"Εγώ είχα όλμο". Το 'πε σεμνά, ήσυχα κι αν δεν κοίταγες τα μάτια της που 'βγαζαν φωτιά κι εκείνο το γέλιο του ανθρώπου, που "τα κατάφερε" στην αποστολή του, θα νόμιζες πως ντρεπόταν να μιλήσει. Ξεχείλιζε περηφάνια. Και πώς να μην είναι. Τότε ήταν μια δεκαεφτάχρονη παιδούλα. Τη λένε Λαμπρινή Σουμάδη.Είναι γυναίκα του Δημήτρη, διπλή περηφάνια. Το 'χουμε ξαναζήσει πολλές φορές αυτό κι ίσως κάποτε πρέπει να γίνει ένα ξέχωρο αφιέρωμα σ' αυτά τα ζευγάρια μαχητών, που συνεχίζουν να πορεύονται ορθοί σαν να ξεκίνησαν μόλις τώρα. Με την ορμή εκείνης της πρώτης σπίθας...

Η Λαμπρινή έγινε η εισαγωγή μας στο χώρο. Ο βράχος που 'χαμε διαλέξει για να βάλουμε μια μαρμάρινη πλάκα αναμνηστική της μάχης ήταν στα χαμηλά του υψώματος. "Μα, δεν πολεμήσαμε εδώ κάτω. Εκεί πάνω και πέρα έγινε ο χαμός", η πρώτη αντίδραση κι αμέσως μετά χείμαρρος οι πληροφορίες για μία προς μία τις κορφές του ευρύτερου ορεινού όγκου. Από την ταχύτητα που πετάγονται το ένα μετά το άλλο τα ονόματα, αν δεν έχεις δει το χάρτη, έχεις την αίσθηση πως κάπου εδώ γύρω, τίποτα λοφάκια, είναι όλα αυτά. Βουνά τεράστια είναι, που χωρίζονται με αποστάσεις που και σήμερα τρομάζουν. "Οταν φύγαμε το Μάη από το Βίτσι και πήγαμε στο Γράμμο,εκεί πέρα μας αφήσαν και οχυρωθήκαμε καλά. Το Κάμενεκ έχει μόνο πέτρα και τσάι. Νερό δεν έχει καθόλου, αλλά από κοτρόνια και πέτρες... Είχαμε επισημάνει τον αυχένα με τους όλμους. Αυτοί δεν τολμούσαν να πλησιάσουν να πάρουν το ύψωμα. Οταν έκαναν την επίθεσή τους χτυπούσαμε. Αφηναν τα θύματά τους. Ηταν αδύνατο να τα πάρουν. Ο άνδρας μου ήταν μπροστά. Είχε δύο συνδέσμους. Λέει θα στείλω τον Αλέκο. Τον βλέπω σε μια πέτρα φώναζε: "βάλε, μάικε, βάλε!". Του λέω μη γυρίζεις πίσω θα σε σκοτώσουν. Γύρισε όμως. Τους σταματήσαμε. Μόνο όταν φύγαμε, ανέβηκαν. Το είχαν αλέσει. Την πέτρα την είχαν κάνει σκόνη με τις βόμβες".

"Στο Μάλι Μάδι προχωρήσαμε και τους αιφνιδιάσαμε. Φύγαν μέχρι την Καστοριά.Δεν είχαμε δυνάμεις να τους κυνηγήσουμε. Ολμο είχα τότε. Οταν τέλειωσε εδώ κάναμε επίθεσή για την Κορομηλιά.Είχαμε πολλά θύματα. Δεν μπορούσαμε να ανεβούμε εύκολα. Μετά φύγαμε και χτυπήσαμε Φλώρινες κλπ.". Ετσι, απλά: Βίτσι, Γράμμος, Κάμενεκ, Μάλι Μάδι, Κορομηλιά, Φλώρινα, όλη η Δυτική Μακεδονία, δηλαδή, σαν να 'ναι μια γειτονιά, όσο για το "κλπ." σ' αυτό κι αν περιέχονται άπειρα όσα... Η μάχη της Φλώρινας μόνο άφησε πίσω της πάνω από 850 νεκρούς μαχητές...

Η Λαμπρινή συνέχισε να μιλά με τις συντρόφισσες από το Τμήμα Γυναικών της ΚΕ του Κόμματος για μύρια άλλα όσα. Βασικό αντικείμενο, το αν οι άντρες αντάρτες υποτιμούσαν τις γυναίκες μαχήτριες. Κρατήσαμε μια φράση που είπε με ένταση: "Ημασταν ισότιμες! Εγώ είχα όπλο απ' την πρώτη στιγμή!". Μείναμε να κοιτάμε από μακριά το βλέμμα της, που, ενώ μίλαγε, έψαχνε γύρω να γνωρίσει κάτω από τσακισμένα πρόσωπα παλιούς συντρόφους...