Ενα ταξίδι από τη δουλοκτητική κοινωνία στη σύγχρονη σκλαβιά της μισθωτής εργασίας. Μορφωτική εκδρομή στην προσφυγούπολη - εργατούπολη του Λαυρίου και ο λόγος για την πρωτοβουλία του περιοδικού «Θέματα Παιδείας» να διοργανώσει προχτές Κυριακή, μια εκδρομή με διαφορετικό περιεχόμενο από το συνηθισμένο των σχολικών εκδρομών και των τουριστικών ξεναγήσεων, με διαφορετικούς όρους από εκείνους της διασκέδασης και της κερδοσκοπίας. Ζητούμενο αυτής της εκδρομής: Ολα όσα δε γράφονται και δε λέγονται γύρω από την ιστορία του τόπου και τον πολιτισμό του λαού μας. Η ανάδειξη της αληθινής ιστορίας και η διάσωση των ουσιαστικών στοιχείων του πολιτισμού μας. Με αναφορές στην ταξική πάλη από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, τις μικρές εξεγέρσεις των αρχαίων δούλων, το συνδικαλιστικό αγώνα του εργατικού κινήματος, τον πολιτικό αγώνα της εργατικής τάξης τον προηγούμενο αιώνα.

Ξεναγός σε αυτό το ταξίδι, ο Θανάσης Γεώργιζας, ιστορικός και αντιπρόεδρος της Εταιρείας Μελετών Λαυρεωτικής. Με το βάρος της ξενάγησης να πέφτει στη βάση του αρχαίου και νεότερου πολιτισμού, στην οικονομία, η οποία βασιζόταν στην εργασία δεκάδων χιλιάδων αρχαίων δούλων, αλλά και σύγχρονων δούλων της μισθωτής εργασίας, ιδιαίτερα των εργατών στα ορυχεία. Τα μνημεία - υλικά κατάλοιπα - μάρτυρες ενός τέτοιου πολιτισμού παρουσιάστηκαν μέσα στο ιστορικό τους πλαίσιο.

Πρώτος σταθμός το αρχαιότερο σωζόμενο θέατρο, του Θορικού, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 515 π.Χ. - 150 χρόνια πριν το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου - χωρητικότητας 4 - 4.500 θεατών. Γιατί το «αρχαίο θέατρο ήταν μια λαϊκή γιορτή». Ακριβώς δίπλα, μετά από ανασκαφές της Βελγικής Αρχαιολογικής Σχολής φτάνοντας στο φυσικό βράχο οδηγήθηκαν στην είσοδο μεταλλευτικής στοάς όπου εντοπίστηκαν νεολιθικά εργαλεία. Χρονολογούνται γύρω στο 3000 π.Χ.

Επόμενη στάση στο μουσείο Κεραμικής, το οποίο στήθηκε χωρίς καμιά κρατική χρηματοδότηση, παρά μόνο με το μεράκι του πολιτιστικού σωματείου «Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής» που συγκέντρωσε ένα πλούσιο υλικό από την προσφορά των παλιών εργατών και των οικογενειών τους που δούλευαν στο εργοστάσιο τις δεκαετίες του 1940 και του '50. Σήμερα το μουσείο αριθμεί περίπου 800 κομμάτια. Από τα κάτω ήταν και η πρωτοβουλία για την ίδρυση του Ορυκτολογικού μουσείου, με τη συγκέντρωση πετρωμάτων που έχουν και γενικότερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Να σημειωθεί ότι από τα 4.000 πετρώματα που έχουν εντοπιστεί, τα 480 βρίσκονται στο Λαύριο! Φυσικά και αυτά τα εκθέματα εντάσσονται στο ιστορικό τους πλαίσιο (διαπάλη για τον έλεγχο των ορυχείων, εισβολή ιδιωτικών και ιδιαίτερα ξένων εταιριών για την εκμετάλλευσή τους) και βέβαια τη σκληρή εργασία των μεταλλωρύχων - ανάμεσά τους και πολλά μικρά παιδιά - στις σκοτεινές στοές των ορυχείων. (Για την αρχαία εποχή ο μέσος όρος ζωής των εργατών στα ορυχεία ήταν τα 25 έτη. Το 19ο - 20ο αιώνα ο μέσος όρος ζωής των εργατών ήταν 31,5 μόλις χρόνια!!! Μόνο στην περίοδο 1896-1906 είχαμε 70 δηλωμένους θανάτους εργατών για λογαριασμό γαλλικής εταιρείας που εκμεταλλευόταν τα ορυχεία. Ενα μεγάλο μέρος των νεκρών ήταν μικρά παιδιά, συνηθέστερες αιτίες θανάτου για τους εργάτες ήταν η μολυβδίαση και η πνευμονοκονίαση, ατυχήματα από φουρνέλα, καθίζηση μέχρι και αποκεφαλισμοί).

Αναλυτική ήταν η εξήγηση της λειτουργίας των αρχαίων πλυντηρίων του μεταλλεύματος, ενώ προβληματισμός υπήρξε για τη λειψή ανάπτυξη της τεχνολογίας σε σύγκριση με άλλους αρχαίους πολιτισμούς (κάτι που αποδόθηκε περισσότερο στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα των δουλεμπόρων και το πλήθος του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού της δουλοκτητικής κοινωνίας που στήριζε την αθηναϊκή κοινωνία στις... μεγάλες της δόξες).

Τελευταία στάση ένα μνημείο που αγγίζει την καρδιά και τη συνείδηση της εργατούπολης του Λαυρίου και όχι μόνο. Το μνημείο της Μακρονησιώτισσας μάνας που φιλοτέχνησε ο Μακρονησιώτης καλλιτέχνης Μ. Κάσσης, το οποίο απεικονίζει τη μάνα, σύζυγο, γυναίκα που χρόνια περιμένει την επιστροφή του εξόριστου.