5ο ΜΕΡΟΣ

Σ' αυτή την ατμόσφαιρα του γενικού ξεπουλήματος και των τερατώδικων διαδόσεων, μέρα με την ημέρα ακουγόταν το αντιβούισμα μιας καθαρής νότας της χορωδίας των μπολσεβίκων, που όλο και δυνάμωνε: "Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ! Ολη η εξουσία στους πραγματικούς εκπροσώπους των εκατομμυρίων εργατών, στρατιωτών και αγροτών. Ψωμί, γη, τέλος στον παράλογο πόλεμο, τέλος στη μυστική διπλωματία, στην κερδοσκοπία, στην προδοσία... Η επανάσταση βρίσκεται σε κίνδυνο και μαζί της η κοινή υπόθεση των λαών όλου του κόσμου!".

Η πάλη ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη, ανάμεσα στα Σοβιέτ και την κυβέρνηση, που άρχισε από τις πρώτες μέρες του Μάρτη, πλησίαζε στο αποκορύφωμά της. Η Ρωσία, πηδώντας με ένα άλμα από το μεσαίωνα στον 20ό αιώνα, αποκάλυψε στον κατάπληκτο κόσμο δύο επαναστάσεις - την πολιτική και την κοινωνική - σε μια θανάσιμη πάλη.

Τι καταπληκτική ζωντάνια έδειξε η ρωσική επανάσταση ύστερα από τόσους μήνες πείνας και απογοητεύσεων! Η αστική τάξη θα 'πρεπε να γνωρίζει καλύτερα τη Ρωσία της. Τώρα μόνο μερικές μέρες χώριζαν τη Ρωσία από το αποκορύφωμα της επαναστατικής "αρρώστιας"...

Αν ρίξουμε μια ματιά λίγο πιο πίσω, η προεπαναστατική Ρωσία φαίνεται σαν χώρα άλλου αιώνα απίστευτα συντηρητική. Τόσο γοργά άρχισε μετά την επανάσταση να συνηθίζει στον καινούριο, στον επιταχυνόμενο ρυθμό της ζωής. Οι πολιτικές σχέσεις στη Ρωσία μετατοπίστηκαν ολοκληρωτικά και μονομιάς προς τα αριστερά σε τέτοιο βαθμό, που οι καντέ κηρύχτηκαν εκτός νόμου, σαν "εχθροί του λαού", ο Κερένσκι έγινε αντεπαναστάτης, οι "μετριοπαθείς" αρχηγοί των σοσιαλιστικών Τσερετέλι, Νταν, Λίμπερ, Γκοτς, Αυξέντιεφ αποδείχτηκαν αρκετά αντιδραστικοί για τους οπαδούς τους και ακόμα άνθρωποι σαν τον Βίκτορ Τσερνόφ και τον Μαξίμ Γκόρκι, βρέθηκαν στη δεξιά πτέρυγα... Στα μέσα του Δεκέμβρη του 1917 μια ομάδα αρχηγών των εσέρων επισκέφτηκε κρυφά τον Αγγλο πρεσβευτή σερ Τζορτζ Μπιούκενεν και τον παρακάλεσε να μη μιλήσει σε κανέναν γι' αυτή την επίσκεψη, επειδή οι ηγέτες αυτοί θεωρούνται "αρκετά δεξιοί".

"Και να σκεφτείς μόνο, είπε ο σερ Τζορτζ, ότι η κυβέρνησή μου ένα χρόνο πριν με συμβούλεψε να μη δεχτώ τον Μιλιουκόφ, γιατί είχε τη φήμη ενός επικίνδυνου αριστερού!..".

Ο Σεπτέμβρης και ο Οχτώβρης είναι οι χειρότεροι μήνες για τη Ρωσία, ιδιαίτερα για την Πετρούπολη. Ολόκληρη τη μέρα, που όλο μικραίνει, πέφτει από το θαμπό και γκρίζο ουρανό αδιάκοπη διαπεραστική βροχή. Κάτω από τα πόδια είναι παντού πηχτή και γλιστερή λάσπη, που πασαλείβει τα βαριά παπούτσια και ακόμα πιο απαίσια από κάθε άλλο φαίνεται η ολοκληρωτική παράλυση της διοίκησης της πόλης. Από το φινλανδικό Κόλπο φυσάει τσουχτερός, υγρός αέρας κι οι δρόμοι σκεπάζονται από υγρή ομίχλη. Τις νύχτες - λίγο από λόγους οικονομίας, λίγο από το φόβο από τα πηδαλοιοχούμενα αερόστατα - καίνε μόνον τα αραιά κι αδύνατα φανάρια στους δρόμους. Στα ιδιόκτητα διαμερίσματα το ηλεκτρικό φως δίνεται μόνο το βράδυ, από τις 6 ως τις 12, ενώ τα σπαρματσέτα κοστίζουν σαράντα σεντς (1) το κομμάτι και το πετρέλαιο είναι σχεδόν δυσεύρετο. Σκοτάδι από τις 3 το απόγευμα ως τις 10 η ώρα το πρωί. Οι ληστές κι οι λωποδύτες γυρνούν κατά μπουλούκια. Στα σπίτια οι άντρες φυλάγουν με τη σειρά όλη τη νύχτα σκοπιά, με τα όπλα έτοιμα. Τέτοια κατάσταση επικρατούσε στην περίοδο της προσωρινής κυβέρνησης.

Κάθε βδομάδα τα τρόφιμα όλο και λιγόστευαν. Η μερίδα του ψωμιού ελαττώθηκε από 1 1/2 σε 1 φούντι, ύστερα σε 3/4 του φουντιού, σε μισό φούντι, σε 1/4 του φουντιού. Υστερα πέρασε ολόκληρη βδομάδα που δεν έγινε καθόλου διανομή ψωμιού. Η ζάχαρη είχε καθοριστεί σε 2 φούντια το μήνα. Μα έπρεπε να ψάξει κανείς να τα βρει και σπάνια μπορούσε να το καταφέρει. Μια πλάκα σοκολάτα ή ένα φούντι άνοστα γλυκά κόστιζαν από 7 ως 10 ρούβλια, δηλαδή περίπου ένα δολάριο. Από τα μισά παιδιά της Πετρούπολης έλειπε το γάλα και σε πολλά ξενοδοχεία και σπίτια είχαν να δουν γάλα ολόκληρους μήνες. Αν και ήταν η εποχή των φρούτων, τα μήλα και τα αχλάδια πουλιούνταν στους δρόμους σχεδόν ένα ρούβλι το κομμάτι...

Για γάλα, ψωμί, ζάχαρη και καπνό έπρεπε να σταθείς ώρες ολόκληρες στη σειρά, κάτω από τη διαπεραστική βροχή. Γυρνώντας στο σπίτι από μια συγκέντρωση, που κράτησε όλη τη νύχτα, είδα μπροστά στις πόρτες των μαγαζιών, πριν ακόμα ξημερώσει, να σχηματίζεται "ουρά", κυρίως από γυναίκες και πολλές απ' αυτές κρατούσαν στα χέρια μωρά...

Ο Καρλάιλ λέει στο έργο του "Η Γαλλική επανάσταση", ότι οι Γάλλοι ξεχωρίζουν απ' όλους τους άλλους λαούς του κόσμου για την ικανότητα να στέκονται στις "ουρές". Η Ρωσία άρχισε ν' αποχτάει αυτή την ικανότητα από την εποχή της βασιλείας του Νικολάου του "ευλογημένου", δηλαδή ακόμα από το 1915. Από τότε οι "ουρές" παρουσιάζονταν από καιρό σε καιρό, ώσπου τελικά το καλοκαίρι του 1917 μπήκαν πια στην ημερήσια διάταξη. Φανταστείτε αυτούς τους ανθρώπους, που ήταν άσχημα ντυμένοι, να κάθονται ολόκληρες μέρες μέσα στα τρομερά και διαπεραστικά αγριοβόρια των δρόμων της Πετρούπολης, στο φριχτό ρούσικο χειμώνα! Κρυφάκουγα τις συζητήσεις που γίνονταν στις ουρές του ψωμιού. Μέσα από την καταπληκτική αγαθότητα του ρωσικού πλήθους ξεχύνονταν πότε - πότε πικρές, χολιασμένες νότες δυσαρέσκειας...

Εννοείται, ότι τα θέατρα ήταν κάθε μέρα ανοιχτά, ακόμη και τις Κυριακές. Στο θέατρο "Μαρίινσκι" εμφανιζόταν καινούριο μπαλέτο με την Καρσάβινα. Κι όλη η μπαλετομανής Ρωσία πήγε να τη δει. Τραγουδούσε ο Σαλιάπιν. Στο θέατρο "Αλεξαντρίνσκι" ξανάρχισε, με σκηνοθεσία του Μέγιερχολντ, το δράμα του Αλέξη Τολστόι: "Ο θάνατος του Ιβάν του τρομερού". Απ' αυτή την παράσταση έμεινε στη μνήμη μου ο μαθητής του αυτοκρατορικού αυλικού σώματος, με την επίσημη στολή, που σ' όλα τα διαλείμματα στεκόταν σε στάση προσοχής, με πρόσωπο προς το αδειανό αυτοκρατορικό θεωρείο, απ' όπου είχαν αφαιρεθεί πια όλοι οι αετοί... Το θέατρο "Κυρτός καθρέφτης" ανέβασε με πολυτελή σκηνοθεσία του Σνίτσλερ το θέαμα: "Χορός".

Το Ερμιτάζ κι όλες οι άλλες πινακοθήκες μεταφέρθηκαν στη Μόσχα, ωστόσο στην Πετρούπολη κάθε βδομάδα άνοιγαν καλλιτεχνικές εκθέσεις. Πλήθη γυναικών, από τους κύκλους της διανόησης, παρακολουθούσαν με φανατισμό τις διαλέξεις για την τέχνη, τη λογοτεχνία και τη φιλολογία. Για τους θεολόγους ήταν μια περίοδος εξαιρετικά ζωηρή. Ο στρατός της σωτηρίας, που για πρώτη φορά επικράτησε στη Ρωσία, γέμιζε όλους τους τοίχους με αγγελίες για τις ευαγγελικές συγκεντρώσεις, που προκαλούσαν έκπληξη και ταυτόχρονα διασκέδαζαν το ρούσικο ακροατήριο....

(1) Το σεντς με την τοτινή τιμή ισοδυναμούσε με 2 - 5 καπίκια. Σύντ.

ΑΥΡΙΟ ΤΟ 6ο ΜΕΡΟΣ