Μια επίσκεψη στην Τουρκία είναι πάντα ενδιαφέρουσα. Εκτός από το τουριστικό ενδιαφέρον, μεγάλο, που παρουσιάζει μια τέτοια επίσκεψη, υπάρχουν, δυστυχώς, και άλλοι λόγοι που το αυξάνουν. Δυστυχώς; Ασφαλώς δυστυχώς, αν σκεφθεί κανείς το ότι οι σχέσεις των δυο χωρών μας απέχουν πολύ από το καλύτερο σημείο όπου θα μπορούσαν να βρίσκονται.

Πέρα από τους μονίμους, υπάρχουν και οι συγκυριακοί "δυστυχείς" παράγοντες. Δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς τον σημερινό τέτοιο παράγοντα: Η δίκη του Αμπντουλάχ Οτσαλάν.

Πολλά έχουν ήδη λεχθεί για τη δίκη αυτή και δε θα επανέλθουμε σ' αυτά. Η οργάνωση των υπηρεσιών Τύπου ήταν πολύ καλή. Ισως υπερβολικά καλή, τόσο καλή ώστε ήταν πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να έχει κανείς μια άμεση εντύπωση, πέρα από τα Δελτία Τύπου. Η ατμόσφαιρα ήταν επίσης βαριά από τη συγκέντρωση στη σχετικά μικρή πόλη των Μουδανιών πολλών συγγενών των θυμάτων του πολέμου στη ΝΑ Τουρκία, ο οποίος, αν πιστέψουμε τις, τώρα επίσημες, ανακοινώσεις, πρέπει να είναι πολύ αιματηρός. Οπως είπαμε και σε άλλες ευκαιρίες, συμπεριλαμβανομένου και του τουρκικού Τύπου, πιο δύσκολα μπορούμε να καταλάβουμε τι θα κερδίσει η Τουρκία από μια συνέχιση του πολέμου και την επιδείνωση των εξ αυτού μνησικακιών, αντί να αναζητήσει μια λύση έστω συμβιβαστική.

Ευτυχώς, ενάντια σε τέτοια κακά συναπαντήματα υπάρχει η ασπίδα που είχε και χρόνο αλλά και άφθονες ευκαιρίες να στερεωθεί στη θέση της: Ο επαγγελματικός κυνισμός. Στο κάτω κάτω, η "στενή" κατάσταση δεν είναι λόγος για να παραλείψει κανείς μια τουριστική περιήγηση στην πόλη όπου, μεταξύ άλλων, υπογράφηκε, σε ένα κτίριο που εξακολουθεί να υπάρχει στην είσοδο της παλιάς πόλης, και η ανακωχή που έθεσε τέρμα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1920 - '22.

Ακριβώς επάνω στη μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας αυτή στιγμή, εμφανίζεται και ο από βορρά κίνδυνος. Πιο σωστά, ο από βορρά πειρασμός. Μια ομάδα συναδέλφων από την Θεσσαλονίκη έχουν συλλάβει το σχέδιο ότι, αφού ήρθαμε ως εδώ, και, αφού εδώ δε φαίνεται σωτηρία, γιατί να μην την αναζητήσουμε αλλού; Στην Αγκυρα, π.χ., όπου θα μπορούσαμε να συναντήσουμε και επισήμους ή και κυβερνητικούς εκπροσώπους.

Οταν το πνεύμα είναι πρόθυμον ακόμη και όταν η σαρξ είναι ασθενής, είναι φανερό ότι η απόφαση είναι ακόμη ευκολότερη όταν δεν υπάρχουν και τέτοια εμπόδια. Ετσι, δεν είναι παράξενο αν, σε λίγο, το λεωφορείο της γραμμής Προύσας - Αγκυρας έχει την τιμή να μεταφέρει μια ομάδα εκπροσώπων του ελληνικού Τύπου.

Στην επίσκεψή μας αυτή, η Τουρκία δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα πολύ. Οι εντυπώσεις μας είναι οι ίδιες. Η ίδια προσπάθεια εκσυγχρονισμού των υποδομών. Η ίδια κοινωνία από ένα πληθυσμό βασικά σχετικά ή και πολύ νέο. Η ίδια κρίση ταυτότητας. Κρίση ταυτότητας που δεν είδαμε μόνο στο ίδιο τσεκούρι που φαίνεται να κόβει στη μέση το γυναικείο πληθυσμό σε εκείνο το τμήμα που φορά στενά (συχνά, εντελώς στενά) BLUE JEANS και σε εκείνο που φορά το γνωστό μουσουλμανικό ένδυμα και κεφαλόδεσμο. Αλλωστε, το θέμα επανήλθε ακόμη και στο παγκόσμιο προσκήνιο με ίσως κάπως υπερβολικό θόρυβο με την βουλευτή Κωνσταντινούπολης Μερβέ Καβακτσί, που εμφανίστηκε στο Κοινοβούλιο την ημέρα της ορκωμοσίας ντυμένη απρεπώς, δηλ. υπερβολικά ευπρεπώς. Το οδικό ταξίδι μάς επέτρεψε να δούμε και την κύρια αιτία της κρίσης αυτής: Την ανάπτυξη του καπιταλισμού, με ρυθμούς συχνά εντυπωσιακούς, στις διάφορες πλευρές του (εκβιομηχάνιση, τουρισμός κλπ.) σε στενή εξάρτηση, οικονομική, πολιτική και ιδεολογική, από τον ιμπεριαλισμό - αλλά σ' αυτό θα επανέλθουμε. Και, μια και το 'φερε η κουβέντα, ας μην ξεχάσουμε και τον ίδιο πληθωρισμό. Πράγματι, η λίρα φαίνεται να μην έχει πια συγκρατημό στην ελεύθερη πτώση της. Πάνε πια οι παλιές καλές ημέρες της ακόμη πρόσφατης προηγουμένης επίσκεψής μας, όταν το δολάριο στοίχιζε 180.000 λίρες. Τώρα, απαιτούνται ήδη 410.000 για την απόκτησή του. Με τόση κουβέντα που γίνεται τώρα για "δολαριοποίηση", η Τουρκία βρίσκεται ίσως στην πρωτοπορία. Πάντως, δεν είναι περίεργο που οι διαφημίσεις πολλών τραπεζών κάνουν λόγο για "ημερήσιο τόκο".

Η πρωτεύουσα της Δημοκρατίας της Τουρκίας μας υποδέχεται ενώ αναμένονται οι προγραμματικές δηλώσεις της νέας κυβέρνησης. Προσπαθήσαμε, με την αναντικατάστατη βοήθεια της ελληνικής πρεσβείας της Αγκυρας, να αποκτήσουμε επαφή με τον επίσημο κόσμο της Τουρκίας και να έχουμε μια συζήτηση μαζί του. Η προσπάθειά μας δεν έμεινε χωρίς επιτυχία. Είχαμε χρήσιμες συναντήσεις με τον εκπρόσωπο του Κόμματος Αρετής (FP) και φημολογούμενο σαν "σκιώδη υπουργό Εξωτερικών" της κυβέρνησης Ερμπακάν, αντιπρόεδρο του κόμματος και βουλευτή Καισαρείας Αμπντουλάχ Γκιουλ, καθώς και με τον Σεβκέτ Γιαχνιτζί, ηγετικό στέλεχος και εκπρόσωπο Τύπου του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) και βουλευτή Αγκυρας. Είχαμε επίσης και όχι λιγότερο χρήσιμες συναντήσεις με εκπροσώπους μικρών κομμάτων της Αριστεράς που βρίσκονται τώρα εκτός Κοινοβουλίου και, συγκεκριμένα, με εκπροσώπους του Κόμματος Ελευθερίας και Αλληλεγγύης (ODP) και του Κόμματος Σοσιαλιστικής Εξουσίας (SIP). Μέσα στα σχετικά πολύ στενά χρονικά πλαίσια που είχαμε, προσπαθήσαμε να πληροφορηθούμε όσο περισσότερο μπορούσαμε για θέματα όπως η οικονομική κατάσταση της Τουρκίας, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και οι πολιτικές προοπτικές της χώρας.

Εκείνο που μας έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι η ομοφωνία όλων όταν επρόκειτο να αναφερθεί ότι στην Τουρκία υπάρχει σοβαρή οικονομική κρίση.

Ο Αμπντουλάχ Γκιούλ είναι κατατοπιστικός:

"Η οικονομία μας δεν πάει καθόλου καλά. Βλέπετε, η οικονομία είναι ο μόνος τομέας όπου δεν μπορείς να κάνεις τεχνάσματα. Υπάρχουν συγκεκριμένα μετρήσιμα αποτελέσματα, δείκτες κλπ. Και αυτοί ακριβώς οι δείκτες δεν πηγαίνουν καθόλου καλά. Τι να αναφέρω; Τον πληθωρισμό; Την ανεργία;".

Και ποιος φταίει; Ο βουλευτής Καισαρείας είναι σαφής:

"Η εξάπλωση της κερδοσκοπίας. Στην Τουρκία, αυτή την στιγμή υπάρχουν κερδοσκοπικές εταιρίες που κινούν σκιώδη κεφάλαια και από τις οποίες συντηρείται ένας πολύ μικρός αριθμός ατόμων. Οι υπόλοιποι γίνονται θύματα της πιο σκληρής εκμετάλλευσης. Τι κάνει το κράτος; Δε θα πρέπει να τους προστατεύσει;".

Φυσικά, θα μπορούσε κανείς να υπενθυμίσει τον ταξικό χαρακτήρα του κράτους κλπ. και θα ήταν πράγματι ενδιαφέρον να μάθουμε τι σκέπτεται για όλα αυτά ένας βουλευτής του Κόμματος Αρετής. Δυστυχώς, δεν έχουμε καιρό για τέτοια συζήτηση. Τουλάχιστον, ο βουλευτής έχει συναίσθηση της παρασιτικής στροφής του καπιταλισμού και της "επιστημονικής" βάσης που έχουν θεωρίες όπως ο "ελεύθερος ανταγωνισμός" και άλλα τέτοια κολοκύθια τούμπανα.

Ο Σεβκέτ Γιαχνιτζί, αν και εκπρόσωπος νεόκοπου κυβερνητικού κόμματος, δε μασά ούτε αυτός, από την πλευρά του, τα λόγια του:

"Στην Τουρκία υπάρχουν πολύ σοβαρά οικονομικά προβλήματα και το κυριότερο είναι ο πληθωρισμός και η ακρίβεια της ζωής. Οι κοινωνικές συνέπειες είναι επίσης σοβαρές. Ενώ μερικοί πλουτίζουν μέσα από τις διαδικασίες αυτές, άλλοι γίνονται όλο και πιο φτωχοί. Πρέπει να μπει μια τάξη, να επανεξεταστούν οι νόμοι περί φορολογίας, των οποίων η πρόσφατη αλλαγή δεν αποδείχτηκε αρκετά αποτελεσματική, και να ψηφιστεί νέος νόμος για τις τράπεζες. Χρειάζονται ασφαλείς μηχανισμοί ελέγχου".

Ακόμη μερικά πλήγματα στην αφελή εμπιστοσύνη στον "ελεύθερο ανταγωνισμό". Αλλά ποιος φταίει για όλα αυτά; Νάτος:

"Το μαύρο χρήμα έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και απειλεί να αποδιαρθρώσει τα πάντα. Εχει φθάσει να είναι ίσης αξίας με το νόμιμο. Η απειλή αυτή πρέπει να αντιμετωπιστεί".

Ακούστε, μάλιστα, και αυτό που προσθέτει:

"Με τις ιδιωτικοποιήσεις, έχουν γίνει πολλά σκάνδαλα. Συχνά, τα χρήματα που ξοδεύονται για κάθε επιχείρηση που ιδιωτικοποιείται είναι περισσότερα από όσα εισπράττονται κατά την πώληση".

"Νυν απολύεις τον δούλον σου, Δέσποτα"! Ενας Τούρκος είχε τουλάχιστον την εντιμότητα να το αποκαλύψει. Ενας Ελληνας θα το έκανε, άραγε;

Οι εξ αριστερών απόψεις δεν είναι λιγότερο ενδιαφέρουσες.

"Η κατάσταση είναι όντως πολύ σοβαρή", μας λέει ο Ολγκούν Ντελίκανλι, εκπρόσωπος του Κόμματος Ελευθερίας και Αλληλεγγύης. "Και δεν οφείλεται μόνο σε απλούς οικονομικούς λόγους, όπως μερικοί ισχυρίζονται. Είναι στενά δεμένη με την κατάσταση της Νέας Τάξης και με τις εντολές που κατά καιρούς παίρνει η Τουρκία ή που επιβάλλονται στην Τουρκία. Αυτό ισχύει περισσότερο ακόμη για ένα πρόβλημα που σπάνια αναφέρεται: Το πρόβλημα του εξωτερικού χρέους, που έχει πάρει καταθλιπτικές διαστάσεις. Αν δείτε την οικονομία της Τουρκίας σε βάθος και από όλες της τις πλευρές, εύκολα θα διαπιστώσετε το εξής: Πρόκειται για ένα μεγάλο και όχι πάντα εύρυθμο οργανισμό, με ένα μόνο στόχο - τον προσπορισμό όλο και μεγαλυτέρων κερδών από τους πλουσίους και το μεγάλο κεφάλαιο και το φόρτωμα όλο και μεγαλυτέρων βαρών στους φτωχούς και στους εργαζομένους".

Δε βλέπουμε τουρκική αποκλειστικότητα, πρέπει να παραδεχτούμε.

Ο Αϊντεμίρ Γκιουλέρ, εκπρόσωπος του Κόμματος Σοσιαλιστικής Εξουσίας, προσθέτει και μια άλλη ενδιαφέρουσα πλευρά:

"Τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας της Τουρκίας είναι πολλά. Ενα από τα πιο σοβαρά είναι το εξωτερικό χρέος, που συνοδεύει τη χώρα από την τελική περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παρά τη διαφορά των ιστορικών συνθηκών, η ουσία του φαινομένου είναι η ίδια και στις δυο περιπτώσεις: Η εξάρτηση και η ένταση της εξάρτησης από τον ιμπεριαλισμό. Είναι ένας φαύλος κύκλος. Από την μια, η υπερχρέωση δίνει κάποια υλικά μέσα για τον εκσυγχρονισμό των υποδομών που παρατηρήσατε. Από την άλλη, επιβαρύνει την οικονομία, εμποδίζοντας τον εκσυγχρονισμό. Πάρτε το παράδειγμα της υφαντουργίας, του μεγαλυτέρου κλάδου, αυτή την στιγμή, της βιομηχανίας της Τουρκίας. Αντιμετωπίζει σοβαρή κρίση και μεγάλα εμπόδια ανταγωνισμού με κύρια προσπάθεια αντιμετώπισής τους όχι τον εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων αλλά τις χαμηλές αμοιβές. Προσωπικά, πιστεύω ότι ένα σοβαρό οικονομικό πρόβλημα της Τουρκίας βρίσκεται αλλού: Καθώς άλλη λύση δε φαίνεται από πουθενά, υπάρχουν σοβαρές προοπτικές (και σοβαρές συγκεκριμένες προσπάθειες) στροφής προς την πολεμική βιομηχανία. Είναι έστω αυτό λύση; Οι προοπτικές είναι αντιφατικές. Από τη μια μεριά, ο τουρκικός στρατός είναι πολύ μεγάλος, ο μεγαλύτερος του ΝΑΤΟ μετά από εκείνον των ΗΠΑ. Ετσι, είναι από μόνος του μια μεγάλη αγορά. Από την άλλη μεριά, στον τομέα αυτό είναι όχι μόνο πολύ μεγάλος ο ανταγωνισμός αλλά και ιδιαίτερα μεγάλες οι δυνατότητες εξωοικονομικής επιβολής. Ετσι, υπάρχει ο εξής διπλός κίνδυνος: Και η στροφή στην πολεμική βιομηχανία να μην αποδειχθεί οικονομικά σωτήρια (και, ίσως, ούτε βιώσιμη) και να έχουμε ένα κύμα στρατιωτικοποίησης της πολιτικής, κοινωνικής και ιδεολογικής ζωής ακόμη μεγαλύτερο από αυτό που ήδη έχουμε".