Μαρασμός και εγκατάλειψη. Αυτές οι λέξεις περιγράφουν με τον παραστατικότερο τρόπο τη σημερινή κατάσταση των Κυθήρων. Νησί του συμπλέγματος των Ιονίων, διοικητικά ανήκει στην ευθύνη της Νομαρχίας Πειραιά, αν και βρίσκεται μόλις 20 χιλιόμετρα νότια του ακρωτηρίου Μαλέα. Στην αρχαιότητα ήταν φυσικό οχυρό της Σπάρτης. Ορεινό νησί με ψηλότερες κορυφές τη Μυρκηγκάρη (507 μ.) και τον Κουτσοκέφαλο (490 μ.) έχει συνολική έκταση 274 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Το μέγιστο μήκος του νησιού είναι 25 χιλιόμετρα και το μέγιστο πλάτος 16 χιλιόμετρα.

Πριν το 1960 οι κάτοικοι ήταν πάνω από 5.000. Σήμερα στο νησί μένουν όλο το χρόνο περίπου 3.000, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι άνω των 65 χρόνων. Κάθε χρόνο γεννιούνται 4 άτομα και πεθαίνουν 50. "Φυλάμε Θερμοπύλες στην ερήμωση", λέει χαρακτηριστικά ο Μανώλης Αναστασόπουλος.Αυστραλία, Αμερική, Γερμανία, αλλά και η Αθήνα είναι τα μέρη που καταφεύγουν οι Κυθήριοι τα χρόνια της μεγάλης μετανάστευσης και αιμορραγίας για τον τόπο στις δεκαετίες του '50 και του '60. Τα παραγόμενα προϊόντα, κυρίως λάδι, αλλά και κρασί, σύκα, αμύγδαλα, μέλι, δεν επαρκούν για να συντηρήσουν και αυτούς που μένουν. Πολλοί απασχολούνται στη ναυτιλία και με το ψάρεμα. Ολες οι κυβερνήσεις αδιαφορούν. Τα χωράφια ρημάζουν και τα χωριά ερημώνουν. Τα τελευταία χρόνια Γερμανοί, Ελβετοί, Αγγλοι αγοράζουν εκτάσεις που τις χρησιμοποιούν για παραθεριστικά θέρετρα.

Η δημοτική αρχή που προέκυψε από τη συνένωση των κοινοτήτων συμβάλλει προς την κατεύθυνση εκποίησης της "εγχώριας περιουσίας". Την "εγχώρια περιουσία", όπως λέγεται το τμήμα της δημόσιας γης που διαχειρίζονταν οι κοινότητες, η οποία απαγορεύεται να πουληθεί, ο νεοσύστατος δήμος χωρίς ακόμα να το λέει καθαρά θέλει να την εκποιήσει. Η φυσική καλλονή του τόπου και το κλίμα του προσφέρεται για διακοπές, αλλά μόνο για πλούσιους, αφού οι τιμές στις 15 ξενοδοχειακές μονάδες είναι 15.000-30.000 τη βραδιά. Οση είναι δηλαδή η μηνιαία αγροτική σύνταξη.

Τι γίνεται όμως για τους λίγους που μένουν όλο το χρόνο; Το επίσημο κράτος κάνει ό,τι μπορεί για διώξει όσους στο μεταξύ δε θα πεθάνουν. Μπορεί τα Κύθηρα να είναι παράδεισος για τις διακοπές των πλουσίων, για τους ντόπιους όμως - όχι τυχαία - έχουν μετατραπεί σε κόλαση. Δεν είναι τυχαίο ότι οι νέες γυναίκες αποφεύγουν να παντρεύονται συντοπίτες τους. Αναζητούν ξένους, για να τις πάρουν μαζί τους και να γλιτώσουν από τη μιζέρια.

Για όλο το νησί υπάρχει μόνο ένα νομαρχιακό νοσοκομείο που στεγάζεται σε κτίριο "δωρεά" ενός ιδιώτη, το όνομα του οποίου "τιμής ένεκεν" έχει: "Τριφύλειο νοσοκομείο". Οι προσφερόμενες υπηρεσίες από ανεπαρκείς έως ανύπαρκτες. Δεν έχει βασικές ειδικότητες γιατρών, όπως αναισθησιολόγους, γυναικολόγους, παιδίατρους, οφθαλμίατρους. Αφού δεν έχει αναισθησιολόγο, ο χειρουργός δεν κάνει καμία εγχείρηση, ούτε την πιο απλή, για παράδειγμα αφαίρεση σκωληκοειδίτιδας. Ο ασθενής πρέπει να μεταφερθεί με ελικόπτερο στην Αθήνα με ό,τι αυτό συνεπάγεται πέρα από τον κίνδυνο της μεταφοράς και σε οικονομική επιβάρυνση. Ακόμα και οι ελάχιστες γεννήσεις γίνονται πια στην πρωτεύουσα. Γιατί να μείνει νέος άνθρωπος σε αυτό τον τόπο;

Για τους ελάχιστους μαθητές λειτουργεί ένα Γυμνάσιο και ένα Λύκειο, από τα οποία συχνά λείπουν καθηγητές. ΤΕΛ δεν υπάρχει. Ο ενδιαφερόμενος για τεχνική εκπαίδευση πρέπει να μετακομίσει στην Αθήνα. Σχεδόν πάντα όχι μόνο δεν επιστρέφει, αλλά παίρνει μαζί και την οικογένειά του. Το σχολείο βρίσκεται στη μια άκρη του νησιού. Στεγάζεται σε ένα παλιό κτίριο. Τελευταία άρχισε η κατασκευή νέου οικήματος, δίπλα όμως στο παλιό. Ετσι κάποιοι μαθητές θα είναι πάλι υποχρεωμένοι να διανύουν καθημερινά κατά μήκος τα Κύθηρα για να πάνε σχολείο.

Το οδικό δίκτυο είναι επιεικώς απαράδεκτο. Πέρα από αυτό τα Κύθηρα διαθέτει μια μοναδική "πρωτοτυπία" για νησί. Δεν έχει παραλιακό δρόμο! Πολλές φορές έχει προγραμματιστεί η κατασκευή του, αλλά τα σχέδια μένουν ακόμα επί χάρτου. Η συγκοινωνία δεν είναι τακτική. Οι ιδιώτες που εκμεταλλεύονται τα λεωφορεία περνάν από τα χωριά μόνο όταν υπάρχουν επιβάτες. Ακόμα χειρότερη είναι η θαλάσσια συγκοινωνία. Εννιά μήνες, από το Σεπτέμβρη μέχρι το Μάη, δεν πάει πλοίο, αφού δεν υπάρχει για τους εφοπλιστές οικονομικό ενδιαφέρον. Σχετικά ικανοποιητική είναι η αεροπορική συγκοινωνία. Πέντε μέρες τη βδομάδα υπάρχει αεροπορική σύνδεση με την Αθήνα, αν και πανάκριβη για τους φτωχούς κατοίκους. Είναι όμως άγνωστο αν μετά την ιδιωτικοποίηση της "Ολυμπιακής" θα εξακολουθήσουν να γίνονται αυτά τα δρομολόγια, οπότε και ο αποκλεισμός των Κυθήρων θα είναι πλήρης.

Θύμα της άναρχης τουριστικής ανάπτυξης και το περιβάλλον. Αποχετευτικό δίκτυο δεν υπάρχει. Τα λύματα ρίχνονται οπουδήποτε. Η πυροπροστασία είναι ανεπαρκής. Τα δύο πυροσβεστικά οχήματα δεν είναι αρκετά ούτε για τις στοιχειώδεις ανάγκες. Σε περίπτωση μεγάλης φωτιάς, τα πυροσβεστικά αεροπλάνα χρειάζονται τρία τέταρτα για να έρθουν από την Ελευσίνα, ενώ οχήματα από το Γύθειο έρχονται μόνο αν το επιτρέπει ο καιρός. Φωτιά πριν τρία χρόνια έκαιγε δέκα μέρες, άρχισε στη μια άκρη του νησιού και σταμάτησε μόνο όταν έφτασε στην άλλη άκρη, στη θάλασσα.

Η παραγωγική βάση του νησιού έχει σχεδόν αφανιστεί. Οι ελαιοπαραγωγοί είναι στο έλεος των μεγαλεμπόρων που αγοράζουν την παραγωγή για ένα κομμάτι ψωμί. Μετά τις εξευτελιστικές τιμές των 600 δραχμών το κιλό σε συνδυασμό με τα πανάκριβα λιπάσματα και μεταφορικά ο τομέας έχει νεκρώσει.

Ούτε ο τομέας του πολιτισμού είναι σε καλύτερη κατάσταση. Τα τρία Ενετικά κάστρα έχουν αφεθεί στη μοίρα τους. Κινηματογραφική αίθουσα δεν υπάρχει. Ευκαιρίες για μαζική άθληση της νεολαίας ανύπαρκτες. Το καλοκαίρι όμως λειτουργούν μπαρ και ντίσκο για τις ανάγκες των τουριστών με ό,τι αυτό σημαίνει.

Γιάννης ΚΩΣΤΑΚΗΣ