Η κρίση που ξέσπασε το περασμένο Σαββατοκύριακο και εξακολουθεί να σοβεί στην Αλβανία ήταν καθ' όλα προβλέψιμη. Οι παράμετροι που την όρισαν ήταν γνωστές. Απόρροια συνδυασμού του διακαούς πόθου του πρώην Προέδρου Σαλί Μπερίσα για επιστροφή στην εξουσία, των ηττών του "Απελευθερωτικού Στρατού" στο Κοσσυφοπέδιο από τους Σέρβους, της "δυσαρέσκειας" και των αλληλοαντικρουόμενων γεωπολιτικών επιδιώξεων της Δύσης, η αβεβαιότητα μοιάζει ικανή να διαρκέσει...

Ο Μπερίσα ουδέποτε συμβιβάστηκε με την ήττα του, μετά τη λαϊκή εξέγερση που πυροδότησε το Γενάρη του 1997 η κατάρρευση των "πυραμίδων", κι απόληξη διεθνή επέμβαση, εκλογές, την παραίτησή του και την ανάδειξη, τον Αύγουστο, ενός Κοινοβουλίου πλήρους κυριαρχίας των Σοσιαλιστών υπό τον Φάτος Νάνο.

Εκτοτε το Δημοκρατικό Κόμμα μποϊκοτάρει συνεχώς το Κοινοβούλιο και αναζητεί/δημιουργεί εστίες εντάσεως, εκμεταλλευόμενο διάφορες προφάσεις. Η πιο εντυπωσιακή τού προσφέρθηκε ως... θείο δώρο το Σεπτέμβρη του 1997, όταν Σοσιαλιστής βουλευτής επιχείρησε να δολοφονήσει μέσα στο Κοινοβούλιο για λόγους "βεντέτας" τον βουλευτή του Αζέμ Χαϊνταρί.

Εως τις αρχές του 1998, ο Μπερίσα έμεινε στη σκιά, δρέποντας τους καρπούς της λαϊκής απογοήτευσης από την καταφανή δυστοκία της κυβέρνησης Νάνο να "αναδομήσει" την οικονομία, καθώς και της "δυσαρέσκειας" της διεθνούς κοινότητας για τη βραδυπορία των Σοσιαλιστών (1). Από το Γενάρη, εκστράτευσε επιδιώκοντας ολική επαναφορά. Κατηγόρησε την κυβέρνηση για ανάμειξη σε δολοφονίες 5 στελεχών του. "Προσομοίωσε" τα γεγονότα του 1997. Διοργάνωσε διαδηλώσεις. Κάλεσε σε απεργίες.

Από το Φλεβάρη έως σήμερα, καθώς το αλβανικό "εθνικό ζήτημα" του Κοσσυφοπεδίου προσλάμβανε διαστάσεις (βαλκανικής) βόμβας, στήριξε πολιτικά - ενδεχομένως κι υλικά - την ακραιφνή πλευρά του αυτονομιστικού - αποσχιστικού κινήματος, εκμεταλλευόμενος άριστα από την αντιπολίτευση τη (ρητορική τουλάχιστον) "διστακτικότητα" του πρωθυπουργού Νάνο (2).

Οι σαρωτικές νίκες της σερβικής στρατιωτικής μηχανής το καλοκαίρι ανάγκασαν τον Μπερίσα να στραφεί ξανά στα στενά εσωτερικά. Τον Αύγουστο, η κυβέρνηση τού προσέφερε άλλη μια "ευκαιρία" να σκληρύνει τη στάση του: συνέλαβε πρώην στελέχη της υπό τον ίδιο κυβέρνησης για "εγκλήματα κατά του λαού και της ανθρωπότητας" στην εξέγερση του 1997. Ακολούθησαν νέες διαδηλώσεις και κατάληψη από ενόπλους του χωριού Λαζαράτ, κοντά στη μεθόριο με την Ελλάδα. Η κατάσταση οξύνθηκε επικίνδυνα όταν τρεις αστυνομικοί σκοτώθηκαν από πυρά μασκοφόρων. Οι αρχές προσωρινά υποχώρησαν, και το θερμόμετρο "κατέβηκε".

Την αφορμή (πλήρους) εκτραχύνσεως του κλίματος έδωσε η δολοφονία, το περασμένο Σάββατο, του Αζέμ Χαϊνταρί. Το παρελθόν "αντικομμουνιστικής δράσης" στα φοιτητικά χρόνια του 35χρονου δολοφονηθέντος συμμάχου του Μπερίσα βοήθησε στην αναγόρευσή του σε "μάρτυρα". Ο Χαϊνταρί ήταν πρώτος πρόεδρος του κόμματος Νεολαίας και Διανοουμένων, που ιδρύθηκε το Δεκέμβρη του 1990, κι έμελλε λίγο αργότερα να μετονομαστεί σε Δημοκρατικό - κι υπό την καθοδήγηση του δόκτορος Μπερίσα (που είχε διοριστεί από τον Ραμίζ Αλία διαπραγματευτής του Κόμματος Εργασίας με τους φοιτητές, που ζητούσαν τότε "εκδημοκρατισμό" της Αλβανίας, πλην άλλαξε στρατόπεδο με χαρακτηριστική ευκολία) να κερδίσει τις εκλογές του 1991, υποσχόμενο "ειδική σχέση" με τις ΗΠΑ και "απαλλαγή από τους κομμουνιστές" (3).

Την ταυτότητα του αυτουργού του φόνου είναι δύσκολο να την ορίσει με σχετική έστω ακρίβεια οποιοσδήποτε. Πέραν της "βεντέτας" του Χαϊνταρί με Σοσιαλιστή βουλευτή, ο νεαρός πολιτικός είχε πολλούς ακόμη εχθρούς - μεταξύ άλλων, εκλεκτά μέλη του υποκόσμου, με τον οποίο (θεωρείται κοινό μυστικό) συνδιαλλασσόταν. Εξάλλου οι σχέσεις του με τον Μπερίσα ουδέποτε υπήρξαν καλές, το αντίθετο - οι δύο, ισχυρές και υπέρμετρα φιλόδοξες προσωπικότητες, μονίμως ήταν στα "μαχαίρια" πολιτικά.

Καθ' όσον αφορά τον Μπερίσα, πάντως, η ετυμηγορία είχε βγει πριν υπάρξει έστω ιδέα έρευνας: η δολοφονία "διατάχθηκε από την κυβέρνηση του τρομοκράτη Νάνο" - και γαία πυρί μειχθήτω. Οπερ και εγένετο, όπως πλέον γνωρίζουμε: οι οπαδοί του βγήκαν στους δρόμους και κατέλυσαν την τάξη στα Τίρανα και άλλες περιοχές της χώρας. Στόχος των αγριεμένων ενόπλων οπαδών του, να ανατραπεί η κυβέρνηση. Αλλά οι εξελίξεις έδειξαν να λαμβάνουν διαφορετική τροπή.

Στην προδιαγραφόμενη ήττα Μπερίσα βάρυναν σφάλματα τακτικής κι επισφαλείς πολιτικές εκτιμήσεις. Βαρύ σφάλμα τακτικής, η κατάληψη του πρωθυπουργικού γραφείου, του Κοινοβουλίου και - κυρίως - της κρατικής τηλεόρασης από ενόπλους που δρούσαν υπέρ του Δημοκρατικού Κόμματος (Δευτέρα): η κυβέρνηση Νάνο μπόρεσε να μιλήσει για "πραξικόπημα", το οποίο κατέστειλε εντός ωρών, ενώ εκκινήθηκε δικαστική δίωξη κατά του Μπερίσα και συνεργατών του, βάσει του άρθρου 221 του Ποινικού Κώδικα. Εκ των υστέρων, ένας Αλβανός πολιτικός αναλυτής έκανε λόγο για "παγίδα" (4). Βαρύτερο σφάλμα τακτικής, οι ταυτόχρονες αποτυχημένες απόπειρες μασκοφόρων με αυτόματα κατά του κονβόι αυτοκινήτων με τον πρωθυπουργό, καθώς μετέβαινε στα Τίρανα, της υπουργού Οικονομικής Συνεργασίας, Ερμελίντα Μέξι, με χειροβομβίδα σε δρόμο της πρωτεύουσας, και του υπουργού Δημόσιας Τάξης, Περικλή Τέτα: η σχετική αποκάλυψη από την εφημερίδα "Κόχα Γιόνα" (5), προκάλεσε εντυπώσεις το λιγότερο αλγεινές, εντός κι εκτός Αλβανίας. Ως τακτικό σφάλμα ενδεχομένως εγγράφεται στο παθητικό του κι η "σκύλευση" της σορού Χαϊνταρί - με το φέρετρό του διαδηλωτές έριξαν την πόρτα του πρωθυπουργικού γραφείου -, η οποία εξόργισε ακόμη και υποστηρικτές του.

Επισφαλείς πολιτικές εκτιμήσεις έγιναν από το στρατόπεδο του πρώην Προέδρου σε δύο νευραλγικά πεδία. Πρώτο, η πρόσδεση στο άρμα Μπερίσα του "Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσσυφοπεδίου" (UCK). Το Δημοκρατικό Κόμμα πράγματι δείχνει να διατηρεί επιρροές στους Κοσσοβάρους Αλβανούς, σοβαρότερες οποιουδήποτε άλλου κόμματος των Τιράνων - τουλάχιστον δύο εξ αυτών συνελήφθησαν ως συμμετέχοντες στο πραξικόπημα, ενώ στις μέχρι στιγμής αντικυβερνητικές διαδηλώσεις έχουν εμφανιστεί μερικοί ένστολοι με διακριτικά του UCK (6). Ωστόσο, λόγω ειδικών πολιτικών χαρακτηριστικών της οργάνωσης - φάντασμα (σημαντικότερο η έλλειψη συνεκτικής, κεντρικής ηγεσίας) δεν εξασφαλίστηκε "υποστήριξη" καθολικού χαρακτήρα, παρά μόνο από το πιο ακραιφνές τμήμα του UCK. Ο "πολιτικός εκπρόσωπός" του, Αντεμ Ντεμάτσι, έσπευσε να δηλώσει: "δεν αναμειγνυόμαστε" (7), δίνοντας την αίσθηση σε πολιτικούς παρατηρητές πως σημαντικό ποσοστό στο ένοπλο κίνημα των Κοσσοβάρων Αλβανών, που υπέστη σειρά ταπεινωτικών ηττών από τους Σέρβους, προτιμά στην πραγματικότητα να τηρήσει στάση αναμονής, ζυγίζοντας επιλογές...

Δεύτερο, η στάση της Δύσης - δηλαδή Ουάσιγκτον, Βρυξελλών και Βόννης. Ο Μπερίσα έπεισε τη διπλωματία των ΗΠΑ να μείνει κατ' αρχήν "αμέτοχη": το Στέιτ Ντιπάρτμεντ περιορίστηκε να ανακοινώσει πως πρόκειται για "εσωτερικό ζήτημα της Αλβανίας". Πλην, ελισσόμενοι οι Ευρωπαίοι δεν υποστήριξαν μεν τον πρωθυπουργό Νάνο - όπως σωστά προέβλεψε -, αλλά αναπάντεχα στράφηκαν στον Πρόεδρο Ρετζέπ Μεϊντάνι: τον "μετριοπαθή" και άσπιλο από τη διαμάχη Μπερίσα - Νάνο παράγοντα, που ξαφνικά όσο και θεαματικά αναδύθηκε από την (πλήρη) αφάνεια. Η Βόννη, στην οποία ο Μπερίσα φέρεται προσβλέπων (και εξ αυτής υποκινούμενος, αν και αυτό μοιάζει δυσαπόδεικτο), αρχικά πρότεινε διά στόματος υπουργού Εξωτερικών, Κλάους Κίνκελ (σε από κοινού συνέντευξή του με τον Ιταλό ΥΠΕΞ, Λαμπέρτο Ντίνι) "δέσμη σταθεροποιητικών μέτρων", κι εν συνεχεία πρακτικά απέστρεψε το βλέμμα από την "επιστροφή" του - για την ώρα.

Η νέα φάση της αλβανικής κρίσης παρασάγγας απέχει από "επίλυση". Η πόλωση καλά κρατεί, με υποστηρικτές του Μπερίσα να διατηρούν αμέτρητα όπλα, συν τον ίδιο να δηλώνει πως θα συνεχίσει να μάχεται για ανατροπή της κυβέρνησης Νάνο ακόμη κι αν "φυλακιστεί", ή... "δολοφονηθεί". Η δικαστική του δίωξη, αν προωθηθεί, θα του δώσει την ευκαιρία αυτοπροβολής του ως θύματος "κυνηγιού μαγισσών" από τους "νεοκομμουνιστές" (8). Από την άλλη, ο αναφαινόμενος - προσωρινά - ως "νικητής της μάχης" Φάτος Νάνο αντιμετωπίζει πολλούς σκοπέλους και υφάλους, και κινδυνεύει να "χάσει τον πόλεμο": εκτός του άτυπου χαρακτηρισμού του περίπου ως μιας "persona non grata" για τους Δυτικούς, έχει "ανταρσίες" εντός του ίδιου του του κόμματος, εκδηλωνόμενες ή επικείμενες, και τον Πρόεδρο Μεϊντάνι απροσδόκητο αντίπαλο και αντίρροπο πόλο...

Συνέχιση της αλβανικής αβεβαιότητας, μαζί με τη δυνατότητα "μετακύλησης" της κρίσης από την Πρίστινα στα Τίρανα και τούμπαλιν, είναι όπως φαίνεται το πιθανότερο βραχυπρόθεσμο σενάριο. Προς εκμετάλλευση παντός "ενδιαφερομένου".

Μπ. Γ.

1) Βλ. BBC News, "Albanian PM: No surrender to terrorism" 16/9/1998, και τον Κυριακάτικο "Ριζοσπάστη", "Η χρονιά της εξέγερσης", 4/1/1998.

2) Βλ. τον Κυριακάτικο "Ριζοσπάστη", "Ο κίνδυνος βαλκανικής ανάφλεξης παραμένει", 26/7/1998.

3) Τζέιμς Πέτιφερ και Μιράντα Βίκερς, "Αλβανία: Από την αναρχία σε μια βαλκανική ταυτότητα", "Καστανιώτης" 1998, σελ. 77 - 139.

4) Αρθρο του Ρόμπερτ Γκόρο στην εφημερίδα "Εξουσία", 16/9/1998.

5) "Albanian Daily News", 16/9/1998.

6) Δήλωση του εκπροσώπου του αλβανικού υπουργείου Εσωτερικών, Αρτάν Μπίζγκα, στο "Ασοσιέτεντ Πρες", τηλεγράφημα 173 της 16/9/1998.

7) "Ασοσιέτεντ Πρες", τηλεγράφημα 233 της 15/9/1998.

8) Αλβανικό Τηλεγραφικό Πρακτορείο, 16/9/1998 και "Ασοσιέτεντ Πρες", τηλεγράφημα 525 της 16/9/1998.