο αδίστακτο πολιτικό παιχνίδι, είναι πολύ κοντά στην πνευματική τρομοκρατία (όποιος δε δέχεται ότι βρήκαμε τον Αλέξανδρο σκέπτεται αντεθνικά;) και στην κατάργηση της τόσο πολύτιμης για τον άνθρωπο γνήσιας ιστορικής γνώσης".

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ