Ο καθηγητής Διονύσης Ζήβας, γνωστός από πολύχρονες έρευνες και δημοσιεύσεις του της ιστορίας της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας στο ζακυνθινό χώρο, μας έδωσε τώρα και την άλλη πτυχή του πολιτισμού των Επτανήσων στο τέλος της φεουδαλικής εποχής, εκείνη των μέσων παραγωγής, αυτή που τελικά αποτελεί τη βάση για όποιο άλλο εποικοδόμημα, την οικονομία και την παραγωγή.

Η Ζάκυνθος είχε έναν αρκετά σημαντικό τομέα γεωργικής παραγωγής, πολύ πριν τη «σταφιδική έκρηξη» του 19ου αιώνα, τομέας ο οποίος αφορούσε μια ήπια παραγωγή κυρίως για εσωτερική κατανάλωση, έτσι, που οι παραγωγικές μονάδες να έχουν ανάλογα μεγέθη, από οικιακή έως και κάτι παραπάνω κλίμακα. Φυσικά, υπήρχαν και οι εξαιρέσεις μεγαλύτερων μονάδων που ανήκαν σε αρχοντικές οικογένειες πάντα όμως σε μεσαία επίπεδα.

Θαυμάζει κανείς, όχι μόνο την τελειότητα, αλλά και την τελείωση των κατασκευών, που μέσα από πείρα αιώνων έφθασαν πραγματικά σε μορφές που δεν τους χρειάζεται πια καμία μεταβολή ή βελτίωση, όσο αντιδιαλεκτικό και αν ακούγεται αυτό. Ομως δεν είναι αντιδιαλεκτικό, δεδομένου ότι οι παραγωγικές σχέσεις, είχαν πολύ μικρές μεταβολές από τη βυζαντινή και βενετσιάνικη φεουδαρχία μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, από έξω ήρθε στα Επτάνησα (όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα) η αλλαγή των παραγωγικών μέσων, που έφερε την αλλαγή στις παραγωγικές σχέσεις μετά κυρίως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και ως τότε, η τεχνική είχε κατασταλάξει σε διαμορφωμένες κατασκευές και επινοήσεις από αιώνες, ίσως και πριν από το βυζάντιο.

Οι κατασκευές αυτές είναι αξιοθαύμαστες στην τελειότητά τους. Οικονομία στο υλικό, χρήση ντόπιων υλικών (κυρίως ξύλο και πέτρα), σοφή λειτουργική διάταξη από το ευρύτερο συγκρότημα, (παραγωγικός χώρος και κτίριο) μέχρι τη μηχανολογική διάταξη των κατασκευών, ως ακόμη και την τελευταία λεπτομέρεια, τον τελευταίο στροφέα, βίδα ή λαβή ενός μοχλού.

Βλέπει κανείς τη σοφή χρήση του υλικού, το οποίο συνήθως είναι απλό και ντόπιο, ξύλο, πέτρα, ελάχιστες φορές εισαγόμενο μέταλλο, και αυτό όπου χρησιμοποιείται κατασκευάζεται από ντόπιους τεχνίτες, και αφορά στοιχεία που δεν μπορούν να κατασκευαστούν από ξύλο. Ετσι, έχουμε σιδηρά τα στεφάνια στα βαρέλια, ελάχιστους άξονες ή κάποιους συνδετήρες σε πιεστήρια, στεφάνια τροχών και άλλα μικροεξαρτήματα σε κάρα, αλλά έχομε ολόκληρα συστήματα μηχανολογικών συστημάτων οδοντωτών τροχών σε πιεστήρια και μύλους ή κοχλιωτών αξόνων σε πιεστήρια, τα οποία παραλαμβάνουν ισχυρές τάσεις, τα οποία είναι κατασκευασμένα από ξύλο. Τα στοιχεία αυτά, γεωμετρικά δύσκολα και μηχανολογικά απλά στη σύλληψη αλλά πολύπλοκα στην κατασκευή, είναι κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου από ξύλο, του οποίου έχουν χρησιμοποιηθεί με θαυμαστή τελειότητα οι φυσικές ιδιότητές του σε συνδυασμό με την απαιτούμενη καταπόνηση και έχουν μορφοποιηθεί με μηχανολογική ακρίβεια που θα τη ζήλευε και μια βιομηχανοποιημένη κατασκευή. Ποιος μηχανικός σήμερα θα μπορούσε να σχεδιάσει αλλά και να κατασκευάσει ο ίδιος μόνος του με το συνεργείο ή την «κομπανία» του ένα σύστημα κίνησης μύλου ή ελαιοτριβείου, του οποίου η κάθε λαξευτή μυλόπετρα ή λιθάρι ζυγίζει κοντά έναν τόνο, από ξύλο και με εργαλεία της προβιομηχανικής εποχής; Δοκάρια, δοκίδες, άξονες, οδοντωτοί τροχοί μετάδοσης κίνησης, μετατροπής της σχέσης δύναμης - διαστήματος αλλά και αλλαγής των αξόνων αυτής της κίνησης σε ένα αρμονικό αλλά και εντυπωσιακό σύστημα, είναι όλα κατασκευασμένα σε ένα τέλειο σύνολο.

Παράλληλα, η χρήση της πέτρας, στην κατασκευή των βαρέων στοιχείων του «συγκροτήματος», πέρα φυσικά από τα κτίρια, συνδυάζεται πλήρως με τα άλλα στοιχεία, είτε αυτή είναι μυλόπετρα, είτε «λιθάρι» ελαιοτριβείου, είτε βάση τσιπουριάς ή συλλεκτήρας ελαιοτριβείου, και πρόκειται για μονόλιθους βάρους που φτάνει ή και ξεπερνά τον τόνο.