«Το προϊόν μετατρέπεται γενικά από άμεσο προϊόν του ατομικού παραγωγού σε κοινωνικό, στο κοινό προϊόν ενός συνολικού εργάτη, δηλαδή ενός συνδυασμένου εργατικού προσωπικού, που τα μέλη του βρίσκονται πιο κοντά ή πιο μακριά στο χειρισμό του αντικειμένου εργασίας. Γι' αυτό μαζί με το συνεργατικό χαρακτήρα του ίδιου του προτσές εργασίας, ευρύνεται κατ' ανάγκην η έννοια της παραγωγικής εργασίας και του φορέα της, του παραγωγικού εργάτη. Για να εργάζεται κανείς παραγωγικά δε χρειάζεται πια να χρησιμοποιεί άμεσα τα χέρια του, αρκεί να είναι όργανο του συνολικού εργάτη, να εκτελεί κάποια από τις υπολειτουργίες του. Ο πιο πάνω αρχικός ορισμός της παραγωγικής εργασίας, βγαλμένος από τη φύση της ίδιας της υλικής παραγωγής, μένει πάντα αληθινός για το συνολικό εργάτη, όταν τον εξετάζουμε σαν σύνολο. Δεν ισχύει όμως πια για τον καθένα από τα μέλη του, παρμένα χωριστά.

Από την άλλη μεριά όμως στενεύει η έννοια της παραγωγικής εργασίας. Η κεφαλαιοκρατική παραγωγή δεν είναι μόνο παραγωγή εμπορευμάτων, είναι στην ουσία παραγωγή υπεραξίας. Ο εργάτης δεν παράγει για τον εαυτό του, αλλά για το κεφάλαιο».³²

Εξετάζοντας, επίσης, το προτσές δημιουργίας αξίας θα επισημάνει ότι «...για το προτσές αξιοποίησης είναι τελείως αδιάφορο αν η εργασία που ιδιοποιείται ο κεφαλαιοκράτης είναι απλή, κοινωνική μέση εργασία ή συνθετότερη εργασία, εργασία μεγαλύτερου ειδικού βάρους. Η εργασία που σε σύγκριση με την κοινωνική μέση εργασία ισχύει σαν ανώτερη συνθετότερη εργασία, είναι η εκδήλωση μιας εργατικής δύναμης στην οποία μπαίνουν μεγαλύτερα έξοδα κατάρτισης, που η παραγωγή της κοστίζει περισσότερο χρόνο εργασίας και που γι' αυτό έχει μεγαλύτερη αξία από την απλή εργατική δύναμη. Αν η αξία της δύναμης αυτής είναι ανώτερη, εκδηλώνεται σε αντιστάθμισμα με ανώτερη εργασία, και γι' αυτό στα ίδια χρονικά διαστήματα αντικειμενοποιείται σε σχετικά ανώτερες αξίες. Οποιοσδήποτε ωστόσο κι αν είναι ο βαθμός διάκρισης ανάμεσα στην εργασία του κλώστη και στην εργασία του χρυσοχόου, το μέρος της εργασίας με το οποίο ο εργάτης χρυσοχόος αναπληρώνει μόνο την αξία της δικής του εργατικής δύναμης, δε διακρίνεται καθόλου ποιοτικά από το πρόσθετο μέρος της εργασίας που με αυτό δημιουργεί υπεραξία».³³

Θα επαναλάβουμε, λοιπόν, για μια φορά ακόμα ότι από μόνη της η διάκριση της εργασίας σε πνευματική και χειρωνακτική, απλή και σύνθετη δεν μπορεί να οδηγήσει σε σαφή ταξικό διαχωρισμό. Απαιτείται η εφαρμογή των λενινιστικών κριτηρίων στο σύνολό τους.

Με βάση αυτά τα κριτήρια, καμιά επαγγελματική ειδικότητα και κανένα επίπεδο μόρφωσης δεν οδηγεί αυτόματα και μονοδιάστατα σε μια συγκεκριμένη ταξική θέση.

Για παράδειγμα, στην επαγγελματική κατηγορία των τεχνικών θα συναντήσουμε σήμερα ανθρώπους που ανήκουν στην αστική τάξη, αυτοαπασχολούμενους, υψηλόμισθους και χαμηλόμισθους μισθωτούς εργαζόμενους. Επίσης, όλοι οι τεχνικοί δεν κατέχουν την ίδια θέση και ρόλο στη μεγάλη σύγχρονη πυραμίδα της οργάνωσης της εργασίας. Συναντάμε, βέβαια, διευθυντές και προϊσταμένους - επόπτες μεγάλων τομέων της επιχείρησης, αλλά και απλούς επιτηρητές - συντονιστές συνδυασμένης τεχνικής εργασίας σε κάθε τομέα, καθώς και αρκετούς εκτελεστές υπαλλήλους (π.χ. προγραμματιστές, σχεδιαστές). Στα χαμηλόμισθα τμήματα των μηχανικών - τεχνικών με εκτελεστικό ρόλο εφαρμόζονται σήμερα μαζικά οι πιο σκληρές ελαστικές εργασιακές σχέσεις, προσωρινής απασχόλησης, χωρίς καν τα δικαιώματα των συλλογικών συμβάσεων μισθωτής εργασίας (π.χ. δήθεν «αυτοαπασχολούμενοι» που εργάζονται με «δελτίο παροχής υπηρεσιών» αποκλειστικά σε έναν εργοδότη). Είναι, λοιπόν, τουλάχιστον άστοχη και ανιστόρητη η θεώρηση των μηχανικών σαν ενιαίας ταξικής κατηγορίας από τον Γ. Μηλιό.

Αξίζει, επίσης, να θυμίσουμε μια σημαντική διάκριση του Μαρξ κατά την εξέταση του ζητήματος της εργασίας της διεύθυνσης και εποπτείας. Ο Μαρξ διακρίνει την εργασία της εποπτείας σαν ιδιαίτερης λειτουργίας που απορρέει από τη φύση κάθε συνδυασμένης εργασίας, από την εποπτεία που είναι αναγκαία για τη διαχείριση της αντίθεσης ανάμεσα στον ιδιοκτήτη μέσων παραγωγής και στον ιδιοκτήτη αποκλειστικά εργατικής δύναμης.³⁴

Στον καπιταλισμό όμως, η δουλειά της εποπτείας είναι διευρυμένη, αφού προκύπτει και υπηρετεί την κυριαρχία του κεφαλαίου πάνω στην εργασία. Στο σοσιαλισμό, ο αντιφατικός ρόλος της εποπτείας θα λυθεί και θα διατηρηθεί μόνο η αναγκαία εποπτεία της συνδυασμένης εργασίας και βέβαια η αναγκαία εποπτεία απέναντι στην ακόμη μη διαμορφωμένη κομμουνιστική συνείδηση και στάση στην εργασία.

Τέλος, δεν πρέπει να μας διαφύγουν ορισμένες οπορτουνιστικές προσεγγίσεις που δεν περιορίζονται μόνο στη συσκότιση του θέματος της εργατικής αριστοκρατίας, αλλά αμφισβητούν συνολικά το ρόλο και την ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης. Πρόκειται για διάφορες παραλλαγές που παρουσιάζουν κάποια δήθεν νέα επαναστατικά υποκείμενα. Π.χ. ο Κ. Πρέβε³⁵ προτείνει σαν επαναστατικό υποκείμενο τον «πολιτικά οργανωμένο, συλλογικό εργαζόμενο (από το διευθυντή του εργοστασίου μέχρι τον τελευταίο χειρώνακτα εργάτη)». Κάθε αναφορά στην ταξική θέση που καθορίζει αντικειμενικά τον πρωτοπόρο ρόλο της εργατικής τάξης για την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης χαρακτηρίζεται αυθαίρετα από τους συγκεκριμένους σύγχρονους οπορτουνιστές σαν «μεσσιανικός ιστορικισμός».

Σε ένα άρθρο που φιλοδοξεί στην ουσία να αποτελέσει έναν πρόλογο των επόμενων αναγκαίων μελετών για το ζήτημα δύσκολα μπορεί να υπάρξει πραγματικός επίλογος.

Σε κάθε περίπτωση, η περαιτέρω μελέτη του ζητήματος της κοινωνικής βάσης του οπορτουνισμού στις σύγχρονες συνθήκες μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά, έτσι ώστε οι κομμουνιστές, αξιοποιώντας τη θετική και αρνητική πείρα του 20ού αιώνα, να ανταποκριθούν στα σύγχρονα καθήκοντα της περιόδου μιας νέας απότομης όξυνσης της ταξικής πάλης. Να βάλουν τις βάσεις για μια νικηφόρα πορεία του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος.

Σε αυτό το πλαίσιο, προβάλλει επιτακτική και η ανάγκη ανάλυσης της σύγχρονης κατάστασης και της θέσης της εργατικής αριστοκρατίας στην Ελλάδα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

32. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τ. Ι, σελ. 524 - 525.

33. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τ. Ι, σελ. 210.

34. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τ. ΙΙΙ, σελ. 486.

35. Εισήγηση Κ. Πρέβε στο Διεθνές Συνέδριο «Ιμπεριαλισμός: Αντιθέσεις και αντιστάσεις», εκδόσεις ΚΨΜ.