Μια νέα εποχή φαίνεται να ανατέλλει για τον ελληνικό καπιταλισμό, σύμφωνα με βαρυσήμαντο αφιέρωμα αναλυτών του ΝΑΡ, που δημοσιεύτηκε στο "Πριν" (1/2/98). Η συγκεκριμένη επεξεργασία αποτελεί συνέχεια του Σχεδίου του ΝΑΡ, που κυκλοφόρησε στις αρχές του Ιούνη 1997 για τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Η βασική εκτίμηση της συγκεκριμένης ομάδας είναι ότι το ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού έχει πλέον ξεπεραστεί και ότι βρισκόμαστε σ' ένα νέο στάδιο, αυτό του ολοκληρωτικού καπιταλισμού. Το αφιέρωμα αναφέρεται στην "Ελλάδα του ολοκληρωτικού καπιταλισμού".

Η μεθοδολογία και οι βασικές διαπιστώσεις των θέσεων αυτών δεν αντέχουν, κατά τη γνώμη μας, σε σοβαρή κριτική. Ο λόγος που υπαγορεύει τη συνοπτική ενασχόληση μαζί τους αφορά περισσότερο τα πολιτικά συμπεράσματα της συγκεκριμένης ανάλυσης. Συμπεράσματα, που, όπως φαίνεται, δεν είναι άσχετα με γενικότερες διεργασίες στο χώρο της λεγόμενης κεντροαριστεράς...

Το πρώτο πράγμα που προξενεί εντύπωση στον αναγνώστη είναι η προτεινόμενη νέα μεθοδολογία διάκρισης των ιστορικών σταδίων του καπιταλισμού. Αφού, λοιπόν, διευκρινίζεται ότι η βαθμίδα συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, οι εξελίξεις στις παραγωγικές δυνάμεις και το μοντέλο κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης είναι "ερμηνείες οι οποίες δεν αγγίζουν τον πυρήνα του προβλήματος" (ΠΡΙΝ 01/06/97), οι φωστήρες του ΝΑΡ αναγορεύουν σε αποκλειστικό ουσιαστικά κριτήριο τη σχέση μεταξύ των μορφών ιδιοποίησης της υπεραξίας, δηλαδή την εκάστοτε ισορροπία της σχέσης μεταξύ απόλυτης και σχετικής υπεραξίας!

Τι να κρύβει, άραγε, αυτή η απλοϊκή αναθεώρηση της λενινιστικής ανάλυσης; Αγνοια της ιστορικής σημασίας της διαδικασίας συσσώρευσης του κεφαλαίου; Χρειάζεται, άραγε, να υπενθυμίσει κανείς στους υποψήφιους αναλυτές του ΝΑΡ την ιστορική σημασία που αποδίδει, π.χ., ο Μαρξ στο σχηματισμό των μετοχικών εταιριών, όταν εξηγεί ότι:

"είναι η κατάργηση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής μέσα στα πλαίσια του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και γι' αυτό είναι μια αυτοαναιρούμενη αντίφαση", όταν δηλαδή εξηγεί τη σημασία της μετατροπής του παλιού ατομικού ενεργού κεφαλαιοκράτη σε απλό διαχειριστή ξένου κεφαλαίου; ("Το Κεφάλαιο", τ. 3, σελ. 553).

Δύσκολα μπορεί κάποιος να πιστέψει ότι η υιοθέτηση αυτής της νέας μεθοδολογίας οφείλεται σε θεωρητική σύγχυση. Γιατί ακόμα και αυτός που έρχεται σε επαφή με την αλφαβήτα της Μαρξιστικής Πολιτικής Οικονομίας, μαθαίνει ότι για να κατανοήσει κανείς στοιχειωδώς την κίνηση της καπιταλιστικής οικονομίας οφείλει να διερευνήσει τις προϋποθέσεις ιδιοποίησης της υπεραξίας, οφείλει να επικεντρώσει στο μηχανισμό μετατροπής της υπεραξίας σε κεφάλαιο.

Γενικότερα, όποιος ενδιαφέρεται να αποκαλύψει τις πραγματικές ταξικές σχέσεις που κρύβονται πίσω απ' όλες τις μορφές υπεραξίας, όποιος δηλαδή επικεντρώνει στην ουσία της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, μπορεί εύκολα να κατανοήσει ότι κριτήριο διάκρισης των ιστορικών σταδίων του καπιταλισμού πρέπει να είναι η θεώρηση σε κάθε ιστορική φάση, όλων των μορφών ιδιοποίησης της υπεραξίας στην ενότητά τους.Διαφορετικά, το μόνο που μπορεί να κάνει κάποιος είναι μια τυχαία περιοδολόγηση του καπιταλισμού.

Φυσικά, η διάκριση σχετικής και απόλυτης υπεραξίας έχει τη μεθοδολογική

αξία της για την πληρότητα της μελέτης κίνησης της υπεραξίας, σε κάθε χρονική στιγμή. Ομως, όταν εξετάζει κανείς το θέμα στο πλαίσιο της διάκρισης των ιστορικών σταδίων του καπιταλισμού, δε θα πρέπει να ξεχνά την επισήμανση του Μαρξ: "Η σχετική υπεραξία είναι απόλυτη, γιατί προϋποθέτει την απόλυτη παράταση της εργάσιμης μέρας πέρα από το χρόνο που είναι αναγκαίος για την ύπαρξη του ίδιου του εργάτη. Η απόλυτη υπεραξία είναι σχετική, γιατί προϋποθέτει την ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας, που επιτρέπει τον περιορισμό του χρόνου εργασίας, σ' ένα μέρος της εργάσιμης μέρας".

Οποιος κατανοεί το κεφάλαιο σαν κοινωνική παραγωγική σχέση, θα πρέπει λογικά να κατανοεί τη σημασία της μελέτης της διαδικασίας συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, για μια αξιόπιστη επιστημονική σταδιολόγηση του καπιταλισμού. Και σ' αυτά τα πλαίσια, δύσκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς τι πραγματικά νέο στοιχείο αναδεικνύουν οι αναλύσεις περί"χρηματιστηριακού" ή "πληροφοριακού", σε σχέση με την κλασική λενινιστική θέση για το ρόλο του χρηματιστικού κεφαλαίου την εποχή του ιμπεριαλισμού.

Ακόμα δυσκολότερα, όμως, ακόμα και ο καλοπροαίρετος αναγνώστης μπορεί να αποδεχτεί την αξιοπιστία των διαπιστώσεων της συγκεκριμένης ομάδας. Ούτε λίγο - ούτε πολύ, ισχυρίζονται ότι ο νεοφιλελευθερισμός οδηγεί σε μια ριζική αναβάθμιση της απόσπασης απόλυτης υπεραξίας (επιμήκυνση του χρόνου εργασίας, κλπ.), σε σχέση με την απόσπαση σχετικής υπεραξίας.

Σε κεντρικό, μάλιστα, άρθρο του, ο Κώστας Τζιατζής (ΠΡΙΝ 15/06/97) θεωρεί ότι το νεοφιλελεύθερο μοντέλο της ευέλικτης εργασίας "αυξάνει το ποσοστό της απόλυτης υπεραξίας, ευνοεί τη σχετική αναχαίτιση της τάσης μείωσης της ζωντανής εργασίας και έτσι το κεφάλαιο καταφέρνει να ξεπεράσει τα ενδογενή κρισιακά του χαρακτηριστικά"!!

Η όξυνση των αντιθέσεων του καπιταλισμού, οι κλονισμοί της αστικής κυριαρχίας, η όξυνση της αντίθεσης ανάμεσα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και στις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής διαφαίνονται μόνο μακροπρόθεσμα στο κείμενο του ΝΑΡ, μετατίθενται στο ιστορικό μέλλον.

Την ώρα που ακόμα και η πλειοψηφία των έγκυρων αστών αναλυτών στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ (Ρίφκιν, Φιτουσί, κλπ.) φτάνουν να μιλούν για τον κίνδυνο του "τέλους της εργασίας", το ΝΑΡ αποδίδει στη νεοφιλελεύθερη διαχείριση τη μαγική ικανότητα να επιβραδύνει την εκδήλωση των βασικών νόμων κίνησης του καπιταλισμού και ιδιαίτερα την επιβράδυνση της τάσης μείωσης της ζωντανής εργασίας!

Την ώρα που το μονοπωλιακό κεφάλαιο, αξιοποιώντας τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, επιτυγχάνει μια σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και, τελικά, μια αξιοσημείωτη μείωση του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας, οι αναλυτές του ΝΑΡ βλέπουν να υποβαθμίζεται το σκέλος της απόσπασης της σχετικής υπεραξίας!

Και όλα αυτά, χωρίς τη στοιχειώδη επιστημονική τεκμηρίωση.

Φυσικά, αν δεχτεί κανείς την παραπάνω ανάλυση, εύκολα θα οδηγηθεί και στην αντίστοιχη πολιτική κατεύθυνση, που, πέρα από τις φραστικές διατυπώσεις, δεν είναι άλλη από την ανάγκη συγκρότησης ενός θολού αντινεοφιλελεύθερου μετώπου. Ενός μετώπου, που βαφτίζεται στα λόγια "αριστερό", αλλά ο προσανατολισμός του περιορίζεται ουσιαστικά στη μάχη της αναδιανομής στα πλαίσια του συστήματος.

Ο Κ. Τζιατζής επικεντρώνει στην "πάλη για τον αναλογικό μισθό, για τη μείωση του ποσοστού εκμετάλλευσης, η οποία προκύπτει σήμερα σαν αναγκαιότητα για το εργατικό κίνημα" (ΠΡΙΝ 15/06/97).

Και, φυσικά, αυτή η ολοκληρωτική ενσωμάτωση στη σοσιαλδημοκρατική λογική επιχειρείται να συγκαλυφτεί από τη στρατηγική, τάχα, σημασία που έχει, σύμφωνα με την ανάλυση του ΝΑΡ, η ανατροπή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου της "ευέλικτης εργασίας".

Οι συγκεκριμένες θέσεις συμβαδίζουν, όπως είναι φυσικό, και με την πρακτική της συγκεκριμένης ομάδας.

Γι' αυτό και δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η υποστήριξη του ΠΡΙΝ στην πτέρυγα του κ. Τσοχατζόπουλου στο περυσινό συνέδριο του ΠΑΣΟΚ. Ούτε η συμμετοχή της συγκεκριμένης εφημερίδας στη συνδιοργάνωση της εκδήλωσης παρουσίασης στην Αθήνα, του Κεϋνσιανικού κειμένου των 29 Ευρωπαίων οικονομολόγων (η οποία παρουσιάστηκε από τις σελίδες του ΠΡΙΝ σαν αμφισβήτηση της κυρίαρχης νεοφιλελεύθερης σκέψης, σαν αναζήτηση της αριστερής απάντησης).

Το ΝΑΡ, λοιπόν, αναζητά την "αριστερή απάντηση" στο νεοφιλελευθερισμό μαζί με τις υπόλοιπες δυνάμεις που συνδιοργάνωσαν και συμμετείχαν στην εκδήλωση αυτή, όπως το Αριστερό Ρεύμα του ΣΥΝ, η ΑΚΟΑ και το ΔΗΚΚΙ. Και βέβαια, δεν είναι τυχαία η αντίστοιχη πρόταση του ΔΗΚΚΙ συγκρότησης αντινεοφιλελεύθερου μετώπου, με τη συμμετοχή του ΝΑΡ, του ΣΥΝ, του ΑΚΟΑ και του ΚΚΕ με αφορμή τις δημοτικές εκλογές.

Στην αναζήτηση αυτής της "αριστερής" απάντησης, προς το παρόν δεν απευθύνονται άμεσα στα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, τα οποία εμφανίζονται σε διάσταση με την ηγεσία του, π.χ. η κίνηση των 22 ανταρτών του ΠΑΣΟΚ. Ωστόσο, είναι φανερό ότι το θολό σχήμα του προτεινόμενου αντινεοφιλελεύθερου μετώπου λειτουργεί σαν μοχλός για τη χειραγώγηση του λαϊκού κινήματος από τα δήθεν "αριστερά" στελέχη του ΠΑΣΟΚ. Συμβάλλει αντικειμενικά στον ευνουχισμό των στόχων του, στον αποπροσανατολισμό των εργαζομένων, στην ενσωμάτωση των όποιων αγωνιστικών διαθέσεων στα πλαίσια του συστήματος. Και αυτή είναι η θεμελιακή διαφορά της πρότασης αυτής, από τη ρεαλιστική κατεύθυνση συγκρότησης του αντιιμπεριαλιστικού - αντιμονοπωλιακού - δημοκρατικού μετώπου, που προτείνει το ΚΚΕ.

Μάκης ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ