Μια ειδική μνεία χρειάζεται για το θέμα "συμμετοχή των γυναικών στο ΔΣΕ". Τη σχετική εισήγηση παρουσίασε από το ΚΜΕ η Χριστίνα Σκαλούμπακα. Παραθέτουμε ορισμένα μόνο αποσπάσματα:

"Η ανεξάντλητη πηγή που έτρεφε την ενότητα του ΔΣΕ με το λαό και ιδιαίτερα τις γυναίκες ήταν κατ' αρχήν οι στρατηγικές του επιδιώξεις. Μα, ήταν επίσης και η λαοκρατική εξουσία που εγκαθίδρυσε στις απελευθερωμένες περιοχές η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση.

Ειδικότερα για την Ελληνίδα γυναίκα, η νέα εξουσία, στηριζόμενη στις πρωτοφανέρωτες κατακτήσεις της ΕΑΜικής περιόδου, άνοιξε νέους δρόμους για τη ζωή της. Ισότιμη με τον άνδρα σε δικαιώματα και υποχρεώσεις, γνώρισε τον εαυτό της, τις δυνάμεις της, τις ικανότητές της.

Πρόεδρος και σύμβουλος του Λαϊκού Συμβουλίου του χωριού της, λαϊκός δικαστής, μετέχει σ' όλη τη διοίκηση του χωριού της, ενώ μέχρι τότε δεν της επέτρεπαν να έχει γνώμη ούτε καν για το σπίτι της. Ετσι, είναι χαρακτηριστικό ότι στα τέλη του 1948 στην περιοχή της Φλώρινας σε 23 Λαϊκά Συμβούλια συμμετείχαν 52 γυναίκες, σε 23 Λαϊκά Δικαστήρια 38 γυναίκες, στο Επαρχιακό Συμβούλιο 3 γυναίκες και στο Αναθεωρητικό Δικαστήριο 2 γυναίκες. Στην Καστοριά την ίδια περίοδο σε 53 Λαϊκά Συμβούλια συμμετείχαν 78 γυναίκες, σε 15 Λαϊκά Δικαστήρια 53 γυναίκες, στο Επαρχιακό Συμβούλιο 2 και στο Αναθεωρητικό Δικαστήριο 1".

"Η συμβολή της γυναίκας στον αγώνα του ΔΣΕ αποτέλεσε και αποτελεί ένα πρωτόγνωρο και μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο γεγονός. Απ' όσα ξέρουμε, τόση και τέτοια γυναικεία συμμετοχή, με εξαίρεση την Οχτωβριανή Επανάσταση, σε μάχιμα τμήματα εν καιρώ πολέμου είναι πρωτοφανής στην παγκόσμια πολεμική ιστορία. Η Ελληνίδα μαχήτρια του ΔΣΕ ανοίγει έτσι έναν καινούριο δρόμο και σε διεθνή κλίμακα στο γυναικείο επαναστατικό κίνημα.

Την πρωτοπόρα δράση των γυναικών στο ΔΣΕ οφείλουμε να τη δούμε διαλεκτικά δεμένη με τη δράση του Δημοκρατικού Στρατού και του ΚΚΕ για τις γυναίκες. Το Κόμμα διαπαιδαγωγούσε τις γυναίκες, έτσι ώστε να μάθουν να υπερασπίζονται τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, να ζουν και να πεθαίνουν με τις αξίες και τα ιδανικά της. Απ' την άλλη, η γυναίκα τη δύσκολη αυτή περίοδο του εμφυλίου πολέμου έδωσε από κάθε μετερίζι το δικό της ηρωικό αγώνα. Συνεισέφερε όλες τις δυνάμεις της για τη λευτεριά του λαού μας. Πολύ εύστοχα η 4η Ολομέλεια της ΚΕ τον Οκτώβρη του 1948 επισημαίνει ότι "οι γυναίκες μέσα στα τμήματα αποτελούν παράγοντα πειθαρχίας, κίνητρο μαχητικότητας και υπόδειγμα πολεμικής επίδοσης".

Αυτή η ιστορική περίοδος αποκάλυψε και στις ίδιες τις γυναίκες τις δυνατότητες και τα όριά τους, τους έδωσε αυτοπεποίθηση και το αληθινό πλαίσιο της ισοτιμίας τους. Είναι μία ανεπανάληπτη σελίδα ψυχικού μεγαλείου και διδαγμάτων, που σάρωσε τις απόψεις για τη γυναικεία αδυναμία και ανέτρεψε τη φιλολογία για τη γυναίκα που ήταν φτιαγμένη μόνο για το μικρόκοσμο του σπιτιού της.

Η θέση των γυναικών στην Ελεύθερη Ελλάδα, στο ΔΣΕ, αποδείκνυε πως η γυναικεία χειραφέτηση ήταν αναφαίρετο ποιοτικό στοιχείο της νέας λαϊκής εξουσίας και ανέδειξε τους στρατηγικούς όρους για μια ουσιαστική λύση του γυναικείου ζητήματος".