Η φυσική επιλογή δεν εξασφαλίζει την τελειότητα. Τα ζωντανά όντα έχουν αναπτύξει στη διάρκεια της εξελικτικής τους πορείας ιδιαίτερα σύνθετες προσαρμογές, παραμένουν όμως ακόμη ευάλωτα στις ασθένειες. Με το δικό τους γκροτέσκο τρόπο, εξαιρετικά προσαρμοσμένοι, ώστε να έχουν αυξημένη ικανότητα επιβίωσης είναι και οι καρκινικοί όγκοι. Καταστρέφουν τους γύρω ιστούς, ώστε να δημιουργήσουν χώρο για τη δική τους ανάπτυξη και ξεγελούν το σώμα, ώστε να τους προμηθεύει την απαραίτητη τροφή, για να μεγαλώσουν ακόμη περισσότερο. Αλλά οι όγκοι δεν είναι ξένα παράσιτα που απέκτησαν εξεζητημένες στρατηγικές για επίθεση ενάντια στον ανθρώπινο οργανισμό. Είναι φτιαγμένοι από τα ίδια μας τα κύτταρα, που έχουν στραφεί ενάντιά μας. Ούτε είναι κάτι σπάνιο ο καρκίνος. Σε πολλές χώρες η πιθανότητα να αναπτύξει καρκίνο ένας άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του φτάνει το 40%.

Τα δεδομένα αυτά κάνουν τον καρκίνο ένα δύσκολο, αλλά συναρπαστικό παζλ για τους εξελικτικούς βιολόγους. Αν η φυσική επιλογή είναι αρκετά ισχυρή, ώστε να παράγει σύνθετες προσαρμογές όπως το μάτι και το ανοσοποιητικό σύστημα, γιατί δεν μπόρεσε να υπερνικήσει τον καρκίνο; Η απάντηση κατά τη γνώμη πολλών ερευνητών αυτής της ειδικότητας βρίσκεται στην ίδια την εξελικτική διαδικασία. Η φυσική επιλογή ευνοεί συγκεκριμένες άμυνες απέναντι στον καρκίνο, αλλά δεν μπορεί να τον εξαλείψει. Η ειρωνεία είναι ότι η φυσική επιλογή ίσως να δίνει και κάποια από τα εργαλεία που χρησιμοποιούν τα καρκινικά κύτταρα για να αναπτυχθούν.

Η μελέτη της εξέλιξης του καρκίνου βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο, με πολλή συζήτηση να γίνεται γύρω από τους μηχανισμούς της και πολλούς ελέγχους των σχετικών υποθέσεων να εκκρεμούν. Στον ιατρικό κόσμο υπάρχουν ακόμη πολλές αμφιβολίες κατά πόσον η μελέτη αυτή θα επηρεάσει τις θεραπείες που εφαρμόζονται για τον καρκίνο. Οι εξελικτικοί βιολόγοι συμφωνούν ότι δεν πρόκειται με την έρευνά τους να ανακαλύψουν καμιά γενική θεραπεία, αλλά τονίζουν ότι η κατανόηση της ιστορίας του καρκίνου θα μπορούσε να δώσει χρήσιμα στοιχεία, που αλλιώς θα παρέμεναν άγνωστα και τα οποία μπορεί να βοηθήσουν τουλάχιστον με έμμεσο τρόπο στη θεραπευτική αντιμετώπιση.

Στην ουσία του, ο καρκίνος είναι μια ασθένεια του πολυκυτταρισμού. Οι μονοκύτταροι πρόγονοί μας αναπαράγονταν με χωρισμό στα δύο. Οταν εμφανίστηκαν τα ζώα πριν από 700 εκατομμύρια χρόνια, τα κύτταρα μέσα στο σώμα τους συνέχισαν να αναπαράγονται με διαίρεση, αξιοποιώντας τους μοριακούς μηχανισμούς που κληρονόμησαν από τους μονοκύτταρους προγόνους τους. Τα κύτταρα άρχισαν επίσης να διαφοροποιούνται, καθώς διαιρούνταν, σχηματίζοντας διαφορετικούς ιστούς. Τα σύνθετα, πολυκύτταρα σώματα που έχουν σήμερα τα ζώα έγιναν εφικτά από την εμφάνιση νέων γονιδίων που μπορούσαν να ελέγξουν την κυτταρική διαίρεση, περιορίζοντάς την όταν το όργανο έφτανε στο μέγεθος που πρέπει να έχει στο ενήλικο άτομο. Τα εκατομμύρια των ζωικών ειδών είναι απόδειξη της τεράστιας εξελικτικής επιτυχίας που αποτέλεσε ο σχηματισμός σώματος. Αλλά η ύπαρξη σώματος αποτελεί και ένα μεγάλο κίνδυνο. Οταν ένα κύτταρο διαιρείται μέσα στο σώμα, το DNA του έχει μια μικρή, αλλά υπαρκτή, πιθανότητα να πάθει κάποια καρκινική μετάλλαξη.

Σπάνιες μεταλλάξεις, μπορεί να κάνουν ένα κύτταρο να πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα. Αλλες μεταλλάξεις μπορεί να ενισχύσουν το πρόβλημα επιτρέποντας στα κύτταρα που έχουν παρεκτραπεί να εισβάλουν στους γύρω ιστούς και να εξαπλωθούν μέσα στο σώμα (να κάνουν μετάσταση). Ή μπορεί να επιτρέψουν στα καρκινικά κύτταρα να επιτεθούν στο ανοσοποιητικό σύστημα ή να πυροδοτήσουν την κατασκευή αιμοφόρων αγγείων που μεταφέρουν στον καρκινικό όγκο τροφή και οξυγόνο.

Με άλλα λόγια, ο καρκίνος επαναδημιουργεί μέσα στα σώματά μας την εξελικτική διαδικασία που επιτρέπει στα ζώα να προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους. Στο επίπεδο των οργανισμών, η φυσική επιλογή λειτουργεί μέσω των γενετικών μεταλλάξεων που κάνουν κάποια άτομα να έχουν μεγαλύτερη αναπαραγωγική επιτυχία από άλλα. Οι μεταλλάξεις «επιλέγονται» με την έννοια ότι παραμένουν και γίνονται πιο κοινές στις επόμενες γενιές. Στον καρκίνο, τα κύτταρα παίζουν το ρόλο των οργανισμών. Οι καρκινογόνες αλλαγές στο DNA κάνουν μερικά κύτταρα να αναπαράγονται πιο αποτελεσματικά από τα συνηθισμένα. Ακόμα και μέσα στον ίδιο όγκο, τα πιο προσαρμοσμένα κύτταρα υπερισχύουν των λιγότερο προσαρμοσμένων και γι' αυτό λιγότερο επιτυχών.

Αν και το σώμα μας είναι σχετικά ευάλωτο στον καρκίνο, έχει πολλούς τρόπους να τον σταματήσει. Αυτές οι στρατηγικές προέκυψαν πιθανότατα μέσω της φυσικής επιλογής, αφού οι μεταλλάξεις που μείωναν την πιθανότητα οι πρόγονοί μας να πεθάνουν σε πρώιμη ηλικία, αύξαναν την πιθανότητα να προλάβουν να αναπαραχθούν. Με δεδομένα όμως τα εκατομμύρια ανθρώπων που παθαίνουν καρκίνο κάθε χρόνο σε παγκόσμια κλίμακα, είναι φανερό ότι αυτές οι άμυνες δεν εξάλειψαν την ασθένεια. Μελετώντας την εξέλιξη αυτών των αμυνών, οι βιολόγοι προσπαθούν να καταλάβουν πού υστερούν.

Οι πρωτεΐνες που αντιστρέφουν την ανάπτυξη των όγκων είναι από τα πιο αποτελεσματικά μέσα άμυνας του οργανισμού μας. Οι μελέτες δείχνουν ότι μερικές από αυτές τις πρωτεΐνες μπαίνουν εμπόδιο στον καρκίνο, ελέγχοντας τον τρόπο αναπαραγωγής των κυττάρων. Αν ένα κύτταρο αρχίσει να αναπαράγεται με ανώμαλο τρόπο, οι πρωτεΐνες το αναγκάζουν να πεθάνει ή να υποπέσει σε μαρασμό, ένα είδος πρόωρης γήρανσης, που του επιτρέπει να επιζήσει με τίμημα ότι δεν μπορεί πλέον να αναπαραχθεί. Ωστόσο οι ίδιες πρωτεΐνες, σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, μπορούν να λειτουργήσουν αρνητικά αν αυξηθούν πέρα από ένα όριο. Η υπερβολική τους δραστηριότητα οδηγεί σε πρόωρη γήρανση ολόκληρου του οργανισμού, περιορίζοντας τη δυνατότητά του να επιδιορθώνει μικρές αλλά συσσωρευόμενες βλάβες στους ιστούς του.

Μια άμυνα απέναντι στον καρκίνο δε χρειάζεται να εξαλείφει εντελώς την ασθένεια για να ευνοηθεί από τη φυσική επιλογή. Αν μπορεί να καθυστερήσει την εμφάνιση των όγκων σε μεγάλη ηλικία, θα επιτρέψει σε περισσότερους ανθρώπους που θα την έχουν να φτάσουν σε αναπαραγωγική ηλικία και να την κληρονομήσουν στους απογόνους τους. Οπως λέει ο Τζαρλ Μπρέιβικ, του Πανεπιστημίου του Οσλο, «η φυσική επιλογή δεν ευνοεί τα γονίδια επειδή μας επιτρέπουν να ζήσουμε πιο μακρόχρονες και ευτυχισμένες ζωές. Τα επιλέγει για την ικανότητά τους να διαδίδουν διαμέσου των γενεών την πληροφορία που ενσωματώνουν».