Για την Κούβα, το 1996 ήταν ένας χρόνος που έδειξε ότι η οικονομική ανάκαμψη προχωρά και στερεώνεται.

Ο "τελείως γενικός", αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή την έκφραση, αριθμός είναι χαρακτηριστικός: Σε σύγκριση με το 1995, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της Κούβας αυξήθηκε, το 1996, κατά 7,8%.

Η αύξηση αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς λόγους, από τους οποίους αναφέρουμε μερικούς.

1) Είναι σημαντικά μεγαλύτερη από το αναμενόμενο 5%.

2) Είναι σημαντικά μεγαλύτερη από το μέσο όρο της περιοχής, που ήταν όχι άνω του 3%.

3) Εχει υψηλό "βαθμό πραγματικότητας", καθώς η Κούβα ανήκει στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, που έχουν χαμηλό δημογραφικό δείκτη.

4) Αποτελεί την τρίτη κατά συνεχή σειρά ετήσια αύξηση του ΑΕΠ, με επακόλουθο ήδη ορατά συσσωρευτικά αποτελέσματα. Εάν λάβουμε υπόψη μας και την αύξηση του 1994 (+2,5%) και του 1995 (+5%), τότε, στα τρία τελευταία χρόνια, το ΑΕΠ της Κούβας έχει ήδη αυξηθεί κατά 16%, πράγμα καθόλου ασήμαντο για μια χώρα, που, ακόμη εντελώς πρόσφατα, κινδύνευε να σβήσει εντελώς από το χάρτη.

Η τελευταία ένδειξη έχει μεγάλη σημασία. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι το ΑΕΠ της Κούβας μειώθηκε στην περίοδο 1989 - 1993 κατά 38%, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι ο βαθμός κάλυψης της μείωσης είναι ήδη πολύ σημαντικός.

Οι ενδείξεις κατά τομείς δεν είναι λιγότερο χαρακτηριστικοί.

Η βιομηχανία ήταν από τους λιγότερο τυχερούς τομείς. Η αύξησή της ήταν μόνο 7,8%, έναντι του 9% που αναμενόταν. Η απόσταση οφείλεται στο ότι μερικοί τομείς δεν κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν την αναγκαία χρηματοδοτική βάση, πράγμα που χρησιμεύει και ως πιθανότατα χρήσιμος "υπενθυμιστής" στους Κουβανούς ότι οι δυσκολίες αρχίζουν μόνο να ξεπερνιούνται. Από την άλλη μεριά, ακριβώς στη βιομηχανία, όπου η ζημιά της πρόσφατης οικονομικής κατάρρευσης ήταν ιδιαίτερα σοβαρή, τα σημάδια της ανάκαμψης είναι ήδη ιδιαίτερα φανερά. Το 1996, η βιομηχανία της Κούβας παρήγαγε, για 10.000.000 κατοίκους, τα εξής:

1996 / 1995

Ζάχαρη (τόνοι) 4.446.000 +33,6%

Πετρέλαιο (τόνοι) 1.863.000 +31,2%

Νίκελ (τόνοι) 55.800 +30,7%

Λιπάσματα (τόνοι) 259.000 +20,3%

Υφάσματα (τ. μέτρα) 52.500.000 +18,0%

Χάλυβας (τόνοι) 240.000 +17,0%

Ηλεκτρενέργεια (GWH) 12.002 +5,0%

Είναι φανερό ότι τα επίπεδα πριν την κρίση του 1990 - '93 πλησιάζονται όλο και πιο πολύ. Στον τομέα του νίκελ και του πετρελαίου, τα επίπεδα παραγωγής είναι ήδη επίπεδα - ρεκόρ.

Στον τομέα της αγροτικής οικονομίας, η εικόνα είναι πιο ενθαρρυντική. Η συνολική αύξηση της παραγωγής της ήταν 17,3%, έναντι του 9% που αναμενόταν. Η παραγωγή φρούτων και λαχανικών έφτασε τους 1.568.000 τόνους (+28,6%), ενώ η παραγωγή κηπευτικών τους 610.300 (+29,9%). Η παραγωγή ρυζιού, βασικού στοιχείου της εθνικής διατροφής, έφτασε τους 252.400 τόνους (+55,2%). Η εξέλιξη αυτή έχει μεγάλη σημασία, όχι μόνο για την αντιμετώπιση της, ως πρόσφατα έντονης, έλλειψης τροφίμων, αλλά και γιατί συμβάλλει στη βελτίωση των εξαγωγικών ισορροπιών. Η σημασία μεγαλώνει παραπέρα αν κανείς σκεφθεί τις μεγάλες ζημιές που προκάλεσαν ειδικά στον κλάδο αυτό το 1996 μερικοί ασυνήθιστα βίαιοι κυκλώνες.

Οι γενικοί οικονομικοί δείκτες έχουν, επίσης, σημειώσει πολύ σημαντική βελτίωση. Η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε κατά 8,5%. Η χώρα απομακρύνθηκε ακόμη περισσότερο από το νομισματικό χάος. Η θέση του πέσο στερεώθηκε. Το 1995, η μέση ισοτιμία του με το δολάριο ήταν 1 / 32,1, ήδη το ένα τρίτο, ίσως, εκείνης του 1994. Το 1996, η μέση ισοτιμία του ήταν 1 / 19,2. Η απομάκρυνση από το νομισματικό χάος φάνηκε και από την πτώση των τιμών στις αγροτικές αγορές, όπου η συνολική αξία των πωλήσεων μειώθηκε σημαντικά, ενώ ο όγκος των πωλήσεων αυξήθηκε σημαντικά. Οι πωλήσεις βιομηχανικών αγαθών στον πληθυσμό αυξήθηκαν σημαντικά, ενώ ανακόπηκε και, προφανώς, αναστράφηκε η καθοδική πορεία των εισοδημάτων, τόσο των ονομαστικών, όσο και των πραγματικών.

Ολα, συνεπώς, βαδίζουν ανέφελα; Δε μοιάζει αυτό σαν πολύ ωραίο για να είναι αληθινό για μια χώρα που, ως πρόσφατα, ξεψυχούσε και είναι πάντα σε δύσκολη θέση;

Ας αρχίσουμε από τη θετική πλευρά.

Συνήθως, αφήνουμε απαρατήρητο (και, ίσως, το ίδιο κάνουν και πολλοί Κουβανοί) κάτι που θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε μικρό θαύμα: Το ότι, δηλαδή, υπάρχει οικονομική άνοδος χωρίς εξάπλωση της μαζικής περιθωριοποίησης. Αντίθετα, και αυτοί που, λόγω της ασφυκτικής οικονομικής κρίσης, είχαν περιθωριοποιηθεί, βαθμιαία αποκαθίστανται - φαινόμενο μοναδικό στη Λατινική Αμερική και εξαιρετικά σπάνιο αλλού.

Το ότι η οικονομική ανάκαμψη καταλήγει στη βελτίωση της κατάστασης των πλατιών στρωμάτων του πληθυσμού είναι αυταπόδεικτο. Οσοι επισκέφθηκαν τη χώρα το 1993 και διαβάζουν μερικές σημερινές περιγραφές (συχνότατα, γραμμένες με την πρόθεση να δείξουν πόσο κακή είναι η κατάσταση) βλέπουν χωρίς καμία δυσκολία μια τεράστια βελτίωση. Ενδείξεις της είναι μερικοί δείκτες που δεν τους δείχνουν οι στατιστικές: Η δραστική μείωση ή, κατά τόπους, εξάλειψη των διακοπών ρεύματος, η βελτίωση των συγκοινωνιών (που πάντα στην Κούβα αντιμετώπιζαν όχι λίγα προβλήματα και που, με την κρίση, είχαν τελείως παραλύσει), η λειτουργία εστιατορίων (και, μάλιστα, με αρκετή κίνηση) εκεί όπου δεν υπήρχε απολύτως τίποτε κλπ.

Αλλά και οι στατιστικές δεν είναι χωρίς αξιόλογα στοιχεία. Δεν είναι, ασφαλώς, χωρίς άμεση σχέση με την πορεία της οικονομικής ανάκαμψης το γεγονός ότι, το Σεπτέμβρη του 1996, όλα τα 2.700 σχολεία της Κούβας άνοιξαν κανονικά με αναλογία καθηγητών και μαθητών 1 / 13, τη χαμηλότερη, ίσως, στον κόσμο. Ούτε το ότι, το Νοέμβρη του 1996, η Κούβα έφτασε το χαμηλότερο βαθμό παιδικής θνησιμότητας στην ιστορία της (8/1.000 ζωντανές γεννήσεις).

Σοβαρή ένδειξη βελτίωσης της κατάστασης του πληθυσμού είναι και το ότι, στη διάρκεια του 1996, οικοδομήθηκαν 45.000 κατοικίες από τον κρατικό και το συνεταιριστικό τομέα και πάνω από 5.000 από τον ιδιωτικό.

Αλλά, ας είμαστε ρεαλιστές. Τα προβλήματα είναι πάντα μεγάλα και σοβαρά.Το πρώτο και το πιο μεγάλο - οι ΗΠΑ - παραμένει και θα παραμένει και στο μέλλον. Ακόμη περισσότερο: Οι ΗΠΑ το 1996 προσπάθησαν να σφίξουν ακόμη περισσότερο τη θηλιά του αποκλεισμού γύρω από την Κούβα. Η προσπάθεια δεν έφερε πολλά αποτελέσματα, όπως δείχνει και το γεγονός ότι οι συμφωνίες για επενδύσεις το 1996 ήταν 260 έναντι 212 το 1995 - αλλά ποιος ξέρει τι τέξεται η επιούσα;

Από την άλλη μεριά, θα ήταν χονδροειδές λάθος να νομίσει κανείς ότι η οικονομία της Κούβας είναι μια οικονομία ισχυρή που βαδίζει σταθερά. Στην πραγματικότητα, μοιάζει με έναν άνθρωπο που πέρασε μια θανάσιμη ασθένεια από την οποία γλίτωσε ως εκ θαύματος και τώρα μόλις αρχίζει να κινεί και πάλι τα μέλη του. Τα οικονομικά προβλήματα είναι πάντα τεράστια. Αν είναι αλήθεια ότι η αποδοτικότητα έχει φανερά πια αυξηθεί, είναι επίσης αλήθεια ότι ο δρόμος της είναι ακόμη πολύ μακρύς. Είναι επίσης αλήθεια ότι, για την ώρα, μιλάμε για ανάκαμψη, όχι για πρόοδο. Η Κούβα βαθμιαία επιστρέφει στα χαμένα της επίπεδα - αλλά 10 χρόνια αργότερα και σε συνθήκες εντελώς (και δυσμενώς) αλλαγμένες.

Εκτός αυτού, μπροστά στη χώρα βρίσκεται μια παγίδα κυριολεκτικά σατανική, τόσο σατανική που συνήθως μας διαφεύγει: Τα προβλήματα της επιτυχίας.

Πρόκειται για τεράστιο και δαιδαλώδες κεφάλαιο. Εδώ, θα μας απασχολήσει μόνο η οικονομική του πλευρά.

Πιστεύουμε ότι μπορούμε εύκολα να συμφωνήσουμε πως τα βραχυπρόθεσμα δάνεια, των οποίων πλησιάζει η ώρα της έναρξης εξόφλησης, δεν είναι μικρό πρόβλημα. Η ίδια η έναρξη της συστηματικής κίνησης της οικονομικής ζωής δημιουργεί νέες ανάγκες (π.χ., ανάγκες σε ενέργεια, σε εξαρτήματα, σε λιπαντικά κλπ.), τις οποίες, για να αναφέρουν οι αρμόδιοι, κάποιο λόγο θα έχουν. Το εξωτερικό εμπόριο έχει και αυτό τις παγίδες του: Η συστηματική προσπάθεια διεύρυνσης των εξαγωγών δεν έμεινε χωρίς επιτυχία το 1996, καθώς οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 33%. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς επιπτώσεις και στις εισαγωγές, που αυξήθηκαν κατά 33,2% - αυξάνοντας ένα εμπορικό έλλειμμα που μπορεί να έχει συνέπειες.

Η μέχρι σήμερα πορεία δείχνει ότι η "ειδική περίοδος" πλησιάζει στο τέλος της. Τώρα αρχίζει η επομένη "ειδική περίοδος", εκείνη που θεωρείται κανονική. Με άλλα λόγια, μόνιμη.

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ