Σε ό,τι αφορά τις «αγορές», το έργο των πετρελαϊκών ανταγωνισμών το έχουμε ξαναδεί, αλλά αυτό που συμβαίνει εξ αφορμής της κούρσας των τιμών των καυσίμων, ειδικά στην Ευρώπη, έχει αληθινή αξία ως πολιτικό γεγονός: Χώρες - καπιταλιστικές μητροπόλεις, κυριολεκτικά παραλυμένες από μαζικές λαϊκές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, με παράδειγμα τη «φλεγματική» Βρετανία, όπου ο πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ απειλούσε, την Πέμπτη το πρωί, να βγάλει το στρατό στους δρόμους για να καταστείλει τις διαδηλώσεις. Τέτοιες κινητοποιήσεις η Ευρώπη είχε δεκαετίες να ζήσει...

Το γεγονός ότι η τιμή του αργού πετρελαίου έφθασε, στα μέσα της εβδομάδας, τα 34,90 δολάρια το βαρέλι, από περίπου 9,80 δολάρια το βαρέλι που ήταν κάτι λιγότερο από δύο χρόνια πριν, αναμφίβολα προμηνύει μια δυνητική κατάσταση «κρίσης» στην παγκόσμια οικονομική «συγκυρία». Μπορεί να μην είναι «ιστορικό» ζενίθ, αλλά η τιμή αυτή είναι η υψηλότερη μετά τον πόλεμο του Κόλπου. Πλην δεν είναι αυτό, κατά βάση, που προκαλεί τις ανατριχίλες στις πλάτες των «παραγόντων» των «αγορών» . Υπάρχει μια σημαντικότερη ανησυχία: Οτι οι ηγεσίες, τόσο του OPEC, του οργανισμού των χωρών που εξάγουν πετρέλαιο (εφέτος κλείνει 40 χρόνια «ζωής», αν έχει καμία σημασία), όσο και των ΗΠΑ (όπου κανένας δε θα χαρεί πολύ αν γίνει, ενόψει εκλογών, το πετρελαϊκό κυρίαρχο θέμα συζήτησης), που δεσμεύτηκαν σε όλους τους τόνους ότι θα κάνουν ό,τι είναι δυνατό για να ασκηθεί «έλεγχος» στις τιμές, δεν είναι σε θέση να κάνουν τις δεσμεύσεις τους πράξη.

Στη Διάσκεψη του OPEC στη Βιέννη, το περασμένο Σαββατοκύριακο, αποφασίστηκε αύξηση παραγωγής 800 χιλιάδων βαρελιών την ημέρα. Πρόκειται για την τρίτη απόφαση αύξησης της παραγωγής αργού πετρελαίου από τον οργανισμό εφέτος (οι δύο προηγούμενες ελήφθησαν το Φεβρουάριο και τον Ιούνιο): Συνυπολογιζόμενες, προσθέτουν κάπου τρία εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα παραπάνω στην παγκόσμια παραγωγή, η οποία φθάνει συνολικά τα 26.200 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα (1). Ωστόσο, η αύξηση αυτή θα ισχύσει από 1^ης Οκτωβρίου, ενώ στο μεταξύ από την ημέρα της ανακοίνωσης (Κυριακή) ως τα μέσα της εβδομάδας οι τιμές συνέχιζαν να σκαρφαλώνουν, στις νευρικές (;) «αγορές», που επιδίδονταν φρενιτιωδώς στο να σπεκουλάρουν και να στοιχηματίζουν (στην αναμπουμπούλα, οι λύκοι των Χρηματιστηρίων χαίρονται...) (2).

Η κίνηση ήρθε, πάντως, μετά την, υποτίθεται, «καθησυχαστική διαβεβαίωση» - μάλλον περί ...βόμβας επρόκειτο - από τη Σαουδική Αραβία, ιδρυτικό μέλος του OPEC (ταυτόχρονα το Ριάντ είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου του κόσμου και κάτοχος του μεγαλύτερου διαπιστωμένου αποθέματος πετρελαίου του κόσμου), ότι εδώ και καιρό συστηματικά παραβίαζε μονομερώς τα συμπεφωνημένα ποσοστά, στο πλαίσιο του οργανισμού, διαθέτοντας «ανεπισήμως» (!) στην αγορά 600.000 βαρέλια αργού την ημέρα (γεγονός στο οποίο ...καυχήθηκε ότι συνέβαλε ο Μπιλ Ρίτσαρντσον, ο Αμερικανός υπουργός Ενέργειας!). Αυτό, ουσιαστικά, έστειλε στις «αγορές» το μήνυμα ότι η αύξηση παραγωγής του OPEC ήταν σα να μην έγινε. Επιπλέον, αν και εντός των ημερών θα υπάρξει επίσημη Σύνοδος του οργανισμού στη Βενεζουέλα και μια έκτακτη συνάντηση σε επίπεδο υπουργών Ενέργειας το Νοέμβριο, και αναμένεται ακόμη μια τέταρτη αύξηση παραγωγής αργού μέσα στο 2000, «αναλυτές» ακούραστα λένε και ξαναλένε ότι η «σταθεροποίηση» της τιμής των καυσίμων ενδεχομένως θα αργήσει να έρθει (3).

Τα αντικρουόμενα συμφέροντα των εμπλεκόμενων μερών στην παρούσα κούρσα ανόδου των τιμών των καυσίμων οδηγούν, όπως είναι φυσικό, σε διαφορετικές «αιτιολογήσεις», όσον αφορά στην πηγή του «κακού» . Από τη μία πλευρά, αυτήν της Ευρωπαϊκής Ενωσης, των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων τινών, π.χ. της Ιαπωνίας, ήτοι των κυριότερων αγοραστών αργού πετρελαίου και καταναλωτών των παραγώγων του («πρώτος», βιομηχανικός κόσμος, γαρ: Οι ΗΠΑ καταναλώνουν το 25% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου καθημερινά), προβάλλεται πάντα το επιχείρημα της μειωμένης προσφοράς. Ο συνδυασμός με μια περίοδο «σθεναρής ανάπτυξης» , στη Δύση, ελέω κυρίως της («άυλης» μεν, αλλά βασιζόμενης αναγκαστικά στην ενεργειακή υποδομή) «νέας οικονομίας» του Internet, την «ταχύτερη από ό,τι αναμενόταν» ανάκαμψη της παραπαίουσας το '98 Νοτιοανατολικής Ασίας, καθώς και η «ιστορική» πτώση της τιμής το 1998 του αργού, λένε Αμερικάνοι, Ευρωπαίοι και συνοδοιπόροι τους, υπήρξε καταλυτικός. Είναι μάλλον χαρακτηριστικό ότι τότε, σε μια ...παροιμιώδους οξυδέρκειας πρόβλεψη, η Παγκόσμια Τράπεζα έλεγε ότι η τιμή του πετρελαίου τα επόμενα χρόνια «θα συνεχίσει να βρίσκεται σε αυτά τα επίπεδα» (4).

Από την άλλη μεριά, ο OPEC τείνει να αποδώσει την αύξηση των τιμών στα κόστη διύλισης, διαμετακομιδής και φορολογίας επί των καυσίμων, που, όπως υπολογίζει, συμβάλλουν κατά 84% στο τελικό κόστος που ο πολίτης βλέπει στο πρατήριο, με το υπόλοιπο 16% να ανήκει στο αργό πετρέλαιο. Μάλιστα, ο υπουργός Ενέργειας της Βενεζουέλας και προεδρεύων του Συμβουλίου του OPEC το τρέχον διάστημα, Αλί Ροντρίγκεζ, κάλεσε για «μείωση των φόρων» (συντασσόμενος με τους εκατοντάδες χιλιάδες Ευρωπαίους, που διαδηλώνουν όλες αυτές τις ημέρες), κάτι που απέρριψαν χωρίς πολλά - πολλά όλοι, αν εξαιρεθεί ο Γάλλος πρωθυπουργός Λιονέλ Ζοσπέν που υποχώρησε στις πιέσεις αγροτών και αλιέων (5).

Ο Ροντρίγκεζ έκανε και μια δήλωση ακόμη, που προκάλεσε τέτοια νευρικότητα στις αγορές, που κάποιοι «αναλυτές» τον κατηγόρησαν ότι την έκανε εσκεμμένα: Είπε, επί λέξει, ότι υπάρχει πιθανότητα «σοβαρής ενεργειακής κρίσης» αυτόν το χειμώνα, σε αναλογία με τις κρίσεις του 1973 και του 1979. Τούτο διότι «η παραγωγική δυναμικότητα πλησιάζει στο όριό της», τόσο στις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες (πλην Σαουδικής Αραβίας), όσο και στις χώρες που διυλίζουν το αργό, και οι τιμές, λόγω της συγκυρίας, «μπορεί να φθάσουν έως και 40 δολάρια το βαρέλι, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν το χειμώνα» (!).

Οπως είναι, φυσικά, ευνόητο, η φράση αυτή κατέληξε στα περισσότερα κύρια άρθρα των ευρωπαϊκών και αμερικανικών εφημερίδων της 13^ης Σεπτεμβρίου, ενώ οι αντιδράσεις των αναλυτών ήταν από χιουμοριστικές («ας προσευχηθούμε για έναν πολύ ζεστό χειμώνα» - Λίο Ντάλας, οικονομολόγος του βρετανικού Center for Global Energy Studies) έως οργισμένες («δεν επρόκειτο ακριβώς για καθησυχαστικά λόγια... έμοιαζαν να αποσκοπούν στην ώθηση των τιμών προς τα άνω» - το βρετανικό ινστιτούτο GNI).

Υπάρχουν φυσικά και διαφοροποιήσεις, αν και μερικές είναι εντελώς απίθανες. Π.χ., το ότι ο Τόνι Μπλερ και υπουργοί του θα κατηγορούσαν τους κολοσσούς της πετρελαϊκής βιομηχανίας, τύπου BP AMOCO, ότι «κωλυσιεργούν» να παραδώσουν καύσιμα σε πρατήρια και «συνεργάζονται» με τους διαδηλωτές (!) επειδή θα τις συνέφερε η μείωση των φόρων στα καύσιμα, ήταν μάλλον απρόοπτο (6).

Εξίσου απρόοπτη (και λυπηρή) ήταν η στάση του μεγαλύτερου μέρους του «προοδευτικού» βρετανικού Τύπου, που πέταγε επί ημέρες λάσπη στους διαδηλωτές, χαρακτηρίζοντάς τους «εγωιστές γιωταχήδες» ή «υποστηρικτές των Τόρις» - τυπικότερο παράδειγμα ο «G uardian» - και άλλα ωραία τέτοια, βάζοντας τους πάντες σ' ένα τσουβάλι.

Ο δυτικός Τύπος βάλλει εναντίον των χωρών του OPEC, με το επιχείρημα ότι «κερδοσκοπούν» σε βάρος των χωρών που αγοράζουν το πετρέλαιό τους, με δυσάρεστες συνέπειες σε γενικό οικονομικό επίπεδο (αύξηση πληθωρισμού, άνοδος επιτοκίων, συνεχείς διορθωτικές παρεμβάσεις κεντρικών τραπεζών), σε «υφέσεις» δηλαδή, όσο και - κυρίως - εις βάρος των λαών τους. Ποιος νομίζατε πως θα πλήρωνε το μάρμαρο; Ειδικά, πλήττονται εκείνες οι «αναπτυσσόμενες» χώρες, στιλ Λαϊκής Δημοκρατίας Κορέας ή Ταϊλάνδης, που δεν έχουν οι ίδιες πετρελαϊκούς πόρους... Η «καραμέλα» του δυτικού Τύπου πάει, λοιπόν, ως εξής: Τα έσοδα του OPEC, λέει, «θα ανέλθουν εφέτος στα 260 δισ. δολάρια», ενώ το '99 ήταν 160 δισ. και το '98, 116 δισ. (7).

Πρόκειται για ένα ομολογουμένως έξυπνο τρικ, με το οποίο αποφεύγεται να εκτραπεί ο συνειρμός στις πολυεθνικές του πετρελαίου, οι οποίες δε θα λέγαμε πως «απέχουν» ακριβώς από το παγκοσμιοποιημένο, οπωσδήποτε, φαγοπότι των ανατιμήσεων του πετρελαίου εφέτος - εξάλλου ο καιρός που η ...εγκράτεια ήταν «προσόν» για τον (προτεστάντικο) καπιταλισμό έχει τελειώσει από τη δεκαετία του '20... Ετσι, όπως μας ενημερώνουν (8) οι « FinancialTimes», οι τέσσερις μεγαλύτερες πετρελαϊκές πολυεθνικές μαζί θα έχουν κάπου 50 δισ. δολάρια κέρδη.

Στο μεταξύ, στις Ηνωμένες Πολιτείες αυξάνονται ακόμη και οι τιμές στο πετρέλαιο θέρμανσης, κάτι που αποδίδεται στην αύξηση του περιθωρίου κέρδους των πετρελαϊκών εταιριών. Αυτό αποτελεί γροθιά κάτω από τη μέση για τους φτωχούς και τους γεροντότερους και ήδη πολύς κόσμος έχει αρχίσει να οργίζεται. Εξ ου, το Αμερικανικό Ινστιτούτο Πετρελαίου (API) έβγαλε ένα σωρό ανακοινώσεις, θορυβημένο από το μπαράζ των ρεπορτάζ που επισημαίνουν ότι οι πετρελαϊκοί κολοσσοί απομυζούν κέρδη από συνταξιούχους, τη στιγμή που οι Γκορ και Μπους συζητούν στην προεδρική προεκλογική εκστρατεία την πλήρη καταστροφή του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας (ό,τι απέμεινε, διότι προηγήθηκαν στο θεάρεστο αυτό έργο οι αξιότιμοι κ.κ. Ρίγκαν, Μπους και Κλίντον, που τα πήγαν πάρα πολύ καλά).

Τι είπε (9), λοιπόν, βασικά στους ενδιαφερόμενους το API; Κύριοι, ναι μεν τα κέρδη των πετρελαϊκών εταιριών αυξήθηκαν κατά 88,9% στα δύο πρώτα τρίμηνα του 2000, αλλά τα περιθώρια κέρδους έχουν αυξηθεί «μόλις» στο 6,8% από το περυσινό 3,6%, που είναι, σύμφωνα με μια ανάλυση του περιοδικού « BusinessWeek», χαμηλότερα από το μέσο όρο όλων των υπόλοιπων κλάδων της αμερικάνικης βιομηχανίας. Τα πράγματα, επιτέλους, μπήκαν στη σωστή τους διάσταση. Προφανώς, οι συνταξιούχοι και οι φτωχότεροι των Αμερικανών πολιτών, όχι μόνο διαφωτίστηκαν, αλλά θα πρέπει και να ανακουφίστηκαν (!) χάρη στην τόσο καθοριστική αυτή συμβολή του Ινστιτούτου στο διάλογο. Τι να πει κανείς...

Πέρα από τις διαδηλώσεις, στις οποίες αναφερόμαστε εκτενέστερα σε διπλανές στήλες, είναι σημαντικό να παρακολουθήσει κανείς την πορεία μιας πρότασης που έχει κάνει ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, Ούγκο Τσάβες, στο πλαίσιο του OPEC, περί ενός «αυτόματου μηχανισμού ελέγχου» των τιμών του αργού πετρελαίου. Είναι πραγματικά άξιο απορίας το ότι μια εφημερίδα που απηχεί σταθερά θέσεις της αμερικανικής διπλωματίας (και, άρα, εξ ορισμού είναι εχθρική προς τον Τσάβες) παίρνει (10) ξεκάθαρα θέση υπέρ της πρότασης, σύμφωνα με την οποία θα επιτρέπεται η διακύμανση της τιμής του αργού πετρελαίου ανάμεσα στα 22 και τα 28 δολάρια το βαρέλι, και με άνοδο ή πτώση της παραγωγής θα διατηρείται πάντα σ' αυτήν τη «ζώνη». Πολύ περισσότερο, που η εφαρμογή μιας τέτοιας πρότασης θα απαιτήσει συνεργασία μεταξύ των χωρών του OPEC, σε επίπεδο που κανένας δεν έχει φανταστεί μέχρι τώρα...

1. Δελτίο Τύπου, Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC), «111^th Meeting of the OPEC Conference», Βιέννη, 11 Σεπτεμβρίου. Στην (έκτακτη) αυτή συνάντηση συμμετείχαν εκπρόσωποι της Ρωσίας, του σουλτανάτου του Ομάν και του Μεξικού, που είναι μεν πετρελαιοπαραγωγές χώρες, αλλά όχι μέλη του οργανισμού. Το πλήρες κείμενο μπορεί να βρεθεί στο website του οργανισμού (http://www.opec.org).

2. Σε μια σχετική επισήμανση προέβη το ειδησεογραφικό πρακτορείο του OPEC, το OPECNA, ήδη από τις 17 Ιουλίου, με άρθρο τιτλοφορούμενο «Speculation cause of oil market volatility - Ministers».

3. Η πληροφορία περί μυστικής διοχέτευσης πετρελαίου από τη Σαουδική Αραβία δόθηκε από διάφορες πηγές - ενδεικτικά βλ. «The Economist», «Poised to Strike» (κύριο άρθρο), 9-15 Σεπτεμβρίου. Επιβεβαιώθηκε μετά τη συνάντηση των υπουργών πετρελαίου του OPEC στην Αυστρία, από τον Σαουδάραβα υπουργό πετρελαίου Αλί Ναΐμι - αν και στους « FinancialTimes» της 11ης Σεπτεμβρίου η υπερπαραγωγή εμφανιζόταν να είναι ...100 χιλιάδες βαρέλια την ημέρα. Μια εμπεριστατωμένη ανάλυση δίνει, στο website της εταιρίας συμβούλων WTRGEconomics, ο Τζον Ουίλιαμς (http://www.wtrg.com). Η δήλωση του Αμερικανού υπουργού Ενέργειας Ρίτσαρντσον σε συνέντευξή του στην «WashingtonPost», «Oil Prices Fueling World Pain», του William Drozdiak, 13 Σεπτεμβρίου. Στο ίδιο άρθρο υπάρχει δήλωση του Στίβεν Στρόνγκιν της επενδυτικής φίρμας GoldmanSachs, ο οποίος «δε βλέπει» σταθεροποίηση των τιμών του πετρελαίου και κατά συνέπεια πιθανολογεί οικονομική «διεθνή ύφεση».

4. Η εκτίμηση είναι ακόμη και σήμερα αναρτημένη στο πεδίο του website της Παγκόσμιας Τράπεζας, που είναι αφιερωμένο στο πετρέλαιο και την ενέργεια: βλ. http://www.worldbank.org.

5. Associated Press, 13 Σεπτεμβρίου.

6. « The Independent», «"This was brewing all summer but we just didn't see it coming"», των Andrew Grice και Michael Harrison, 13 Σεπτεμβρίου.

7. Εκτίμηση της Petroleum Finance Co., ερευνητικής -συμβουλευτικής εταιρίας της Ουάσιγκτον. « The Economist», «OPEC and the voice of doom», 9-15 Σεπτεμβρίου.

8. « Financial Times», «Booming profits fuel a good year for oil majors», των Thorold Barker και Hillary Durgin, 13 Σεπτεμβρίου.

9. American Petroleum Institute (ΑΡΙ), «The Truth about Oil Industry Profits», 8 Σεπτεμβρίου (το κείμενο μπορεί να βρεθεί στο website του Ινστιτούτου - http://www.api.org). Βλ., επίσης, το website του περιοδικού « BusinessWeek», και συγκεκριμένα τη στήλη Corporate Scoreboard (στο http://www.businessweek.com).

10. Ο λόγος είναι εδώ για τους « NewYorkTimes»: βλ. το κύριο άρθρο «The Latest Oil Shock», της 13ης Σεπτεμβρίου.