Τα κρατικομονοπωλιακής φύσης μέτρα στήριξης του κλυδωνιζόμενου από την κρίση τραπεζικού κεφαλαίου προκαλούν πραγματικό ίλιγγο. Η αρχή έγινε από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας, οι οποίες προχώρησαν σε κρατικοποιήσεις τραπεζικών κολοσσών που βρέθηκαν στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Στη συνέχεια, η αμερικανική κυβέρνηση ανακοινώνει το επονομαζόμενο και σχέδιο Πόλσον (υπουργός Οικονομικών της ομοσπονδιακής κυβέρνησης) για ενίσχυση του τραπεζικού συστήματος, κατ' άλλους με 700 δισ. και κατ' άλλους με 1 τρισ. δολάρια. Η ευρωπαϊκή απάντηση ήρθε ταχύτατα, με τις κυβερνήσεις της ευρωζώνης να υιοθετούν το σχέδιο Μπράουν για χρηματοδότηση, κατά χώρα, των τραπεζών με προγράμματα «διάσωσης», τα οποία αθροιστικά ανέρχονται στα 2 τρισ. ευρώ!

Οι σχετικές προτάσεις επικυρώθηκαν και επίσημα από την έκτακτη Σύνοδο Κορυφής που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη Πέμπτη. Η δε ελληνική συμμετοχή στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανήλθε στο ...όχι ευκαταφρόνητο ποσό των 28 δισ. ευρώ. Αλλά η αριθμητική δε σταματά εδώ. Αρκεί να θυμίσουμε ότι από τον Αύγουστο του 2007, όταν και άρχισε να εκδηλώνεται η χρηματοπιστωτική κρίση στις ΗΠΑ, με την κατάρρευση της αγοράς κατοικίας, η οποία επί 15 χρόνια κατευθυνόταν και χρηματοδοτούνταν από το τραπεζικό σύστημα, οι κεντρικές τράπεζες σε Ευρώπη, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Κίνα κλπ. έχουν διοχετεύσει στο τραπεζικό σύστημα εκατοντάδες δισ. ή και τρισ. δολάρια, ευρώ, γιέν, με παραχώρηση εγγυήσεων από την πλευρά των τραπεζών, τα αποκαλούμενα από το διεθνή Τύπο «τοξικά ομόλογα» και μετοχές, οι τιμές των οποίων κατρακυλούν σε καθημερινή πλέον βάση.

Πόσο, τελικά, έχει στοιχίσει έως σήμερα η κρατική στήριξη στο διεθνές τραπεζικό σύστημα; Απάντηση στο ερώτημα, αν όχι σήμερα, αλλά κάποια στιγμή στο απώτερο μέλλον, θα δοθεί. Το σίγουρο είναι ότι πρόκειται για κολοσσιαία ποσά, τα οποία κανείς δε διατεινόταν ότι θα μπορούσαν να δοθούν λίγους μήνες πριν. Το σίγουρο, επίσης, είναι ότι η φρενίτιδα αυτή των τρισεκατομμυρίων, που αντιστοιχούν στα προγράμματα στήριξης, ήδη μεταφέρεται ή θα μεταφερθεί στο μέλλον στους λαούς της Ευρώπης, της Αμερικής, της Ασίας. Αυτοί καλούνται, σε τελική ανάλυση, χωρίς βέβαια να έχουν ρωτηθεί, να διασώσουν το διεθνές τραπεζικό κεφάλαιο, από την προδιαγεγραμμένη πορεία χρεοκοπίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τελικά θα διασωθεί. Γιατί τις σίγουρες ζημίες που θα εμφανίσουν οι κεντρικές τράπεζες, οι οποίες χωρίς ουσιαστικά εγγυήσεις δανείζουν αφειδώς τις τράπεζες, θα κληθούν να τις καλύψουν οι κυβερνήσεις, μέσω, φυσικά, των κρατικών προϋπολογισμών. Οι οποίοι κρατικοί προϋπολογισμοί φορτώνονται και με τα τεράστια βάρη των «προγραμμάτων διάσωσης», τα οποία θα πρέπει να αποπληρωθούν στο άμεσο και το μακρινό μέλλον.

Το σίγουρο είναι ότι, όταν η κρίση τελειώσει το καταστρεπτικό της έργο και η διεθνής καπιταλιστική οικονομία μπει και πάλι στον κύκλο της ανοδικής της φάσης, οι εκατοντάδες εκατομμύρια εργαζόμενοι θα βρεθούν αντιμέτωποι με τη νέα επίθεση. Η αποπληρωμή των κολοσσιαίων ζημιών, που θα αφήσει πίσω της η κρίση, απαιτεί την αύξηση των φόρων και την περιστολή των κρατικών δαπανών. Και το γαϊτανάκι θα αρχίσει να ξετυλίγεται και πάλι. Εκτός και αν τα πράγματα εξελιχθούν διαφορετικά, καθώς η ζωή είναι γεμάτη εκπλήξεις...

Το θέμα όμως είναι ότι, παρά τα γιγάντια αυτά κεφάλαια στήριξης των τραπεζικών μονοπωλίων, η κρίση δε φαίνεται να κοπάζει. Τα μεγάλα χρηματιστήρια του κόσμου εμφανίζουν σήμερα την εικόνα κάποιου που πάσχει από σοβαρότατη πάθηση. Οταν οι γιατροί τού δίνουν την ενισχυμένη δόση του, αρχίζουν να αχνοφαίνονται στο πρόσωπό του κάποια αμυδρά χαμόγελα και αναλαμπές ζωής. Οταν σταματούν οι επιδράσεις της φαρμακευτικής αγωγής, ο άρρωστος πέφτει και πάλι σε βαριά κατάθλιψη.

Από την άλλη, υπάρχουν ενδείξεις ότι η κρίση επεκτείνεται και στη σφαίρα του παραγωγικού κεφαλαίου. Μόλις την προηγούμενη Παρασκευή, οι αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες ανακοίνωσαν χιλιάδες απολύσεις, λόγω πτώσης των πωλήσεων... Αλλά τα μηνύματα δεν είναι καθόλου ευχάριστα και στην περιφέρεια της ευρωζώνης, καθώς η κρίση φαίνεται να αγγίζει και τα τραπεζικά συστήματα σε Ουγγαρία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουκρανία κλπ.

Από την πλευρά τους, οι διεθνείς ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί (ΔΝΤ στην πρόσφατη ετήσια Σύνοδο στην Ουάσιγκτον) εκτιμούν ότι η διεθνής οικονομία μπαίνει σε ύφεση (για την ευρωζώνη προβλέπει μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης), από την οποία αναμένεται να εξέλθει προς το τέλος του 2009. Αν αφήσουμε κατά μέρος την ορολογία (η αστική οικονομία δεν αποδέχεται την εκδήλωση οικονομικών κρίσεων στον καπιταλισμό, αλλά μιλά μόνο για κατάσταση ύφεσης), το ερώτημα είναι τι είδους κρίση είναι αυτή που έχει εκδηλωθεί. Πρόκειται για κρίση που πλήττει μόνο το τραπεζικό κεφάλαιο ή μπροστά μας έχουμε μια κλασική οικονομική κρίση, η οποία εμφανίζεται περιοδικά στο καπιταλιστικό σύστημα, τουλάχιστον από τις αρχές του 19ου αιώνα; Το ερώτημα δεν έχει μόνο θεωρητική σημασία. Γιατί, αν πρόκειται για την κλασική οικονομική κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου (είτε με τη μορφή του χρήματος, είτε των εμπορευμάτων), οι αποκαλούμενες «ενέσεις ρευστότητας» στο τραπεζικό σύστημα δεν αναμένεται να έχουν κανένα αποτέλεσμα. Αντίστοιχη προβληματική υπήρξε και για τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1929. Η εκδήλωση της κρίσης μπορεί να εμφανίστηκε στο χρηματοπιστωτικό σύστημα - στα αγγεία κυκλοφορίας του κεφαλαίου - αλλά από τη στιγμή που οι πραγματικές της αιτίες βρίσκονται στις διαταραγμένες ισορροπίες που έχουν εκδηλωθεί στη σφαίρα του παραγωγικού κεφαλαίου, τότε τα τρισεκατομμύρια των κεφαλαίων στήριξης προς το τραπεζικό σύστημα είναι σαν να τα ρίχνει κανείς στη θάλασσα. Στην προκειμένη περίπτωση, επιχειρούν να θεραπεύσουν τα συμπτώματα της κρίσης, αλλά όχι τις πραγματικές της αιτίες, οι οποίες εντοπίζονται στην όξυνση των βασικών αντιθέσεων του καπιταλιστικού συστήματος.

Στην περίοδο της ανοδικής φάσης του οικονομικού κύκλου, οι αντιθέσεις: εργασία - κεφάλαιο, αγορά - πώληση του εμπορεύματος, κοινωνικός χαρακτήρα της εργασίας - ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της, παραγωγή του κοινωνικού προϊόντος και κατανάλωσής του εκδηλώνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε δεν προκαλούν αναταραχές στη διαδικασία της παραγωγής και της κυκλοφορίας του κεφαλαίου, άρα και της παραγωγής και κυκλοφορίας της ενσωματωμένης στο κεφάλαιο αυτό υπεραξίας. Στις ομαλές αυτές περιόδους, το κεφάλαιο προκαταβάλλεται από τον καπιταλιστή, στη διάρκεια της παραγωγής ενσωματώνει απλήρωτη εργασία (υπεραξία) και το αυξημένο αυτό κεφάλαιο (αυτό που προκαταβλήθηκε συν την υπεραξία που απέσπασε) μπαίνει στη σφαίρα της κυκλοφορίας για να κάνει την κυκλική του κίνηση, και να επιστρέψει στην αφετηρία του. Αντίθετα, στην περίοδο της οικονομικής κρίσης, εκδηλώνονται διαταραχές τόσο στη σφαίρα της παραγωγής, όσο και στη σφαίρα της κυκλοφορίας του κεφαλαίου. Η αγορά στέλνει μηνύματα ότι έχουν διαταραχτεί οι ισορροπίες, ότι έχει υπερσυσσωρευτεί τόσο κεφάλαιο, που δεν μπορεί να το απορροφήσει στο σύνολό του. Ενα τμήμα του υπερσυσσωρευμένου αυτού κεφαλαίου θα καταστραφεί, ένα άλλο τμήμα του θα υποτιμηθεί για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί. Μαζί του, όμως, το κατεστραμμένο και υποτιμημένο κεφάλαιο συμπαρασύρει και το πλασματικό κεφάλαιο (μετοχές, γραμμάτια, ομολογίες, παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα) που, έχοντας σαν βάση το ίδιο, έχουν «χτιστεί» πάνω του. Η κρίση γενικεύεται στο εμπόριο, στα χρηματιστήρια, στις τράπεζες, συγκλονίζει συθέμελα όλο το παραγωγικό σύστημα και το στηριγμένο σ' αυτό οικοδόμημα. Η κρίση θα σιγάσει, όταν θα επιτελέσει το καταστρεπτικό της έργο, όταν οι διαταραγμένες εξωτερικές αντιθέσεις αποκατασταθούν στην αρχική τους εσωτερική ενότητα. Και κάνω στα ερείπιά της θα ξεκινήσει ο νέος κύκλος οικονομικής ανάπτυξης...