Ο καπιταλισμός, από την εποχή της εδραίωσής του ακόμα, "μασιέται" από τις εσωτερικές του αντιθέσεις, που πηγάζουν πάντα στη βασική του αντίθεση, μεταξύ κοινωνικοποίησης της παραγωγής και ατομικής ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων αυτής της παραγωγής. Αυτή η αντίθεση, ουσιαστικά, είναι ο καπιταλισμός και δεν μπορεί να απαλλαγεί απ' αυτήν, παρά μόνο αν απαλλαγεί από τον "εαυτό" του και τη φύση του. Το γεγονός ότι κάθε φορά εκδηλώνεται με διαφορετικές, ίσως, μορφές και ποικίλες άλλες δευτερεύουσες αντιθέσεις και αδιέξοδα δίνει τη δυνατότητα στους "κλακαδόρους" του συστήματος, σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, να μιλούν για διάφορα γιατροσόφια, που, ίσως, αντιμετωπίζουν προσωρινά κάποιες πλευρές αυτών των αντιθέσεων, ή των κρισιακών φαινομένων, αλλά δεν μπορούν να "γιατρέψουν" τον ίδιο το χαρακτήρα του συστήματος και, αργά ή γρήγορα, τα αδιέξοδα επιστρέφουν, ίσως, με κάποιες παραλλαγμένες μορφές. Μοιάζει σαν να έχεις μια πηγή που βγάζει μολυσμένο νερό και να αγωνίζεσαι να "καθαρίσεις" κάποια μέτρα απόστασης από το ποτάμι που φτιάχνεται από το νερό αυτής της μολυσμένης πηγής και συνεχίζει να ρέει αδιάκοπα...

Οταν η βασική αντίθεση γεννά προϋποθέσεις περάσματος στο ανώτερο κοινωνικό σύστημα του σοσιαλισμού, τότε οι προσπάθειες διάσωσης και διαιώνισης του εκμεταλλευτικού συστήματος εντείνονται και οι επιχειρήσεις τοπικής ή, καλύτερα, ιστορικής "απολύμανσης" πιάνουν "εργολαβία", τόσο σε πολιτικό, όσο και σε θεωρητικό επίπεδο. Οσον αφορά αυτές τις εργολαβίες διάσωσης του συστήματος, δεν είναι όλα τα παιδιά της αστικής τάξης ίδια. Κάποια είναι πιο προικισμένα, κάποια είναι πιο τολμηρά, κάποια μπορούν να σκέφτονται σαν συλλογικοί εκφραστές, ενώ άλλα παγιδεύονται στα συμφέροντα κάποιων μόνο κύκλων ή μερίδων της τάξης που υπηρετούν. Κάποια, τέλος, μπορούν να πιάνουν την ιστορική πραγματικότητα, έτσι όπως διαμορφώνεται αληθινά και όχι όπως, ίσως, ήταν πριν λίγο καιρό ή όπως επιθυμούν να είναι.

Στους προικισμένους "εργολάβους" της αστικής τάξης και ιδιαίτερα της χρηματιστηριακής ολιγαρχίας, που είχε και ιδιαίτερη αδυναμία, περιλαμβάνεται ο Τζ. Μ. Κέυνς. Σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ανάπτυξης του καπιταλισμού, ήταν από τους πρώτους που επιχείρησαν μια ρεαλιστική προσέγγιση της κατάστασης που δημιουργήθηκε στο σύστημα από την οικονομική κρίση του 1929 - '30. Ηταν από εκείνους, που, όχι μόνο σταμάτησαν τις κούφιες χαζοχαρούμενες απολογίες των τότε θεωρητικών για τον καπιταλισμό, αλλά έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο, τουλάχιστον στο επίπεδο της θεωρίας, ώστε οι οικονομικές πολιτικές να στραφούν πιο αποφασιστικά στην οικοδόμηση του Κρατικομονοπωλιακού Καπιταλισμού (ΚΜΚ). Αντιστρέφοντας τη μέχρι τότε προσέγγιση της οικονομίας από την πλευρά της προσφοράς, έκανε τη δική του προσέγγιση από την πλευρά της ζήτησης και για εκείνη την περίοδο πρότεινε μια σειρά από κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις προσωρινού πάντα χαρακτήρα ξεπεράσματος των κρίσεων. Επίσης, άλλαξε και την αναλυτική μέθοδο, αφού από τη μοναδική οικονομική μονάδα στράφηκε στη μακροοικονομία. Εχοντας βαθιά επίγνωση της πραγματικότητας και του άλυτου προβλήματος που είχε μπροστά του, συνήθιζε να λέει με κυνισμό πως προτείνει μόνο βραχυπρόθεσμες λύσεις, αφού μακροπρόθεσμα θα έχουμε όλοι πεθάνει και μεσοπρόθεσμα θα υπάρχουν οι πόλεμοι, για να φέρνουν την οικονομία σε ισορροπία...

Στην πραγματικότητα, ο Κέυνς δεν ίδρυσε τον ΚΜΚ, αφού είχε αρχίσει αντικειμενικά να διαμορφώνεται πριν απ' αυτόν. Είχε, όμως, την τόλμη να τον παραδεχτεί και να διατυπώσει ρυθμίσεις σε εκείνη τη δοσμένη ιστορική στιγμή, που τον βελτίωναν, τον "νοικοκύρευαν" και απομάκρυναν πάντα προσωρινά... το πέρασμα στο σοσιαλισμό.

Οι ιστορικοί εδώ παραδέχονται το ρόλο του υποκειμενικού παράγοντα, της ιδιαίτερης προσωπικότητας. Ο Κέυνς δεν ήταν όποιος - όποιος και είχε τη δυνατότητα να προπαγανδίζει επιτυχώς και να επιβάλλει τις απόψεις του, εκείνη την περίοδο. Γιος καθηγητή των Οικονομικών, ο ίδιος είχε την έδρα των Οικονομικών στο Κινγκς Κόλετζ του Καίμπριτζ. Από πολύ νωρίς, έδειξε ότι μπορεί να πάει αντίθετα στο ρεύμα, αν είναι να υπερασπιστεί τα συλλογικά συμφέροντα της αστικής τάξης. Για παράδειγμα, το 1919 παραιτήθηκε από σύμβουλος της βρετανικής αντιπροσωπείας στη Σύνοδο του Παρισιού, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Εκανε τότε τον Λένιν να γράψει γι' αυτόν: Ο Κέυνς έφτασε στο συμπέρασμα ότι μετά την Ειρήνη στις Βερσαλλίες, η Ευρώπη και όλος ο κόσμος πάνε για χρεοκοπία. Παραιτήθηκε και πέταξε το βιβλίο του στην κυβέρνηση καταπρόσωπα με τις λέξεις: Αυτό που κάνετε είναι τρέλα.

Το 1925 πήγε στην τότε Σοβιετική Ενωση και μελέτησε τις μεθόδους σχεδιασμού του νεαρού σοσιαλιστικού συστήματος. Είναι φανερό πως ήδη του είχε φυτευτεί η ιδέα "συμμαζέματος" του ΚΜΚ. Πολλοί ισχυρίζονται πως την είχε εμπνευστεί από την περίοδο του πολέμου, που εργαζόταν σαν υπάλληλος στο υπουργείο Οικονομικών, όπου πρακτικά η οικονομία έπαιρνε το χαρακτήρα της λεγόμενης πολεμικής οικονομίας. Το Νοέμβρη του 1929, με την εκδήλωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, διορίστηκε σαν επιφανές μέλος της βρετανικής κυβερνητικής επιτροπής για την Οικονομία και τη Βιομηχανία.

Οταν, λοιπόν, το 1936 έγραψε το "Γενική θεωρία της Εργασίας του Τόκου και του Χρήματος", είχε την πρακτική δυνατότητα να "τραβήξει την προσοχή" και να προτείνει οδηγούς δράσης για τον τότε ΚΜΚ.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν από τότε, ο ΚΜΚ άλλαξε μορφές, τόσο λόγω της ανάπτυξής του, όσο και λόγω των κρισιακών του φαινομένων, που κάθε φορά τον ανάγκαζαν να "βγαίνει" με καινούρια πρόσωπα. Ενώ το περιεχόμενο και η φύση του συστήματος παρέμενε πάντα αναλλοίωτη, οι ρυθμίσεις που έπρεπε να το "φέρνουν σε λογαριασμό" άλλαζαν ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και τη μορφή των φαινομένων. Στην πρώτη φάση, οι συνεχιστές του Κέυνς, οι Νεοκεϋνσιανοί, μπορούσαν να "τεντώσουν" τα βήματα που είχαν κληρονομήσει και να προτείνουν, για παράδειγμα, το μοντέλο "δυναμικής ισορροπίας", ώστε να μη χαθεί η συνέχεια. Πάντως, επειδή στην εξέλιξη κάθε φορά η πραγματικότητα τούς ξεπερνούσε, έβρισκαν την ευκαιρία οι λεγόμενοι κλασικοί και νεοκλασικοί να τους επιτίθενται. Η κόντρα αυτή ανάμεσα στις σχολές του Κέυνς και τους νεοκλασικούς, για το ποιος θα αναλάβει να σώσει και να διαιωνίσει το σύστημα, βγαίνει κάθε φορά που οι κρίσεις αποκαλύπτουν την προσωρινότητα και το μακροπρόθεσμα μάταιο του συστήματος.

Επειδή ούτε η μία σχολή ούτε η άλλη μπορούσε από μόνη της, έτσι και αλλιώς, να τα φέρει βόλτα, γύρω στο 1970 δημιουργήθηκε η λεγόμενη "Νεοκλασική Σύνθεση", που, κατά περίπτωση, συνδύαζε μέτρα, τόσο από τη μία σχολή, όσο και από την άλλη, ανάλογα με το χαρακτήρα και τη μορφή του κρισιακού φαινομένου. Εμοιαζαν, δηλαδή, να τρέχουν από εδώ και από εκεί, να ράβουν, με διαφορετικά πανιά και βελόνες, ένα σάπιο καραβόπανο, που, έτσι και αλλιώς, αργά ή γρήγορα, θα το κατεβάσει ο αέρας στην αχρηστία. Μάλιστα, επειδή στην τρικυμία ναύτες και καπετάνιος τρέχουν ενάντια στον καιρό, για κοινούς σκοπούς, αλλά και για να σώσουν τη ζωούλα τους ξεχωριστά, άλλες φορές ο συνδυασμός δούλευε και άλλες οδηγούσε σε τραγελαφικές καταστάσεις και "απρόοπτες ξέρες", με βάση πάντα τις προβλέψεις τους και τις προτεινόμενες συνταγές, π.χ., το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού.

Πάντως, με τούτα και με τ' άλλα, τα βόλευαν γενικά να "κρατούν καθυστέρηση" με συνδυασμένες κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις. Μάλιστα, σε μία φάση ανάπτυξης του συστήματος, οι εθνικές ρυθμίσεις έτειναν να πάρουν διεθνικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα, προκειμένου να στρεβλωθεί η αντικειμενική διαδικασία της διεθνοποίησης και να λειτουργήσει για τα συμφέροντα των μονοπωλίων, απαιτούσε την κρατικομονοπωλιακή ρύθμιση των ολοκληρώσεων, που, κατά περίπτωση συμφερόντων και συσχετισμών, πήραν τις ξεχωριστές τους μορφές σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, με, ίσως, την πλέον οργανωμένη εκείνη της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Κάπως έτσι είχαν τα πράγματα, όταν συνέβη η γνωστή διαδικασία ανατροπής του σοσιαλισμού και το κεφάλαιο έσπευσε να αντεπιτεθεί εφ' όλης της ύλης. Οι πολιτικοί, αλλά και οι θεωρητικοί "κλακαδόροι" έσπευσαν να πάρουν φόρα και να μιλούν, για άλλη μια φορά, περί "ελεύθερης αγοράς" και για οριστικό θάψιμο του Κέυνς. Οχι ότι κανένας από αυτούς δε γνωρίζει πως "ελεύθερη αγορά" δε γίνεται σε συνθήκες ανάπτυξης των μονοπωλίων, αλλά στην προκειμένη περίπτωση ένιωθαν πως βρίσκονταν στην απέλαση και η επιστημονική ανάλυση μπορούσε να περιμένει, προκειμένου να στηθεί η προπαγάνδα για την επιβολή της ελευθερίας της μονοπωλιακής δράσης. Βέβαια, υπήρχαν πάντα οι αφελείς χαζοχαρούμενοι, που σε όλες τις εποχές πιστεύουν ότι μπορούν να κατασκευάσουν πραγματικότητα, αγνοώντας εκείνη που υπάρχει και τους νόμους ανάπτυξης που τη διέπουν, αλλά η υπόθεση "ελεύθερη αγορά" δε διαδόθηκε στην εποχή μας μόνο από αυτούς...

Πάντως, εδώ και αρκετό καιρό, που, για άλλη μια φορά, αρχίζουν να επανεμφανίζονται κατά καιρούς τα γνωστά σε όλους σημάδια κρισιακών φαινομένων, όλο και πιο συχνά κάποιοι πιστεύουν ότι θα δοθεί, για άλλη μια φορά, η ευκαιρία στον Κέυνς, μάλλον στη θεωρία του, να επιστρέψει ...σαν τον Ζορό τον εκδικητή και να βάλει επιτέλους τάξη... Δεν είναι γνωστό, αν πραγματικά το πιστεύει κανείς ή αν κάποιοι απλά διατυπώνουν την επιθυμία τους για πραγματικότητα, γιατί ακούγονται και γράφονται πολλά ανιστόρητα παράξενα, π.χ., όταν στην πρώτη εκλογή ο Κλίντον επιχείρησε να ψελλίσει κάποιο πρόγραμμα περί τάχα Κοινωνικής Υγείας και Πρόνοιας, που, τελικά, δεν πέρασε ποτέ από τη Γερουσία, βιάστηκαν οι γνωστοί επιπόλαιοι να λένε πως το ρεύμα αλλάζει και επιστρέφει ο Κεϋνσιανισμός στη ρύθμιση της οικονομίας.

Ο Κεϋνσιανισμός δεν πρόκειται ποτέ να επιστρέψει, αφού ποτέ δεν έφυγε και συνεχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην αποστολή που έχει αναλάβει, για τη διάσωση του συστήματος. Μπορεί οι ιδιαίτερες κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις που πρότεινε να έχουν ξεπεραστεί ιστορικά, παραμένει, όμως, ολοζώντανη η ανάγκη της κρατικής παρέμβασης, προκειμένου να υπηρετούνται τα χατίρια των μονοπωλίων. Αυτή είναι η μεγάλη προσφορά του στο σύστημα που ανέλαβε να "μπαλώσει".

Ο Κέυνς, ο υποτιθέμενος αντίποδάς του ο Φρήντμαν, της λεγόμενης σχολής του Σικάγου και όλοι οι φανεροί και κρυφοί οπαδοί και συνεχιστές τους δεν είναι μόνο συγκοινωνούντα δοχεία στην πράξη, αλλά λειτουργούν, τελικά, σφιχταγκαλιασμένα σε ένα διαρκές "δώσε - πάρε" από τη μια και την άλλη σχολή, προκειμένου να μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα με τα αδιέξοδα του συστήματος, χωρίς να αγγίζουν την ουσία του. Για παράδειγμα, η επιχείρηση επιβολής "ελεύθερης αγοράς" των μονοπωλίων δε γίνεται χωρίς κρατικό παρεμβατισμό και ...Κεϋνσιανές μεθόδους. Πρόσφατα, μόνο στη χώρα μας, με αφορμή τη χρηματιστηριακή κρίση, είδαμε τις κρατικές επιχειρήσεις να σπεύδουν και να αγοράζουν μετοχές, προκειμένου να σταματήσουν τον κατήφορο. Αυτό πώς λέγεται; Σε ποια σχολή σκέψης της αστικής οικονομίας ανήκει; Ετσι εξηγούνται και τα θεωρητικά τσαλαβουτήματα των πολιτικών των αστικών κομμάτων, που, ενώ συνειδητοποιούν την αποστολή τους για τη διάσωση του συστήματος, ταυτόχρονα έχουν πρόβλημα να ξεχωριστούν μεταξύ τους και να πείσουν για το λόγο τους, που είναι και λόγος του αντιπάλου...

Το πρόβλημα είναι ότι ενώ πρόκειται για εσωτερικό "καβγά και μόνοιασμα" των αστών που "έχουν τον καημό τους", επειδή πρόκειται για την τάξη που βρίσκεται στην εξουσία, έχουν τις δυνατότητες, το δικό τους πρόβλημα να το παίρνουν σαν πρόβλημα ολόκληρου του λαού. Ετσι, κατορθώνουν με αυταπάτες να καλλιεργούν, τόσο τα δικά τους οράματα σαν λαϊκά οράματα και από τις δικές τους αγωνίες τα βάρη να τα φορτώνεται πάντα ο εργαζόμενος. Για παράδειγμα, αφού μεθόδευσαν την κρατικομονοπωλιακή ρύθμιση της ΟΝΕ για δικούς τους λόγους και συσχετισμούς, τη λιτότητα και τις άλλες συνέπειες που υπαγορεύει αυτή η ρύθμιση τη φορτώνουν στα λαϊκά στρώματα, τάζοντας, όπως πάντα, "καλύτερες μέρες".

Οι καλύτερες μέρες για τους εργαζόμενους δε βρίσκονται στα "φωτισμένα" μυαλά των αστών ούτε στα μπαλώματα, που έχουν εύκαιρα για κάθε περίπτωση. Βρίσκονται στις πολιτικές, που δρομολογούν διαδικασίες άρνησης, "στερέματος της μολυσμένης πηγής" και ανατροπής του συστήματος της εκμετάλλευσης.

Παύλος ΑΛΕΠΗΣ

Στους προικισμένους "εργολάβους" της αστικής τάξης και ιδιαίτερα της χρηματιστηριακής ολιγαρχίας, που είχε και ιδιαίτερη αδυναμία, περιλαμβάνεται ο Τζ. Μ. Κέυνς. Σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ανάπτυξης του καπιταλισμού, ήταν από τους πρώτους που επιχείρησαν μια ρεαλιστική προσέγγιση της κατάστασης που δημιουργήθηκε στο σύστημα από την οικονομική κρίση του 1929 - '30. Ηταν από εκείνους, που, όχι μόνο σταμάτησαν τις κούφιες χαζοχαρούμενες απολογίες των τότε θεωρητικών για τον καπιταλισμό, αλλά έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο, τουλάχιστον στο επίπεδο της θεωρίας, ώστε οι οικονομικές πολιτικές να στραφούν πιο αποφασιστικά στην οικοδόμηση του Κρατικομονοπωλιακού Καπιταλισμού

Ο Κέυνς, ο υποτιθέμενος αντίποδάς του ο Φρήντμαν, της λεγόμενης σχολής του Σικάγου και όλοι οι φανεροί και κρυφοί οπαδοί και συνεχιστές τους δεν είναι μόνο συγκοινωνούντα δοχεία στην πράξη, αλλά λειτουργούν, τελικά, σφιχταγκαλιασμένα σε ένα διαρκές "δώσε - πάρε" από τη μια και την άλλη σχολή, προκειμένου να μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα με τα αδιέξοδα του συστήματος, χωρίς να αγγίζουν την ουσία του