Τις ημέρες που βρισκόμασταν στην Αγκυρα, αναμένονταν οι προγραμματικές δηλώσεις της νέας κυβέρνησης. Μιας κυβέρνησης συνασπισμού τριών κομμάτων, του Κόμματος Δημοκρατικής Αριστεράς (DSP), του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης(MHP) και του Κόμματος Μητέρας Πατρίδας (ANAP). Τι μπορεί να ελπίζει κανείς από αυτήν;

Βουλευτής αντιπολιτευομένου κόμματος, ο Αμπντουλάχ Γκιουλ προσπαθεί να είναι και ευγενής και όχι ιδιαίτερα αισιόδοξος.

"Ελπίζω ότι θα επιτύχουν", μας λέει. "Αλλά δεν έχω εμπιστοσύνη ότι θα το κάνουν. Μήπως, άραγε, το DSP και το ANAP δεν κυβερνούσαν τη χώρα τα δυόμισι τελευταία χρόνια; Δε βλέπω να επέτυχαν πολλά και σπουδαία πράγματα, αντίθετα είναι οι αίτιοι για πολλά από τα σημερινά προβλήματα. Γιατί, λοιπόν, να πιστέψω ότι θα επιτύχουν τώρα;".

Ο ίδιος λέει καθαρά ότι πιστεύει πως οι νέες εκλογές "δεν είναι τόσο μακριά".

Ο Ολγκούν Ντελίκανλι, εκπρόσωπος του ODP, δεν είναι καθόλου αισιόδοξος."Οι αντιδραστικές δυνάμεις", λέει, "κυριαρχούν στο νέο Κοινοβούλιο. Πιστεύουμε ότι θα προσπαθήσουν να κλείσουν κάθε δυνατό ή πιθανό δημοκρατικό άνοιγμα".

Δεν πιστεύει ότι μόνο μερικά επί μέρους νομοθετικά μέτρα μπορούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της χώρας.

"Εκείνο που πρέπει να γίνει είναι ένας γενικός εκδημοκρατισμός του κρατικού και νομικού καθεστώτος, η κατάργηση των εμποδίων στην ελευθερία σκέψης και έκφρασης", λέει.

Για μια χώρα όπου οι φυλακές φιλοξενούν πολλούς για ό,τι έγραψαν ή είπαν, μια υπόδειξη που δεν πρέπει να υποτιμηθεί.

Ο Αϊντεμίρ Γκιουλέρ, εκπρόσωπος του SIP, έχει μια γενικότερη άποψη της κατάστασης. Κατ' αυτόν, η Τουρκία βρίσκεται στη βάση της "Παλινόρθωσης". Παλινόρθωσης τίνος ακριβώς πράγματος;

"Η κυρίαρχη τάξη της Τουρκίας βρίσκεται τώρα σε προσπάθεια αναστήλωσης της πολιτικής της κυριαρχίας σε νέες συνθήκες. Η κεντρική κατεύθυνση είναι η αναδημιουργία της πολιτικής ζωής μετά την εξολοθρευτική παρέμβαση του πραξικοπήματος της 12ης Σεπτέμβρη 1980. Εννοείται ότι η αναστήλωση αυτή έχει, στα μάτια της, έννοια (και αξία) μόνο εφ' όσον εκπροσωπεί και στηρίζει τα συμφέροντά της. Εκείνο που, στην ουσία, γίνεται είναι μια προσπάθεια απαλλαγής από κρισιακούς παράγοντες που προκαλούν αστάθεια.

Κεντρικό όργανο και φορέας της προσπάθειας αυτής είναι ο Στρατός.

Εχουμε δύο φαινομενικά αντιφατικές διαδικασίες. Η μια είναι η διαδικασία της "αναγέννησης". Η άλλη είναι η διαδικασία του περιορισμού, γιατί η κυρίαρχη τάξη θέλει μεν την "αναγέννηση", αλλά μόνο όσο τη βολεύει αυτήν. Και δεν είναι πάντα εύκολο να διαπιστωθεί αν και πόσο τη βολεύει.

Ετσι, σήμερα στην Τουρκία μπορεί κανείς να δει:

- Μια "κεμαλιστική αναγέννηση" ενάντια στο μουσουλμανικό ιντεγκρισμό.

- Μια "αναγέννηση" φασιστικού και ρατσιστικού τύπου ενάντια στους Κούρδους.

- Μια "φιλελεύθερη αναγέννηση" ενάντια στην "αντιανταρτική οργάνωση", δηλ. μια οργάνωση που δημιουργήθηκε μέσα στο κράτος και όχι χωρίς ξένη παρέμβαση, αλλά που πήρε τέτοια έκταση ώστε να απειλεί να ξεφύγει από τον έλεγχο και της κυρίαρχης τάξης, απειλώντας τη με χαώδεις εξελίξεις.

Η πολύπλοκη αυτή κατάσταση σηματοδοτεί τα εξής:

1) Οξείες αντιθέσεις μέσα στην ίδια την κυρίαρχη τάξη, όπου ο Στρατός είναι η κυρίαρχη, αλλά όχι η μόνη τάση. Οι αντιθέσεις αυτές φάνηκαν, π.χ., όταν το Κόμμα Ευημερίας (ΚΕ) ήρθε στην εξουσία. Αυτό οφειλόταν στην εύνοια του Στρατού. Ωστόσο, η εύνοια αυτή χάθηκε όταν το ΚΕ αρνήθηκε να εγκαταλείψει την κυβέρνηση όταν έλαβε την εντολή αυτή. Τότε, διώχτηκε με ένα πραξικόπημα, άλλοτε παρασκηνιακό και άλλοτε ανοιχτό.

2) Αδυναμία της μιας τάσης να εξαλείψει την άλλη. Οι αντιθέσεις - καμιά φορά και ιδιαίτερα βίαιες - δε σημαίνουν ότι οι φορείς τους δεν ανήκουν όλοι στην ίδια κυρίαρχη τάξη, πράγμα που, συχνά, το ανακαλύπτουν και οι ίδιοι με τρόπο αρκετά οδυνηρό. Ετσι, ο Στρατός δεν μπορεί, π.χ., να εξαλείψει το ιντεγκριστικό κίνημα, όσο και αν προσπαθεί, δεν μπορεί, μάλιστα, ούτε να προσπαθήσει από ένα σημείο και πέρα, γιατί είναι σαν να χτυπά τον εαυτό του. Για τον ίδιο λόγο, ο Στρατός δεν μπορεί να εξαλείψει το MHP, παρ' όλο που πολλοί στρατηγοί δεν είναι καθόλου ήσυχοι ότι θα ακολουθεί πάντα τις εντολές τους.

Δεν είναι άσχετη με όλη την παραπάνω αντιφατική κατάσταση, που, στην ουσία, ανοίγει την πόρτα για μελλοντικές και, ίσως, άμεσα μελλοντικές κρίσεις, η προσπάθεια ισχυρών τμημάτων της αστικής τάξης να ομογενοποιήσουν τα αστικά πολιτικά κόμματα στη βάση του νεοφιλελευθερισμού".

Από τη δική του πλευρά, ο Σεφκέτ Γιαχνιτζί στέκεται ιδιαίτερα στο ότι η χώρα ζημίωσε πολύ γιατί, στις διάφορες επαφές της με το εξωτερικό και ιδιαίτερα με τους οικονομικούς οργανισμούς, είχε κάθε φορά άλλη κυβέρνηση. Γιατί, όπως λέει, δεν μπορεί το ΔΝΤ, που έχει πάντα την ίδια πολιτική, να έχει απέναντί του κυβερνητικές αντιπροσωπείες με διαφορετική κάθε φορά πολιτική. Φυσικά, θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι, εδώ, έχουμε μια καθαρή "οδηγία προσαρμογής" στον ιμπεριαλισμό, που έρχεται σε ωμή αντίθεση με την εθνικιστική προπαγάνδα και τις ιδέες που υποβάλλουν η σειρά των εορτασμών για τα 700 χρόνια της ίδρυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι προτομές ή και οι σειρές προτομών των διαφόρων σουλτάνων και χαγάνων κλπ. Αλλά αυτά, στις ημέρες μας, είναι ψιλά γράμματα. Νέα Τάξη έχουμε, τι διάβολο, και στις δυο όχθες του Αιγαίου. Στις απαντήσεις του, αντιληφθήκαμε πολύ συχνά τη λέξη "ISTIKRARLIK" (=σταθερότητα). Υπόσχεση "εξάντλησης της τετραετίας" ή έκφραση προσανατολισμού προς μόνιμη κυβέρνηση;

Δεν είναι μυστικό για κανέναν ότι τα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής κατέχουν σήμερα στην Τουρκία σοβαρή και, συχνά, πρωτεύουσα θέση. Συνεπώς, καμία συζήτηση δεν μπορούσε να τα αφήσει EXTRA MUROS.

Ενα από τα πρώτα τέτοια προβλήματα είναι οι σχέσεις Τουρκίας - ΕΕ.

Ο Αμπντουλάχ Γκιουλ τάσσεται υπέρ της ένταξης στην ΕΕ και, όπως λέει, "όχι μόνο λόγω οικονομικών υπολογισμών, αλλά και λόγω του ότι έτσι θα βελτιωθούν τα δημοκρατικά επίπεδα".

Ο Σεβκέτ Γιαχνιτζί φαίνεται λιγότερο ενθουσιασμένος. Παραπονείται γιατί "χώρες που, ως τώρα, βρίσκονταν πίσω από την Τουρκία στην υποψηφιότητα για την ΕΕ, τώρα βρίσκονται μπροστά της". Διαμαρτύρεται, επίσης, επειδή η ΕΕ κάνει μερικά σχόλια για την πολιτική κατάσταση της Τουρκίας, τα οποία η τελευταία δεν μπορεί να δεχθεί. Εκτός των παραπάνω, επιμένει ότι, ενώ η Τουρκία εξεπλήρωσε όλα τα υπεσχημένα στον τομέα της Τελωνειακής Σύνδεσης, η ΕΕ δεν τήρησε τις δικές της υποσχέσεις. Λέτε να είχε δίκιο ο κ. Παπαγιαννάκης, ο οποίος έλεγε, κατά μήνα Μάρτιον του σωτηρίου έτους 1995, ότι "δεν μπορούσε να καταλάβει πώς οι Τούρκοι υπέγραψαν ένα τέτοιο χαρτί";Παράλληλα, ο Σεφκέτ Γιαχνιτζί κάνει σαφή δυο πράγματα:

1) Η Τουρκία "δεν πρόκειται να μετακινηθεί από τη θέση της, να πάει στην Ανατολή ή στη Δύση. Η Τουρκία θα μείνει εκεί όπου βρίσκεται. Ισως, άλλοι έρθουν σε μας".

2) Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας δεν αλλάζει με τις αλλαγές των κυβερνήσεων, "γιατί οι κυβερνήσεις έρχονται και φεύγουν, ενώ το κράτος μένει και συνεχίζει".

Το τελευταίο μπορεί κανείς να μην το βρίσκει τόσο πειστικό, αφού είναι γνωστό το ότι οι τελευταίες αναταραχές στην Τουρκία είχαν σαν μια από τις πιο σημαντικές αιτίες τους σοβαρά προβλήματα εξωτερικής πολιτικής.

Ο Αϊντεμίρ Γκιουλέρ θεωρεί ότι οι κυρίαρχοι κύκλοι της Τουρκίας ακολουθούν σήμερα μια πολιτική, η οποία αποσκοπεί στην αναβάθμιση του ρόλου τους απέναντι στις μεγάλες δυνάμεις και την επιρροή τους. Κύριος τρόπος της προσπάθειας αυτής είναι η επίδειξη της "φυσικής δύναμης" της Τουρκίας.

"Αυτό έγινε πρόσφατα με τη Συρία, αυτό έγινε με το Β. Ιράκ, με την τακτοποίηση διαφόρων θεμάτων με το Ιράν", μας λέει.

Θα μπορούσε, άραγε, να γίνει και με την Ελλάδα; Ενα ερώτημα καθόλου εκτός πραγματικότητας, καθώς, ακριβώς τις ημέρες που είμαστε εκεί, ακούσθηκαν πολλά για γκρίζες ζώνες που δεν είναι πια γκρίζες γιατί αποτελούν τουρκικά εδάφη εξ οθωμανικής κληρονομίας και το Αγαθονήσι ("Γαϊδουρονήσι", κατά τους Τούρκους) βγήκε από την προαιώνια ησυχία της απομακρυσμένης του γεωγραφικής θέσης και πέρασε σε μια επικίνδυνη διεθνή διασημότητα.

Ετσι, δεν υπάρχει τρόπος να αποφευχθεί το μόνιμο πρόβλημα: Τι γίνεται με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις;

Ο Αμπντουλάχ Γκιουλ πιστεύει ότι είναι ένας τομέας, που θέλει πολύ μεγάλη προσοχή στο χειρισμό του.

"Είμαστε γείτονες", μας λέει. "Αυτό δεν είναι στην εξουσία μας ούτε να το διαλέξουμε ούτε να το αλλάξουμε. Το να δημιουργούμε προβλήματα είναι εύκολο. Εκείνο που μας χρειάζεται, είναι η ικανότητα να τα λύνουμε. Αλλωστε, βρισκόμαστε στα Βαλκάνια. Οποιος ξέρει τι θα πει αυτό, καταλαβαίνει ότι πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός".

Ο Σεφκέτ Γιαχνιτζί είναι πιο κυριολεκτικός και συγκεκριμένος. Αφού διαπιστώνει ότι "στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, υπάρχουν πολλά προβλήματα", τα απαριθμεί με μια ανάσα:

"Το Κυπριακό, τα 12 μίλια, η υφαλοκρηπίδα, ο εναέριος χώρος, η Δυτική Θράκη".

Δε δέχεται καθόλου την παρατήρησή μας ότι η Κύπρος είναι ανεξάρτητο κράτος και, συνεπώς, το Κυπριακό δεν είναι διμερές πρόβλημα. Τότε, ρωτά, είναι ένα πρόβλημα ανάμεσα στην Τουρκία και σε ποιον; Χωρίς να μιλήσουμε για το ότι, από χρόνια, η Ελλάδα καταφέρεται σε διεθνείς οργανισμούς ενάντια στην Τουρκία αναφέροντας ακριβώς το Κυπριακό. Αφού, συνεχίζει, "στο Νότο της Κύπρου, κατοικούν Ελληνες και στο Βορρά, Τούρκοι", το Κυπριακό είναι διμερές πρόβλημα που πρέπει, μάλιστα, να λυθεί σύντομα. Σε ερώτησή μας σε τι συνίσταται το πρόβλημα της Δυτικής Θράκης, η απάντησή του είναι σαφής:

"Στην καταπίεση ενάντια στην τουρκική και μουσουλμανική μειονότητα στην Ξάνθη και την Κομοτηνή".

Ο αντιπρόσωπος Τύπου του MHP βρίσκει ανεξήγητο και περίεργο το ότι "η Ελλάδα και η Τουρκία διαπληκτίζονται για ένα βράχο". Θα μπορούσε κανείς να συμφωνήσει με την άποψή του. Ωστόσο, από τη μια μεριά, οι βράχοι αυτοί φαίνεται να μην είναι μόνο ένας και, από την άλλη, πώς εξηγείται το ότι γίνονται αντικείμενο διεκδίκησης;

Κατά την άποψη του εκπροσώπου του ODP, οι δυο πλευρές πρέπει να βρουν λύση στο Κυπριακό και στο Αιγαίο, χωρίς στρατιωτικά μέσα και στρατιωτικές απειλές και τηρώντας τις ως τώρα διεθνείς συνθήκες. Σχετικά με το Κυπριακό, ακούμε εδώ και μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα, την οποία, ομολογουμένως, δεν ακούμε συχνά:

"Και τι θα γίνει με τις δυο βρετανικές βάσεις; Δε θα πρέπει κάποτε να κλείσουν;".