Πολλές φορές στην πράξη αυτά τα δύο ρεύματα συμπίπτουν, εκφράζοντας μια συνολικότερη εχθρική στάση απέναντι στο μαρξιστικό-λενινιστικό ρεύμα στο εργατικό κίνημα, στα κομμουνιστικά κόμματα.

Είδαμε άλλωστε ότι οπορτουνιστικά ρεύματα μέσα στα ΚΚ, τόσο στην ΕΣΣΔ και τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες όσο και αλλού, αξιοποιήθηκαν τόσο από την αντικομμουνιστική εκστρατεία όσο και από την αντεπανάσταση.

Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα για το πώς οι οπορτουνιστές στηρίζουν τον αντικομμουνισμό, ανεξάρτητα από διαθέσεις και προθέσεις.

Οι δεξιοί οπορτουνιστές αντιμετωπίζουν ως «οικουμενικές» αξίες την ελευθερία, τη δημοκρατία, αρνούμενοι ουσιαστικά την ταξική τους φύση και υιοθετούν την αστική φιλελεύθερη άποψη γι' αυτά. Πίσω από το σύνθημα του «σοσιαλισμού με ελευθερία και δημοκρατία», που θα έρθει σαν αποτέλεσμα της «φυσικής εξέλιξης» του καπιταλισμού, ουσιαστικά κρύβεται το ουτοπικό όραμα για έναν δίκαιο και ανθρώπινο καπιταλισμό.

Στην αντιπαράθεσή τους με την επαναστατική άποψη οι οπορτουνιστές αναμασάνε όλα τα επιχειρήματα της αστικής αντικομμουνιστικής προπαγάνδας, παίρνοντας το μέρος των αστών σε σχέση με στρατηγικά ζητήματα για το εργατικό κίνημα. Η δράση τους και ο ρόλος τους έχουν κριθεί σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους, όπως είδαμε και προηγουμένως (Γερμανία 1918, μενσεβικισμός, οπορτουνιστικές ομάδες στο ΠΚΚ (μπ.) στις δεκαετίες 1920-1930, αντισταλινισμός, ευρωκομμουνισμός, περεστρόικα, κλπ.)⁹⁸.

Η άρνηση του επαναστατικού δρόμου αλλαγής της κοινωνίας και ο φόβος απέναντι στην επαναστατική βία τούς οδηγεί να ταυτίζουν την επανάσταση με το πραξικόπημα, να εξωραΐζουν την αστική δημοκρατία και να τη θεωρούν μέσο αλλαγής του χαρακτήρα της εξουσίας (η θέση για «κοινοβουλευτικό πέρασμα»).

Οι αποστάσεις τους από την αναγκαιότητα της σοσιαλιστικής επανάστασης τους οδηγούν τελικά με το μέρος των αντεπαναστατικών δυνάμεων, όταν εκδηλώνεται η επανάσταση.

Η χρόνια θέση τους ανοχής στην αστική εξουσία και ενσωμάτωσης σε αυτή τους οδηγεί να αντιμετωπίζουν το κράτος της εργατικής τάξης ως «ολοκληρωτικό καθεστώς». Αυτή η θέση τους την περίοδο οικοδόμησης του σοσιαλισμού στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και της ΕΣΣΔ πήρε χαρακτήρα αντισοβιετισμού.

Τα κόμματα του παλιού οπορτουνιστικού ρεύματος αυτού της Β' Διεθνούς⁹⁹, που μετατράπηκε στο αστικό σοσιαλδημοκρατικό ρεύμα διαχείρισης του καπιταλισμού, άσκησαν αντικομμουνιστική και αντεπαναστατική δράση από θέσεις ως κόμματα εξουσίας, τόσο ενάντια στο κομμουνιστικό κίνημα των χωρών τους όσο και πρωτοστατώντας στην αντικομμουνιστική εκστρατεία ενάντια στην ΕΣΣΔ και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη¹⁰⁰.

Οι δεξιές οπορτουνιστικές δυνάμεις που επικράτησαν στα κυβερνώντα κόμματα στις σοσιαλιστικές χώρες, πέρα από το ότι ακολούθησαν πολιτικές που ουσιαστικά ενίσχυσαν αντεπαναστατικές δυνάμεις και ενέργειες, ενίσχυσαν και τα επιχειρήματα της αντικομμουνιστικής εκστρατείας, κυρίως με όχημα τον αντισταλινισμό.

Γι' αυτό και οι δεξιοί οπορτουνιστές, ιδιαίτερα οι πρώην, οι μετανιωμένοι κομμουνιστές, τυγχάνουν ιδιαίτερης εκτίμησης στην αστική προπαγάνδα, ιδιαίτερης μεταχείρισης και προβολής από τα αστικά ΜΜΕ.

Στην ίδια κατεύθυνση και ιδιαίτερα στους χώρους της νεολαίας αξιοποιούνται και δρουν τροτσκιστικές και αναρχοαυτόνομες δυνάμεις, πρωταγωνιστώντας στη στήριξη της αντικομμουνιστικής εκστρατείας με «επαναστατικό» προσωπείο.

Ιδιαίτερα ο τροτσκισμός σαν οπορτουνιστικό ρεύμα συγκρούστηκε σκληρά με τη λενινιστική γραμμή σε όλη τη δεκαετία του 1920, ηττήθηκε ιδεολογικοπολιτικά, αποβλήθηκε από το κομμουνιστικό κίνημα και μετατράπηκε σε ανοιχτά αντεπαναστατικό και αντικομμουνιστικό ρεύμα. Ο αντικομμουνισμός των τροτσκιστών, παρόλο που επενδύεται με υπερεπαναστατική φρασεολογία, τους φέρνει κοντά όχι μόνο στο παλιό οπορτουνιστικό ρεύμα, στη σοσιαλδημοκρατία και στη «νέα αριστερή» οπορτουνιστική πολιτική, αλλά και προς την αντιδραστική προπαγάνδα και πρακτική. Είναι χαρακτηριστική η στάση που κράτησαν οι επίσημοι εκπρόσωποι του τροτσκισμού της λεγόμενης «4ης Διεθνούς»¹⁰¹ στην Ελλάδα, τόσο την περίοδο του ΕΑΜ όσο και την περίοδο του ΔΣΕ¹⁰². Η πάλη τους στράφηκε ενάντια στο ΕΑΜ, στον ΕΛΑΣ, στο ΚΚΕ και στο ΔΣΕ, συκοφαντώντας τους αγώνες τους, αναπαράγοντας όλη την αντικομμουνιστική προπαγάνδα της εποχής. Στο όνομα της πάλης ενάντια στο «σταλινισμό» αρνήθηκαν ανοιχτά την αντίσταση στην ιμπεριαλιστική επέμβαση της Αγγλίας και των ΗΠΑ στη χώρα μας¹⁰³ και ορισμένοι απ' αυτούς χειροκρότησαν την ήττα του ΔΣΕ¹⁰⁴.

Η έλλειψη συνεπούς επαναστατικής στρατηγικής στο κομμουνιστικό κίνημα τη δεκαετία του 1960, η επικράτηση δεξιών οπορτουνιστικών γνωστών και ευρωκομμουνιστικών τάσεων ενίσχυσαν τροτσκιστικά και αναρχικά ρεύματα ιδιαίτερα στη νεολαία, τον αριστερό οπορτουνισμό. Η δεκαετία του '60 σημαδεύτηκε από τη διάσπαση στο κομμουνιστικό κίνημα, ως αποτέλεσμα της διάρρηξης των σχέσεων του ΚΚΣΕ με το ΚΚ Κίνας. Η κριτική που έκανε η ηγεσία του ΚΚ Κίνας σε ορισμένες δεξιές παρεκκλίσεις του ΚΚΣΕ στο 20ό Συνέδριό του και μετά (θέση για ειρηνική συνύπαρξη, κλπ.) - η οποία είχε σωστά στοιχεία - εξελίχθηκε σε ένα ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα στο κομμουνιστικό κίνημα, που πρόβαλε μια σειρά από αντιεπιστημονικές θέσεις και ουτοπικές εκτιμήσεις στην πολιτική του ΚΚ Κίνας, με πρακτική έκφραση τον έντονο αντισοβιετισμό, τη συνοδοιπορία με τις ΗΠΑ και την ενίσχυση αντιδραστικών κινημάτων. Τέτοιες αντιλήψεις ήταν: Οτι οι ΗΠΑ είναι χάρτινος τίγρης, η θεωρία των τριών κόσμων^105,ο χαρακτηρισμός της ΕΣΣΔ ως «σοσιαλιμπεριαλιστικής δύναμης» και η ταύτισή της με τις ΗΠΑ, εθνικιστικές απόψεις και ενέργειες, λανθασμένη θεωρητική προσέγγιση του ιμπεριαλισμού, υπερεκτίμηση του ρόλου της αγροτιάς και της νεολαίας, λαθεμένες αντιλήψεις για την επανάσταση και τη σοσιαλιστική οικοδόμηση που υποτιμούσαν ή αγνοούσαν τις αντικειμενικές συνθήκες. Ο συνδυασμός αυτών των στοιχείων διαμόρφωσε το μαοϊσμό ως βασικό ιδεολογικό ρεύμα του αριστερού οπορτουνισμού¹⁰⁶. Η ανοιχτή υποστήριξη του μαοϊκού ρεύματος σε αντεπαναστατικές ενέργειες, τόσο σε σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης (π.χ., Πολωνία το 1980) όσο και σε άλλες χώρες κυρίως του λεγόμενου τρίτου κόσμου (π.χ., Αγκόλα, Αφγανιστάν, κλπ.), δεν έχει σε τίποτα να κάνει με την κριτική σε δεξιές παρεκκλίσεις στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

(το άρθρο βασίζεται σε κείμενο της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ)

Σημειώσεις:

98. «Ο σύγχρονος δεξιός οπορτουνισμός» - συλλογή κειμένων, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

99. Β' Διεθνής: Διεθνής Ενωση των Εργατικών Κομμάτων. Ιδρύθηκε το 1889 σαν αποτέλεσμα της ανάπτυξης του εργατικού κινήματος τις δεκαετίες 1870 και 1880 και της ίδρυσης εργατικών σοσιαλιστικών κομμάτων σε μια σειρά από χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Ο Φρ. Ενγκελς μέχρι το τέλος της ζωής του (1895) επέδρασε στη δράση της Β΄ Διεθνούς παίζοντας ρόλο ιδεολογικού και πολιτικού καθοδηγητή της. Στους κόλπους των κομμάτων της Β΄ Διεθνούς αναπτύχθηκε διαπάλη ανάμεσα στο συνεπές μαρξιστικό επαναστατικό ρεύμα και το δεξιό οπορτουνιστικό ρεύμα, το οποίο γεννήθηκε ως αποτέλεσμα του περάσματος στο μονοπωλιακό καπιταλισμό και τη διαμόρφωση της εργατικής αριστοκρατίας, τη σχετικά ειρηνική περίοδο του 1871-1914 και τις κοινοβουλευτικές και «μεταρρυθμιστικές» αυταπάτες που αυτή ενίσχυσε, τη διεύρυνση της εργατικής τάξης με τμήματα που προέρχονταν από μεσαία μικροαστικά στρώματα φορείς της μικροαστικής ιδεολογίας στο εργατικό κίνημα. Η υποστήριξη στις αστικές τάξεις των χωρών τους την περίοδο του πολέμου από την ηγεσία των κομμάτων της Β΄ Διεθνούς και η Οχτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία όξυναν την κρίση στη Β΄ Διεθνή και στα κόμματά της με αποτέλεσμα την αποχώρηση των μαρξιστών από αυτά τα κόμματα και τη δημιουργία Κομμουνιστικών Κομμάτων, δηλαδή Κομμάτων Νέου Τύπου, και της Γ΄ Κομμουνιστικής Διεθνούς. Τα παλιά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα εκφυλίστηκαν και στην πορεία εξελίχθηκαν σε αστικά κόμματα.

100. Στο βιβλίο του Π. Σβάιτσερ «Η Νίκη», σελ. 233-236 γίνεται ειδική αναφορά στο ρόλο του Σουηδού σοσιαλδημοκράτη ηγέτη Ολαφ Πάλμε και στη στήριξη της σουηδικής σοσιαλδημοκρατίας στα υπονομευτικά σχέδια της CIΑ ενάντια στην ΕΣΣΔ , την Πολωνία και αλλού.

101. «4η Διεθνής»: Ονομασία που έδωσε στον εαυτό της η Διεθνής Τροτσκιστική Ενωση, η οποία ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1938. Το 1953 διασπάστηκε σε 2 τμήματα, τη Διεθνή Γραμματεία και τη Διεθνή Επιτροπή. Από τότε έχουν γίνει πάρα πολλές διασπάσεις. Σήμερα μια σειρά διεθνή τροτσκιστικά κέντρα διεκδικούν για τον εαυτό τους τον τίτλο της 4ης Διεθνούς. Το ελληνικό τμήμα της 4ης Διεθνούς υπήρξε το «Διεθνιστικό Επαναστατικό Κόμμα», που προερχόταν από το «Αρχειομαρξιστικό» ρεύμα. Δες: ΚΟΜΕΠ, τεύχος 6/2003, Α. Γκίκα: «Αρχειομαρξισμός - το κύριο ρεύμα του τροτσκισμού στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου».

102. Πολλά στοιχεία γι' αυτό το ζήτημα προέρχονται από εισήγηση του Νίκου Ζαχαριάδη στη 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (12/2/1946) που δημοσιεύτηκε στον ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ, 24/2/1946, με τίτλο: «Η σημερινή οικονομική και πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και τα προβλήματα του δημοκρατικού κινήματος και αγώνα». Αναδημοσίευση «Ριζοσπάστης» 19/12/2004, σελ. 19.

103. «Το Κόμμα (εννοεί τους τροτσκιστές) δε διεξάγει κανέναν αγώνα εναντίον των Αγγλων και για την απομάκρυνσή τους», «Ειδική έκδοση» στις 15 του Γενάρη 1946 του «Εργατικού Μετώπου», οργάνου της ΚΕ του «Διεθνιστικού Επαναστατικού Κόμματος» (τροτσκιστές - Ελληνικό Τμήμα της 4ης Διεθνούς).

104. Χαρακτηριστικό του εκφυλισμού των παλιών τροτσκιστών είναι το Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας, που προερχόταν από το Αρχειομαρξιστικό ρεύμα (με επικεφαλής τον Δημήτρη Γιωτόπουλο, έναν από τους ηγέτες των αρχειομαρξιστών). Η 3η Συνδιάσκεψή του το 1949, όντας νόμιμο κόμμα, έστειλε χαιρετιστήριο γράμμα στην κυβέρνηση για τη νίκη της επί του ΔΣΕ.

105. «Θεωρία των τριών κόσμων»: Αντιεπιστημονική θεωρία του μαοϊκού ρεύματος των δεκαετιών του 1960 και 1970. Σύμφωνα με αυτή τη «θεωρία» ο κόσμος χωριζόταν σε 3 ομάδες χωρών ανεξάρτητα από το κοινωνικοπολιτικό σύστημα αυτών των χωρών. Στην πρώτη ομάδα ανήκαν οι 2 «υπερδυνάμεις» ΗΠΑ και ΕΣΣΔ που «ηγεμόνευαν» τον κόσμο, στη δεύτερη ομάδα ανήκαν η Ιαπωνία και οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, στην τρίτη ομάδα η Κίνα και όλες οι χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λ. Αμερικής ανεξάρτητα από το κοινωνικοπολιτικό τους σύστημα. Σύμφωνα με τους «μαοϊκούς» η βασική αντίθεση δεν ήταν ανάμεσα στο σοσιαλιστικό και το καπιταλιστικό σύστημα αλλά ανάμεσα στη «ηγεμονία» και την «εθνική ανεξαρτησία». Η θεωρία αυτή δικαιολογούσε την επιλογή της κινέζικης ηγεσίας για συμμαχία με τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ (τις οποίες θεωρούσε «χάρτινη τίγρη» ) ενάντια στην ΕΣΣΔ και τη στήριξη των πιο αντιδραστικών δυνάμεων σε Ασία, Αφρική, Λ. Αμερική. Κάθε επικράτηση αντιιμπεριαλιστικών, αντιαποικιοκρατικών λαϊκών κινημάτων που είχε τη στήριξη της ΕΣΣΔ θεωρούνταν επιβουλή της εθνικής ανεξαρτησίας από τη «σοσιαλιμπεριαλιστική ΕΣΣΔ» και με αυτό το κριτήριο υποστηρίχτηκαν από τους μαοϊκούς οι ισλαμιστές Μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν, η χρηματοδοτούμενη από τη CIA «Ουνιτά» στην Αγκόλα, κλπ.

106. «Ο σύγχρονος δεξιός οπορτουνισμός» - συλλογή κειμένων, η εισαγωγή σελ. 9-20, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».