Ενας Γιαννιώτης λογοτέχνης και ιστορικός "έφυγε" στις 16 του Δεκέμβρη 1997, στα ογδόντα του χρόνια. Ο μεγάλος λογοτέχνης, ιστορικός και δάσκαλος Ιωάννης Ν. Νικολαϊδης.Γεννήθηκε στη Βίτσα, στο Ζαγόρι της Ηπείρου, κοιτίδα τόσων πνευματικών ανθρώπων. Η γνωστή ρήση "Γιάννενα, πρώτα στ' άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα" αφορά όλη την Ηπειρο και η πνευματική δράση του Ι. Νικολαϊδη την επιβεβαιώνει.

Η όλη του ζωή ακολούθησε την τυπική πορεία των πνευματικών ανθρώπων μιας εποχής που πέρασε. Εποχής όπου ο δάσκαλος ήταν το κέντρο της πνευματικής ζωής ενός τόπου και όχι ο απλός δημόσιος υπάλληλος που εκτελούσε το διδασκαλικό του καθήκον. Ετσι, από δασκάλους ξεπήδησαν μια σειρά λογοτέχνες, ιστορικοί και ιστοριοδίφες της τοπικής (και όχι μόνο) ιστορίας. Ανθρωποι που στάθηκαν με αγάπη στον τόπο της υπηρεσίας τους, πόνεσαν τους ανθρώπους του, έζησαν μαζί τους τους καημούς τους και τα όνειρά τους. Παράλληλα δεν απομακρύνθηκαν ούτε στιγμή από τον τόπο καταγωγής τους και εκεί κυρίως στρέφεται το έργο τους.

Ο Ιωάννης Ν. Νικολαϊδης παρακολούθησε το Δημοτικό και στη συνέχεια το (τότε) Ελληνικό σχολείο στο χωριό του, εποχή όπου τα χωριά είχαν αξιόλογη εκπαιδευτική υποδομή σε κτίρια και σε προσωπικό, πριν τα απορροφήσει ο πρωτευουσιάνικος "δεινόσαυρος", και στη συνέχεια φοίτησε στο Γυμνάσιο Ιωαννίνων. Οικονομικοί λόγοι, όμως, τον εμπόδισαν να το τελειώσει για να ακολουθήσει πανεπιστημιακές σπουδές. Φοίτησε στο Διδασκαλείο Ιωαννίνων, από όπου αποφοίτησε πρώτος αριστούχος το 1936. Διορίστηκε δάσκαλος και υπηρέτησε σε Μακεδονία και Ηπειρο. Στη συνέχεια ως δάσκαλος και διευθυντής στα πρότυπα σχολεία της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας και τέλος ως επιθεωρητής στις Εκπαιδευτικές Περιφέρειες Κόνιτσας, Πρέβεζας και Κέρκυρας, και τελικά έγινε Γενικός Επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης.Τέλος, διδάσκει από το 1980 ως το 1983 στη Σχολή Επιμόρφωσης Λειτουργών Δημοτικής Εκπαίδευσης το μάθημα της "Παιδαγωγικής Λογοτεχνίας".

Η λογοτεχνική και ιστορική του προσφορά περιλαμβάνει 20 βιβλία, με άξονα το δεκάτομο μνημειώδες έργο του "Τα Γιάννινα του Μεσοπολέμου",(βλ. "Ριζοσπάστης" 13.12.92), την ποιητική συλλογή "Ρυθμοί ψυχής" (1971) ιστορικές μελέτες, διηγήματα και δοκίμια.Πέρα από τα αυτοτελή αυτά βιβλία, έχει δημοσιεύσει δεκάδες άρθρα, διηγήματα, αναμνήσεις, ποιήματα και ιστορικά πονήματα σε εφημερίδες και περιοδικά των Ιωαννίνων και της Αθήνας. Ακούραστος, μοχθεί για την πνευματική ζωή του τόπου του και είναι από τα ιδρυτικά μέλη του περιοδικού "Ηπειρωτική Εστία" και μαζί με τον αείμνηστο Κώστα Φρόντζο,μέλος της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, της οποίας υπήρξε γενικός γραμματέας από το 1954 έως το 1971. Από το 1979 εκδίδει, με τον Κ. Π. Βλάχο,το ετήσιο "Ηπειρωτικό Ημερολόγιο",το οποίο κλείνει του χρόνου μια δόκιμη και παραγωγική εικοσαετία.

Ο Ι. Ν. Νικολαϊδης τιμήθηκε (τουλάχιστον οι Ηπειρώτες τιμούν τους ανθρώπους τους) από την Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, από την πατρίδα του τη Βίτσα, την Ελληνική Εταιρεία Χριστιανικών Γραμμάτων, το Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων, τον Δήμο Ιωαννίνων και από την Ακαδημία Αθηνών.

Η γραφή του Νικολαϊδη ήταν απλή, γεμάτη ανθρωπιά, γεμάτη αγάπη και συμπαράσταση στον απλό Ηπειρώτη, τον άνθρωπο της δουλιάς, τον άνθρωπο του χωριού και της επαρχιακής πόλης.Το έργο του "Τα Γιάννινα του Μεσοπολέμου" είναι ένα βασικά ιστορικό έργο, που όμως έχει ως άξονά του, άλλοτε εμφανή και άλλοτε υπολανθάνοντα, τη ζωή μιας γιαννιώτικης οικογένειας με όλες τις συνδέσεις της σε πρόσωπα, τόπους, γεγονότα και πράγματα εκείνης της εποχής. Η βασική αρετή αυτού του έργου ξεπερνάει με τον τρόπο αυτό τη στεγνή ιστορική αφήγηση. Και χωρίς να χάνει τίποτα, μα τίποτα από την ιστορική ακρίβεια, ξεπερνάει και τον απλό στόχο, το να κάνει εύληπτη την ιστορική έρευνα μέσα από μια "μυθιστορηματική αφήγηση".

Τα "Γιάννινα του Μεσοπολέμου" είναι κάτι παραπάνω, είναι η όψη της Ιστορίας ιδωμένη μέσα από τη ζωή και τα μάτια των απλών ανθρώπων της πόλης και του χωριού.Αυτό είναι κάτι που δεν το βλέπουν οι κλασικοί ιστορικοί, για τους οποίους έχουν σημασία μόνο τα εκ των άνω δρώμενα - το πώς αυτά βιώνονται και πώς επιδρούν στη ζωή των μη επωνύμων δεν τους πολυνοιάζει. Τέτοιο έργο όμως, μόνο από συγγραφέα με την ευαισθησία και την ανθρωπιά του Νικολαϊδη μπορούσε να γραφεί. Και γράφτηκε.

Οχι μόνο τα Γιάννενα και η Ηπειρος έχασαν ένα σημαντικό και αναντικατάστατο πνευματικό άνθρωπο, αλλά και όλη η Ελλάδα.Εμείς, οι ελάχιστοι απέναντί του, που είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε από κοντά, τον έχουμε πάντα στη μνήμη μας σαν Ανθρωπο και σαν Δάσκαλο.

Γεώργιος Μ. ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ

Καθηγητής του ΕΜ Πολυτεχνείου