Νομίζουμε πως δεν είναι μόνο δική μας εντύπωση, αλλά συμπέρασμα όλων όσοι παρακολούθησαν τις εργασίες του διήμερου συνεδρίου μας ότι ο στόχος του - όπως διατυπώθηκε από την ΓΓ της ΚΕ του Κόμματός μας Αλέκα Παπαρήγα - να γίνει μια προσπάθεια για βαθιά και ολοκληρωμένη διερεύνηση του έργου του ποιητή μας, σε μεγάλο βαθμό εκπληρώθηκε.

Κάθε εισήγηση, με το δικό της ξεχωριστό τρόπο και από διαφορετική αφετηρία έσκαψε στο ποιητικό ορυχείο του Γιάννη Ρίτσου για να φέρει στο φως τον πολυδιάστατο πλούτο του, τα κρυμμένα χρυσά νομίσματά του. Ολες μαζί κατάφεραν να πλουτίσουν τη γνώση, το συναίσθημα, αλλά και τη βούλησή μας, για να παλέψουμε πιο αποφασιστικά και πιο ουσιαστικά με τη μεγαλοψυχία και την ευρύτητα σκέψης του πραγματικού αγωνιστή κι επαναστάτη για το δίκιο και την ευτυχία του ανθρώπου.

Ταυτόχρονα, η συζήτηση απέδειξε ότι αυτό το τρανό, το βαθύ, το πλατύ τραγούδι της ποίησης του Γ. Ρίτσου δε χωρά στα ανατομικά κρεβάτια των κάθε είδους αναθεωρητών της, όπως δε χωρά και το μεγαλείο του αδιάκοπου αγώνα του λαού μας κι όλων των λαών για κοινωνική απελευθέρωση που με τους στίχους του ο Γ. Ρίτσος διαιώνισε.

Εκ μέρους της ΚΕ - και εκφράζοντας πιστεύω κι όλους εσάς που συμμετείχατε στις εργασίες - θέλουμε να ευχαριστήσουμε ολόψυχα τους ομιλητές μας, γιατί αποδεικνύοντας, για μια ακόμη φορά, το βαθύ σεβασμό που τρέφουν στον ποιητή και τις επιλογές της ζωής του, έδωσαν σ' αυτό το συνέδριο που διοργανώθηκε από το κόμμα του τον καλύτερό τους εαυτό.

Επιτρέψτε μου να σταθώ λίγο σε ένα σημείο που απασχόλησε τη δεύτερη συνεδρία μας, το θέμα της κριτικής που έγινε στην ποίηση του Γ. Ρίτσου από συντρόφους του στο πρώτο στάδιο της ποιητικής του σταδιοδρομίας. Είναι αλήθεια ότι το νέο περιεχόμενο και μορφή που έφερε στην ποίηση ο Γ. Ρίτσος, η πρωτοποριακή αντίληψή του για την τέχνη δεν έγινε αμέσως κατανοητή από τους συντρόφους του κι αυτό τον πλήγωσε.

Το θέμα προσφέρεται για βαθύτερη μελέτη, που οπωσδήποτε δεν πρέπει να αποσπαστεί από τις συνθήκες μέσα στις οποίες δρούσε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας τη δεκαετία του '30, ούτε από τις αισθητικές αντιλήψεις που κυριαρχούσαν στο κομμουνιστικό κίνημα εκείνων των καιρών. Δεν είναι, για παράδειγμα, σίγουρο αν οι σύντροφοι που του έκαναν κριτική είχαν ολοκληρωμένη γνώση του προσωπικού του δράματος κι όπως φάνηκε και από τη μαρτυρία του σ. Γεωργάτου, ο Γ. Ρίτσος ήταν περήφανος και δεν κοινοποιούσε τα προβλήματά του. Το βέβαιο, ωστόσο, είναι ότι η κριτική αυτή ήταν από θέση συντροφική κι όχι εχθρική, καθώς στον «Ριζοσπάστη» δημοσιεύονταν τόσο τα ποιήματα του Ρίτσου, όσο και η κριτική τους.

Σε άρθρο μάλιστα του Γιώργου Βαλέτα στα «Αιολικά Γράμματα» διαβάζουμε τα παρακάτω: «Η βαθιάς καλλιέργειας και γνώσης κριτικός του Ριζοσπάστη Αλεξάνδρα Αλαφούζου στη διεξοδική κριτική της για τις "Πυραμίδες" θρόνιασε μέσα του το λαό και τον προετοίμασε για το άλμα του "Επιτάφιου". Για έναν ποιητή σαν το Ρίτσο, που έρχεται από τα αστικά στρώματα προς τη λαϊκή μάζα με τη θερμή του επαναστατική διάθεση, υπάρχει ένας λογικός δρόμος να πλησιάσει απόλυτα αυτή τη μάζα. Ο δρόμος αυτός είναι η καλή γνωριμία με τη λαϊκή ψυχή, όπως αυτή εκδηλώνεται στη λαϊκή τέχνη σε αναρίθμητες μορφές της κοινωνικής, πνευματικής και ψυχικής ζωής. Σε πέντε μήνες γράφτηκε ο "Επιτάφιος", η λαϊκή ψυχή άστραψε στις γνωστότερες μορφές της», τελειώνει ο Γ. Βαλέτας.

Αναφέραμε παραπάνω πως ο στόχος του συνεδρίου μας σε μεγάλο βαθμό εκπληρώθηκε, γιατί χωρίς αμφιβολία υπάρχουν πάμπολλες ακόμη πλευρές στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, που δε στάθηκε δυνατό στα περιορισμένα χρονικά όρια του συνεδρίου μας να αναδειχτούν, όπως για παράδειγμα η προσέγγισή του Ρίτσου στη γυναίκα. Ωστόσο, θεωρούμε ότι θέσαμε κάποιες βάσεις που θα μας επιτρέψουν στη συνέχεια να εισχωρούμε ολοένα βαθύτερα στον ωκεανό της ποίησής του.

Ωστόσο, αν θέλουμε να μείνουμε πιστοί στο πνεύμα της ποίησης του Γ. Ρίτσου, που όπως υπογραμμίστηκε από τον τίτλο μιας εισήγησης είναι «ποίηση πράξεων και πρακτική», η πρώτη υποχρέωσή μας το επόμενο διάστημα είναι να μεταφέρουμε τα φωτεινά μηνύματα αυτής της ποίησης σε εκείνους που πρώτα απ' όλους ο ποιητής απευθύνεται, γιατί απ' αυτούς περιμένει να γράψουν το ποίημα των καιρών: τους προλετάριους και τους αδικημένους. Χρέος μας είναι να προσπαθήσουμε η ποίηση του Ρίτσου να φτάσει στην εργατική τάξη και να διαβαστεί απ' αυτήν, για να τη βοηθήσει να αποκτήσει συνείδηση του προορισμού και της δύναμής της.

Η δεύτερη υποχρέωση που προκύπτει από τη συζήτησή μας είναι να απευθυνθούμε πιο οργανωμένα στους εκπαιδευτικούς και στους μαθητές, γενικότερα στη νεολαία, για να κατανοήσουν το πραγματικό περιεχόμενο της ποίησης του Ρίτσου και να αντιμετωπίσουν θετικά, με άλλα λόγια να αντεπιτεθούν στη σφοδρή επίθεση για αλλοίωσή της και γενικότερα για υποκατάσταση της μόρφωσης και της διαπαιδαγώγησης των μαθητών από δεξιότητες υποταγής στην καπιταλιστική εκμετάλλευση. Οπως έλεγε κι ο Γ. Ρίτσος: «Εκεί που ανοίγει ένα βιβλίο, κλείνει το σκοτάδι».

Κατατέθηκε η πρόταση για επεξεργασία μιας επιτομής των ποιημάτων του Ρίτσου που αναφέρονται στα ιστορικά γεγονότα. Η πρόταση μπορεί να γίνει δεκτή, με την έννοια πως έτσι κι αλλιώς είναι στις προθέσεις μας να εκδώσουμε το συντομότερο τα πρακτικά του συνεδρίου από τη «Σύγχρονη Εποχή», συμπληρωμένα με ποιητικό και εικαστικό υλικό. Επίσης, ενημερώνουμε ότι η «Σύγχρονη Εποχή» ετοιμάζεται για την επανέκδοση της συλλογής του Ρίτσου «Τα συντροφικά τραγούδια» που έχει εξαντληθεί.

Η πρόταση για δημιουργία ενός διεθνούς φόρουμ ή διαδικτυακού τόπου για την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ ριζοσπαστών ποιητών και λογοτεχνών είναι ενδιαφέρουσα. Εχει θετικά και αρνητικά και οπωσδήποτε θα μελετηθεί.

Με αυτές τις σκέψεις, που δεν αποτελούν κλείσιμο των εργασιών, αλλά άνοιγμα των εργασιών συνέχισης της δραστηριότητάς μας να διαδώσουμε πλατιά στο λαό, και προπαντός στη νεολαία, τα πρωτοπόρα και φωτεινά μηνύματα της ποίησης του Γ. Ρίτσου, σας ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας και σας ευχόμαστε καλή δύναμη για τους καλύτερους αγώνες που έρχονται. Ο κόσμος είναι πιο πλούσιος απ' τους εκμεταλλευτές του, έγραφε ο Γιάννης Ρίτσος, δηλαδή μόνο αν ο κόσμος απαλλαγεί απ' αυτούς, θα μπορέσει να αποκαλύψει τις πραγματικές και ανεξάντλητες δυνατότητες που έχει ο συσσωρευμένος πλούτος του να εξασφαλίσει την ανθρώπινη ευημερία και ευτυχία.

Να διεκδικήσουμε, λοιπόν, αυτόν τον πλούτο που εμείς δημιουργήσαμε και δημιουργούμε, σ' αυτό μας προτρέπει ο Γ. Ρίτσος. Ας το κάνουμε πράξη. Μπορούμε. Ο δικός μας κόσμος είναι πιο πλούσιος και πιο δυνατός από τον κόσμο αυτών που μας καταδυναστεύουν.