Στο 13ο Συνέδριο (1972) το κόμμα για πρώτη φορά διακηρύσσει ότι δεν είναι αρκετή μια πολιτική συνεργασιών με την αριστερά για την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού. Τα γεγονότα της Χιλής (1973)²⁷αποτέλεσαν το πρόσχημα για την εμφάνιση του «ιστορικού συμβιβασμού». Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, με ηγέτη τον Ενρίκο Μπερλίνγκουερ, μετά την ανατροπή της κυβέρνησης της «Λαϊκής Ενότητας» από τη δικτατορία του Πινοσέτ, δεν οδηγείται στο συμπέρασμα για ανάγκη προετοιμασίας του κινήματος για την αξιοποίηση όλων των μορφών πάλης και της ένοπλης ενάντια στην άσκηση βίας από την αστική τάξη και το διεθνή ιμπεριαλισμό, αλλά, αντίθετα, καταλήγει στο συμπέρασμα για την ανάγκη μιας ευρύτερης συμμαχίας κομμουνιστών - σοσιαλδημοκρατών - χριστιανοδημοκρατών (ιδεολόγημα του «ιστορικού συμβιβασμού»), η οποία δε θα φοβίζει την αστική τάξη²⁸. Είναι φανερό από την πολιτική αυτή τοποθέτηση ότι το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα δεν αποσκοπούσε να αξιοποιήσει την οικονομική κρίση για να φανερώσει τα αδιέξοδα του καπιταλισμού, αλλά για να αναβαθμίσει το ρόλο του στο πλαίσιο της αστικής διαχείρισης και γι' αυτό το λόγο ο Μπερλίνγκουερ κάλεσε τους εργάτες να επωμιστούν από κοινού την κρίση. Στις εκλογές του 1976 το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα έλαβε το 34,4% των ψήφων, γεγονός που αποτέλεσε τη μεγαλύτερη εκλογική του επιτυχία. Το αποτέλεσμα αυτής της επιτυχίας ήταν η στήριξη της κυβέρνησης το 1977, με αντάλλαγμα την προεδρία στο Κοινοβούλιο και σε κάποιες από τις σημαντικότερες επιτροπές του.

Μέσα σε αυτό το κλίμα το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα προσπάθησε να διαμορφώσει μια κοινή στρατηγική με τα υπόλοιπα «ευρωκομμουνιστικά» κόμματα στις συναντήσεις του 1975 και στη συνδιάσκεψη των κομμουνιστικών κομμάτων της Ευρώπης στο Βερολίνο το 1976²⁹. Αποκορύφωμα αυτής της διαδικασίας ήταν η κοινή συνάντηση των τριών βασικών «ευρωκομμουνιστικών» κομμάτων στη Μαδρίτη το 1977.

Η συμμετοχή στην κυβέρνηση όμως δεν αποτέλεσε τη δικαίωση, αλλά τη χρεοκοπία των «ευρωκομμουνιστικών» θεωριών, τουλάχιστον με αυτή τη μορφή. Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, αντί να διαβρώσει την αστική εξουσία, διαβρώθηκε το ίδιο. Το περιβόητο σύνθημα του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ότι αποτελεί ταυτόχρονα κόμμα διαμαρτυρίας και κόμμα εξουσίας, έγινε σμπαράλια στη μέγκενη του κυβερνητισμού, μέλη και ψηφοφόροι του άρχισαν να απογοητεύονται, γεγονός με άμεσο αντίκρισμα στα εκλογικά του ποσοστά. Οι προσπάθειες «διάσωσης» του κύρους του κόμματος στηρίζονταν στην όλο και μεγαλύτερη απομάκρυνση από το μαρξισμό - λενινισμό, αναπαράγοντας τα πολιτικά του αδιέξοδα³⁰. Ως νέα πρόταση εξουσίας σερβιρίστηκε ξαναζεσταμένη η πολιτική συνεργασίας με τους σοσιαλδημοκράτες. Η πορεία ταχύτατης σοσιαλδημοκρατικοποίησης ολοκληρώθηκε με τη διάλυση του κόμματος στις αρχές της δεκαετίας του 1990, υπό το φως των αντεπαναστατικών εξελίξεων στην ΕΣΣΔ και στην Ανατολική Ευρώπη και το βάρος των οικονομικών σκανδάλων που συντάραξαν και τα τρία κόμματα (που θα ενσάρκωναν, κατά τον Μπερλίνγκουερ, τον ιστορικό συμβιβασμό)³¹.

Η πορεία του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος προς τον «ευρωκομμουνισμό» αρχίζει το 1964, όταν κατά τη διάρκεια του 17ου Συνεδρίου του αποκηρύσσονται η δικτατορία του προλεταριάτου και η βίαιη κατάληψη της εξουσίας³². Το 1965 κοινός υποψήφιος κομμουνιστών και σοσιαλδημοκρατών ορίζεται ο Φρανσουά Μιτεράν. Για τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα άσκησε ήπια κριτική στην ΕΣΣΔ και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, γεγονός που δεν εμπόδισε την αποχώρηση του ηγέτη των «ανανεωτικών» Γκαροντί, αλλά που οδήγησε σε παραίτηση από την άλλη πλευρά τη χήρα του Μορίς Τορέζ.

Τα γεγονότα του Μάη του 1968, τα οποία διογκώθηκαν με τη συμμετοχή της εργατικής τάξης και τις καταλήψεις εργοστασίων, βρήκαν το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα - παρά τη συμμετοχή του στις κινητοποιήσεις - να μην μπορεί να αποδείξει την ιδεολογικοπολιτική του πρωτοπορία. Υιοθέτησε την πρόταση των σοσιαλδημοκρατών για μεταβατική κυβέρνηση και όταν ο Ντε Γκολ αποφάσισε την προκήρυξη πρόωρων εκλογών, έχοντας ως εχέγγυο τα προηγούμενα εκλογικά του αποτελέσματα, ρίχτηκε στην εκλογική μάχη, συμβάλλοντας στο σταμάτημα των κινητοποιήσεων. Δεν προσπάθησε να θέσει αιτήματα πέραν του οικονομισμού και της διαχείρισης. Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη σαφούς επαναστατικής στρατηγικής ήταν η τροφή της υπερεπαναστατικής φρασεολογίας και ταυτόχρονα αντικομμουνιστικής δράσης των ηγετών των αριστεριστών φοιτητών. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες το πολιτικό καθεστώς κατόρθωσε εύκολα να διαχειριστεί την κρίση μέσω των εκλογών και να οδηγήσει σε απογοήτευση τους αγωνιζόμενους φοιτητές και εργάτες. Η αντιπαράθεση του Γαλλικού ΚΚ με τις αριστερίστικες ομάδες (οι οποίες ανέπτυξαν θεωρίες περί κατάργησης της ιστορικής αποστολής της εργατικής τάξης και προωθούσαν τον αντισοβιετισμό) δεν αφορούσε την πάλη για το σωστό πολιτικό προσανατολισμό και την αντιμετώπιση των στρεβλώσεών τους, αλλά γινόταν στο όνομα της υπεράσπισης της «κοινωνικής ειρήνης». Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από τη διακήρυξη του Σαμπινί (1969), αλλά και από το κοινό εκλογικό πρόγραμμα κομμουνιστών - σοσιαλδημοκρατών στις εκλογές του 1972, όπου, ανάμεσα στα άλλα, αναγνωρίζεται η αναγκαιότητα συμμετοχής της χώρας στην ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ³³.

Στις προεδρικές εκλογές του 1974 η συνεργασία κομμουνιστών - σοσιαλδημοκρατών πέτυχε ένα καλό αποτέλεσμα. Το 1976 το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, κατά τη διάρκεια του 22ου Συνεδρίου, εναρμονίζει τις θέσεις του με τον «ευρωκομμουνισμό» και αποδέχεται τον πολυκομματισμό μέσα στο πλαίσιο του σοσιαλισμού, ενώ δεν παρίσταται στο 25ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ αντιπρόσωπος του κόμματος³⁴. Το 1977 συμμετέχει στην κοινή διακήρυξη των «ευρωκομμουνιστικών» κομμάτων στη Μαδρίτη.

Την επόμενη όμως χρονιά, στις εκλογές και τις ευρωεκλογές, καταγράφεται εξασθένιση των κομμουνιστών σε σχέση με τους σοσιαλδημοκράτες. Από την άλλη, το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα προσπάθησε να επαναπροσεγγίσει τη Σοβιετική Ενωση, δραστηριότητα που θα κορυφωθεί μέσω της διακοπής της συνεργασίας με τους σοσιαλδημοκράτες και της υποστήριξης της Σοβιετικής Ενωσης στον πόλεμο του Αφγανιστάν (1979). Η νέα στάση απέναντι στη Σοβιετική Ενωση επιβεβαιώνεται και στο 23ο Συνέδριο του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (1979), οι αποφάσεις του οποίου συνεχίζουν να κλείνουν το μάτι και στους «ευρωκομμουνιστές». Το πρόγραμμα του 23ου Συνεδρίου προσεγγίζει κατά πολύ αυτό των σοσιαλδημοκρατών και ταυτόχρονα αποκηρύσσει το «σταλινισμό»³⁵.

Η παλινωδία του κόμματος θα συνεχιστεί, όταν το 1981 οδηγείται μετά από ένα κακό εκλογικό ποσοστό - και αφού το ίδιο όλα τα προηγούμενα χρόνια έχει καλλιεργήσει τις αυταπάτες περί κυβέρνησης της αριστεράς - σε κυβερνητική συνεργασία με τους σοσιαλδημοκράτες συμμετέχοντας με τέσσερις υπουργούς³⁶. Το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα υιοθέτησε τα βασικά σημεία του κυβερνητικού προγράμματος των σοσιαλδημοκρατών και τα τρία επόμενα χρόνια παραπαίει ανάμεσα στην «προοδευτική διακυβέρνηση» και την αντιπολίτευση, για να αποχωρήσει από την κυβέρνηση το 1984. Εχει όμως χάσει το κύρος του αγωνιζόμενου κόμματος και παράλληλα τα ποσοστά του δεν μπορούν πια να εγγυηθούν ούτε καν τη διαχειριστική του χρησιμότητα. Ο διμέτωπος αγώνας (έναντι των σοσιαλδημοκρατών και των γκολικών) που θα κηρυχτεί στα πλαίσια του 25ου Συνεδρίου συνιστά περισσότερο μια νέα καιροσκοπική αλλαγή³⁷, η οποία όμως δε θα συγκινήσει ακόμα και τους πιο πιστούς οπαδούς του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που κουράστηκαν από τις συνεχείς του ταλαντεύσεις.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα κινήθηκε πια οριστικά στην κατεύθυνση της συνεργασίας με τους σοσιαλδημοκράτες και της αναθεώρησης των αρχών του, ενώ λίγο αργότερα αφαίρεσε από το σήμα του και το σφυροδρέπανο, το οποίο έτσι και αλλιώς για πολλά χρόνια βρισκόταν μακριά από την πολιτική του πρακτική.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Σημειώσεις:

26. Paul Ginsborg: «A History of Contemporary Italy», Penguin Books Editions, London 1990, σελ. 309-323.

27. Sidney Tarrow: «Historic compromise or bourgeois majority?» στο Howard Machin: «National Communism in Western Europe», Methueun Editions, London and New York 1983, σελ. 125-126.

28. Βλ. για πιο αναλυτικά Ενρίκο Μπερλίνγκουερ: «Ο ιστορικός συμβιβασμός», εκδόσεις «Θεμέλιο», Αθήνα 1977.

29. Βλ. Διάσκεψη των Κομμουνιστικών Κομμάτων της Ευρώπης, «Ντοκουμέντα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 1976

30. Βλ. ενδεικτικά Πιέτρο Ινγκράο: «Η κρίση και ο τρίτος δρόμος», εκδόσεις «Πολύτυπο», Αθήνα 1983 και Ουμπέρτο Τσερόνι: «Κρίση του μαρξισμού;», εκδόσεις «Θεμέλιο», Αθήνα 1979.

31. Akile Ochetto: «Ο νέος δρόμος: από το αξέχαστο 1989 στο Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς», εκδόσεις «Θεμέλιο», Αθήνα 1991.

32. Vincent Wright: «The French Communist Party during the Fifth Republic: The double Path», σελ. 97-100, στο Howard Machin: «National Communism in Western Europe», Methueun Editions, London and New York 1983.

33. Vincent Wright: «The French Communist Party during the Fifth Republic: The double Path», σελ. 100-103, στο Howard Machin: «National Communism in Western Europe», Methueun Editions, London and New York 1983.

34. Ζαν Ελενστάιν: «Το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα», εκδόσεις «Θεμέλιο», Αθήνα.

35. Jean Lantier: «Η μεγάλη παρακμή του Γαλλικού ΚΚ», περ. Μαρξιστικό Δελτίο, τ. 25 1-3/1985.

36. Εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 25 Ιούνη 1981.

37. «Ρήξη με τους σοσιαλιστές», περιοδικό «Ταχυδρόμος», 2/85.