Τα προχωρημένα μηχανοκίνητα και τα τανκς της Στρατιάς του Λιστ μπαίνουν στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απρίλη του '41

Οι μέρες και νύχτες φοβερά «γκαστρωμένες» από τη μαυρίλα της Κατοχής. Στις συνοικίες της επάνω Θεσσαλονίκης, όπου και η Μονή Βλατάδων, αραιός ο κόσμος που ούτε χρόνο ούτε λεφτά έχει να ξοδευτεί σε καφενείο. Εστω και για ένα καφέ - ερζάτς. Ακόμα και οι άνδρες της Ειδικής Ασφάλειας, που κάποτε αλώνιζαν παντού, αποφεύγουν να επισκεφθούν αυτές τις συνοικίες και να μπουν σε καφενεία χωρίς να 'ναι παρέα τουλάχιστο δυο.

Σε μια στιγμή ο καφετζής βλέπει τους δυο άνδρες να ανταλλάζουν γνώμες πού να καθίσει ο καθένας τους. Τελικά, το καθόρισε ο μεγαλύτερος στην ηλικία που κάθεται με το πρόσωπο στραμμένο προς την πόρτα. Ο καφετζής εννόησε. Και στήνει αυτί με την πλάτη γυρισμένη προς τους πελάτες, σκουπίζοντας τα νεροπότηρα, τα πιατάκια και κουταλάκια που είχε πλύνει λίγο νωρίτερα. Κατά διαλείμματα αφήνει τον πάγκο και χάνεται δίπλα, πίσω από το παραβάν, όπου σε απόσταση ενός μέτρου είναι τα ράφια με τον οπλισμό του καφενείου. Από κει του είναι ευκολότερα και ανετότερα να παρακολουθήσει τη συζήτηση. Κι ακούει:

Αριστερά: Γερμανός υπαξιωματικός μελετάει το χάρτη των δρόμων και ζητά τη συνδρομή του Ελληνα χωροφύλακα

- Μα, κύριε μοίραρχε, τώρα δεν είναι λίγοι, όπως παλιά - του απαντά ο άλλος. Δε βλέπετε, πως και τα μωρά ακόμη τους βοηθούν; Τώρα είναι και οπλισμένοι. Και έχουν πολλά νέα στελέχη που δεν προλαβαίνουμε να τα γνωρίσουμε. Μας την παίζουν για καλά. Τις προάλλες ο Μαρκόπουλος μας έλεγε πως πήρε το κατόπι έναν που τον υποψιάστηκε. Ο ύποπτος βάδιζε πολλή ώρα και δεν εννοούσε κάπου να μπει ή με κάποιον να συναντηθεί. Ωσπου, επιτέλους, ανταμώνει έναν, περίπου συνομήλικό του, και μαζί τράβηξαν παραπέρα. Ο Μαρκόπουλος από πίσω τους. Στη στροφή του δρόμου, ακριβώς στη γωνία, νάτους μπροστά του. Ο ένας τον πλησιάζει και του ζητά ν' ανάψει τσιγάρο. Και την ώρα που προσπαθούσε να κολλήσει τσιγάρο με τσιγάρο, του λέει: Βρε συ, δεν ντρέπεσαι, Ελληνας εσύ, να παρακολουθείς Ελληνες πατριώτες; Αλλη φορά μη σε ξαναδούμε και ξεμυτήσεις για παγάνα, δε θα σου το χαρίσουμε. Και σηκώνει τ' αριστερό χέρι για να σιάξει τάχα τα μαλλιά του, ενώ κάτω απ' το αριστερό φύλλο του σακακιού του άφησε να φανεί η λαβή του πιστολιού του. Μπήκες; - του κάνει απότομα και φεύγουν.

Ο Μαρκόπουλος ακόμα να συνέλθει απ' το τρακάρισμα. Και δεν τον νοιάζει τόσο που τον πήραν χαμπάρι, όσο η απειλή τους πως άλλη φορά δε θα του τη χαρίσουν. ΟΠΛΑ, βλέπεις, δεν αστειεύονται.

- Α, τώρα εξηγείται γιατί ο Μαρκόπουλος ζήτησε μετάθεση... Κι όπως βλέπω, δε θα σταματήσει στη μετάθεση, σίγουρα πάει ν' αλλάξει επάγγελμα.

- Μα επάγγελμα θεωρείτε, κύριε μοίραρχε, τη δουλειά που κάνουμε; παρατηρεί ο συνομιλητής του Κωφίτσα.

- Γιατί; Ολα τα καθεστώτα είχαν, έχουν και θα έχουν τα σώματα ασφαλείας τους.

- Πολύ σωστά: «τους». Για τη δική τους την ασφάλεια μας έχουν.

- Μην είσαι υπερβολικός. Οπως ξέρεις, δε ζούμε άσχημα. Μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει έχουμε το μισθό μας, τα προνόμιά μας, τις προτεραιότητές μας. Τι άλλο θέλεις;

- Τι άλλο; Και το να μη μπορείς να συνάψεις κανονικές σχέσεις με ανθρώπους; Να σε αποφεύγουν σα λεπρό, ακόμη και γνωστοί και πρώην φίλοι; Να μην σε αποκαλούν με τ' όνομά σου, παρά απ' το πρωί ως το βράδυ χαφιές και χαφιές.

- Βλέπω πως είσαι και συναισθηματικός. Αυτά θα κοιτάζουμε εμείς τώρα ή το προς την πατρίδα καθήκον μας;

- Μα τόσο σχετική και ελαστική είναι η έννοια της πατρίδας; Τη διοικούν σήμερα οι Γερμανοί, ενώ εμείς από τη μια πλευρά είμεθα υποχρεωμένοι να τους υπηρετούμε και από την άλλη παίρνουμε οδηγίες και εντολές από το Λονδίνο.

- Μην είσαι αστείος. Τι το περίεργο να εξυπηρετούμε και τους μεν και τους δε, αφού και οι δύο έναν κοινό στόχο έχουν: τον κομμουνισμό.

- Αλλά ταυτοχρόνως είναι και θανάσιμοι αντίπαλοι και εχθροί μέχρις αλληλοεξοντώσεως, κύριε μοίραρχε.

- Εδώ βρίσκεται το κουμπί της δικής μας υπόθεσης. Βοηθούμε τους Γερμανούς στο κυνήγι τους κατά των κομμουνιστών για να συμβάλουμε στην προσπάθεια των συμμάχων στο να επαναφέρουν το προηγούμενο καθεστώς και το πολιτικό σύστημα. Αυτή είναι η διαλεκτική του φαινομένου. Δε θυμάσαι τα μαθήματα που μας έκανε ο διοικητής μας επί 4ης Αυγούστου, Γκινινής; Ο ταγματάρχης είχε έρωτα με τη διαλεκτική, όμως όχι με εκείνη του Μαρξ.

- Εγώ απ' αυτά δε σκαμπάζω, αλλά μια και μου τον θυμίσατε, έχω αποκομίσει την εντύπωση, από κείνα τα φροντιστήριά του, πως ο ίδιος δεν ήξερε τι έλεγε και τι πίστευε. Επιδίωξή του είχε να φαίνεται κατά πολύ ανώτερος από μας σαν άνθρωπος διανοητικά διαμορφωμένος. Διάβαζε, λέει, τον μαρξισμό, να τον γνωρίσει και έτσι να πολεμήσει καλύτερα, αποτελεσματικότερα τον κομμουνισμό...

- Και τι το παράξενο έχεις να σημειώσεις επ' αυτού;

- Ενα τρομερό παράδοξο: ο κομμουνισμός αντί να καταπολεμηθεί, να υποτιμηθεί, να μειωθούν οι οπαδοί του, αυτού αυξάνονται και πληθύνονται.

- Μα όταν επανέλθουμε στα πράγματα, φίλε μου, πάλι θα τους λιγοστέψουμε. Και στο σημείο αυτό οφείλεις να αντιληφθείς την εφαρμογή της διαλεκτικής του κ. Γκινινή.

- Πολύ ωραία το είπατε, κύριε μοίραρχε: του Γκινινή, αλλά όχι της διαλεκτικής που διάβαζε.

- Ισχυρογνώμων μου έγινες - του λέει ο Κωφίτσας, που δεν τα 'βαζε κάτω, αδιαφορώντας αν ο άλλος σύντριβε τα... επιχειρήματά του.

- Θα σου φέρω ακόμη ένα παράδειγμα του πώς εκδηλώνεται η διαλεκτική. Κάθε δράση γεννά την αντίδραση. Δρουν οι κομμουνισταί, αντιδρούμε εμείς. Δρουν οι αρχές, αντιδρούν οι κόκκινοι. Τόσα χρόνια που τους έχουμε από κάτω, δεν έμαθαν και λίγα από μας. Ετσι εμείς πλουτίζουμε τις γνώσεις μας από τη δράση τους κι αυτοί πλουτίζουν τις δικές τους από τη δική μας. Το κακό για μας είναι πως αυτοί το κάνουν γρηγορότερα και σε μεγαλύτερη κλίμακα. Και τούτο, διότι όλοι τους και οι αγράμματοι που μαθαίνουν στις φυλακές και εξορίες γραφή και ανάγνωση, μελετούν, διαβάζουν, συζητούν. Ενώ οι δικοί μας άνδρες, οι περισσότεροι των οποίων αποφοίτησαν μόνο από το Δημοτικό, κι από κείνα που είχαν μάθει, τα περισσότερα τα λησμόνησαν. Η υπηρεσία μας μεγάλες απαιτήσεις δεν τους προβάλλει. Ο μισθός τρέχει και αυτοί εφησυχάζουν. Ενώ οι άλλοι είναι φοβερά ανήσυχοι και απαιτητικοί από τον εαυτό τους. Το ξέρεις πως είδαμε και πάθαμε ν' ανακαλύψουμε ότι τα ονόματα των παράνομων στελεχών τους τα πήραν από ονόματα αρχαίων δημοσίων ανδρών, φιλοσόφων κ.λπ.; Σωκράτης, Δημοσθένης, Περικλής, Αχιλλέας, Κίμων, Σοφοκλής, Παρμενίων κι ένα σωρό άλλα. Κάναμε την γκάφα ν' αποκαλύψουμε το κόλπο τους στην Ασφάλεια κατά την ανάκριση. Και από το αρχαϊκό, τα κομμούνια πέρασαν αμέσως στο καθημερινό, το λαϊκό ονοματολογικό σύστημα. Με τέτοια γρηγοράδα και ευστροφία! Τώρα είναι Τάκηδες, Παναγιώτηδες, Γιώργηδες, Μπούληδες και τρέχα να τους γυρεύεις.

Κι ακόμη ένα παράδειγμα για τη διαλεκτική του αγώνος της επιβιώσεως. Πού να φανταζόμασταν επί της 4ης Αυγούστου και ενωρίτερα ότι τους κομμουνιστάς θα ενισχύουν και εύποροι! Σήμερα όμως είναι μία πραγματικότητα.

- Το μικρόβιό τους, δηλαδή, εισχώρησε και προς τα πάνω;

- Αυτό δε λέγεται μικρόβιο, τουλάχιστο σ' αυτή την περίπτωση. Πρόκειται για την ανωτέρα πασών των εννοιών: το συμφέρον. Οι κατακτηταί, διά να συντηρήσουν την πολεμική τους μηχανή, δε διστάζουν να επιτελέσουν το σκοπό τους και σε βάρος των συμφερόντων της αστικής τάξεως. Οπότε οι αστοί μας, τουλάχιστον μερικοί απ' αυτούς, πλευρίζουν τους κομμουνιστάς και τους ενισχύουν διά ν' απαλλαγούν το ταχύτερο από τα υπέρογκα βάρη της κατοχής.

Στάσου, μη βιάζεσαι, θα μου πεις πως έτσι χάνουμε οριστικά το παιχνίδι. Αυτό δε θέλεις να πεις; Ε, όχι αγαπητέ μου. Το συμφέρον θα κάνει αυτούς τους ανθρώπους να ξεφορτωθούν τους κομμουνιστάς. Διότι το πρόγραμμα ετούτων, κυρίως το οικονομικό, με τις εθνικοποιήσεις, κοινωνικοποιήσεις, την κολεκτιβοποίηση, θίγει αμεσότατα τα συμφέροντά τους. Οπότε ξαναγίνονται αμείλικτοι εχθροί του κομμουνισμού, γίνονται και πάλι ενισχυταί του κρατικού μηχανισμού κι εμείς θα κληθούμε και πάλι να τους υπηρετήσουμε. Αυτή είναι η διαλεκτική και του δικού μας αγώνος της επιβιώσεως. Κι έπειτα, έχουσιν γνώσιν οι φύλακες - οι σύμμαχοί μας Αγγλοι και Αμερικανοί. Αυτοί πρώτοι είναι να καταφθάσουν στην Ελλάδα, δεδομένου ότι ο Στάλιν έχει τα δικά του προβλήματα. Το κυριότερο να εξασφαλίσει τον άμεσο περίγυρό του με έμπιστους ομοϊδεάτες του. Και ίσως νομίζει ότι εδώ θα επικρατήσει το ΚΚΕ. Ο στρατός του, άλλωστε, είναι εξαντλημένος. Ετσι, ένα μέρος του «μαλακού υπογαστρίου», όπως ονόμασε ο Τσόρτσιλ τα Βαλκάνια, θα περιέλθει κατ' ανάγκη εις χείρας των Αγγλοαμερικανών. Και αυτό δεν μπορεί παρά να είναι η Ελλάς.

- Μήπως, κύριε μοίραρχε, αυτής της... διαλεκτικής σας έπεσε θύμα και ο ομόβαθμός μου Βαμβέτσος;

- Δε νομίζω. Αυτός, λόγω της ορμητικότητος που τον χαρακτήριζε, υπερέβη τα όρια του ρεαλισμού. Συνεργάστηκε και με το ΕΑΜ, για να εξυπηρετήσει ταχύτερα και καλύτερα, όπως νόμιζε, τους Αγγλους. Οπότε για τους Γερμανούς ήταν εύκολο να επισημάνουν τις κινήσεις του, λόγω και του γεγονότος, όπως ξέρεις, ότι η Ασφάλεια δεν αποτελείται από ομοιογενή στοιχεία. Υπάρχουν και οι γερμανόφιλοι - οπαδοί του Μεταξά. Στη δουλειά μας είναι ορισμένα από τη διοίκηση τα όρια δράσης. Αλλά ο καθένας από μας οφείλει να τα προσαρμόσει στα πλαίσια των ατομικών του δυνατοτήτων.

- Μήπως όμως προσέφερε εκδουλεύσεις στο ΕΑΜ έχων υπόψη του το μέλλον;

- Το αποκλείω. Ο Βαμβέτσος, στη διαπάλη μας με τον κομμουνισμό, ήταν ο εξυπνότερος και δραστηριότερος όλων των ανθυπομοιράρχων στην Ασφάλεια.

- Αλλά κάτι θα τον επηρέασε για να έρθει σε επαφή με τους κομμουνιστάς. Ισως η σθεναρά στάσις τους κατά τας ανακρίσεις, η σταθερότητα στις ιδέες τους;

- Επ' αυτού είχαμε κοινή αντίληψη όλοι σχεδόν οι αξιωματικοί του σώματός μας. Τα δραστικά εις βάρος τους μέτρα διευκόλυναν την εξασφάλιση και της δικής μας καριέρας. Από την άλλη όμως δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε τη σταθερότητα, αντοχή, καρτερία, το θάρρος αυτών των ανθρώπων. Ακόμα και εκείνων που υπέγραψαν τις λεγόμενες «δηλώσεις μετανοίας». Ούτε κατά φαντασίαν μετάνοια δεν έδειξαν. Αντίθετα, με μεγαλύτερη εμμονή επιδόθηκαν στο έργο της παρανομίας τους. Ο Βαμβέτσος στο σημείο αυτό θέλησε να δείξει μεγαλύτερη ευλυγισία στην τακτική του. Κρίμα, κρίμα που χάθηκε. Δε διαμορφώνονται εύκολα στελέχη του μεγέθους του.

Με την ευκαιρία θα σου πω πως ο Βαμβέτσος υπήρξε η ανακάλυψη του «Δημήτρη Χρυσαφόπουλου» ή «Μήτσου» και κατά κόσμον ΣΙΜΟΥ ΚΕΡΑΣΙΔΗ, αυτού του τερατώδους φαινομένου στην πολύχρονη αντικομμουνιστική πρακτική μας. Σε μια γειτονιά, λέει, μια δική τους γυναίκα τον πληροφόρησε πως κάποιος Βαμβέτσος, αξιωματικός της Ασφάλειας, γνώριμός της από παλιά, της φανέρωσε το ενδιαφέρον του να έρθει σε επαφή με το ΕΑΜ ή το ΚΚΕ. Αμέσως, που λες, ο φαντομάς «Μήτσος» βρίσκει τρεις παλιούς πρώην κρατουμένους μας που γνώριζαν πολύ καλά τον δικό μας, τους αναθέτει το καθήκον να τον επισημάνουν και, χωρίς να τους αντιληφθεί, να διαπιστώσουν την ακτίνα των κινήσεών του - σπίτι, καφενείο, Ασφάλεια, περίπατο κ.λπ.

Ο Βαμβέτσος, που εκινείτο, όπως συνήθως, πολύ δραστήρια, φρόντιζε να καλύπτει τις συνωμοτικές του διαδρομές με τακτικές δημόσιες εμφανίσεις του στην πιάτσα. Ενα πρωί, στο καφενείο, κοντά στο παραλιακό «Πάλλας», ο Βαμβέτσος ακούει να του ζητά κάποιος συγγνώμη να καθίσει στο ίδιο τραπεζάκι. Ο ανθυπομοίραρχος στην αρχή δυσκολεύτηκε να τον γνωρίσει λόγω ελαφράς μεταμφίεσης του αγνώστου, ο οποίος δεν άργησε σε λίγο να διαπιστώσει για πολλοστή φορά, τα ισχυρά αντανακλαστικά του Βαμβέτσου. Αποφεύγοντας να κάνει νύξη της γνωριμίας τους στα κρατητήρια της «Ειδικής» ο παράνομος είδε τον ανθυπομοίραρχο να του φέρεται με συγκρατημένη ευγένεια και συγκαταβατικότητα. Και, χωρίς περιστροφές, του είπε ότι έρχεται από τον «Μήτσο», που έμαθε για το ενδιαφέρον του.

Τότε, του απαντά ο δικός μας, να τον συναντήσω. Τι είπαν μεταξύ τους όταν τον συνάντησε, δεν το γνωρίζω. Ηταν, φαίνεται, μυστικό και του δικού μας. Αρχισα ν' ανησυχώ για τον Βαμβέτσο. Ενα απόβραδο, γυρίζοντας σπίτι, σ' ένα σοκάκι, βλέπω δίπλα μου ακριβώς τον «Χρυσαφόπουλο»! Προς στιγμή μου ήρθε η ιδέα να τον ρωτήσω κάτι για κείνον. Η θρασύτητά του όμως με έφερε σε δύσκολη θέση και δοκίμασα έντονη αμηχανία.

Κύριε μοίραρχε, μου λέει, ξέρω πως δε θα με αναφέρετε, αμέσως τουλάχιστο, στην Γκεστάπο. Εσείς δουλεύετε για το μέλλον σας. Εγώ θέλω να σας πω λίγα λόγια για το παρόν μας. Κάντε σύσταση στους δικούς σας να κρατηθούν μακριά από μας. Μερικοί αντιλήφθηκαν ότι αυτό είναι το συμφέρον τους και το κάνουν. Αλλοι όμως επιδείχνουν υπερβάλλοντα ζήλο λόγω φιλοδοξιών.

- Μα όπως θα ξέρεις, του απαντώ, αυτοί είναι οι πιο φίλα προσκείμενοι στα γερμανόφιλα πρώην αφεντικά μας - Μεταξά και Μανιαδάκη. Είναι σχεδόν αδύνατο να τους επηρεάσουμε.

- Δεν εννοώ απευθείας, μου κάνει με νόημα. Μας είναι αρκετά γνωστή η πολύτροπη μεθόδευσή σας. Και μπορείτε να βρείτε τον τρόπο να τους μπάσετε την ιδέα πως τώρα έχουμε κι εμείς τη δυνατότητα του αντίλογου. Κι επειδή αυτός ο αντίλογος δεν ακούγεται με κάποια ευπρέπεια, αλλά σαν απάντηση στο δικό τους αντεθνικό - προδοτικό «λόγο», είναι σχεδόν σίγουρο ότι κάμποσοι θα εννοήσουν επακριβώς περί τίνος πρόκειται.

Αυτά. Ο Βαμβέτσος, όπως θα εννόησες, πρακτικοποιούσε, όπως και εμείς, την εφηρμοσμένη διαλεκτική παίζοντας στο ίδιο διπλό ταμπλό. Μόνο που η βιασύνη του ή ο υπερβάλλων ζήλος τον έκανε να πέσει έξω και μάλιστα τόσο τραγικά. Εμείς ίσως φανούμε τυχεροί. Παίρνοντας υπόψη στα σοβαρά και τους υπαινιγμούς που μου έκανε ο ασύλληπτος αυτός εικοσιτριάχρονος κομμουνιστής που τόσες φορές μας έβαλε τα γυαλιά. Ασύλληπτος όχι μόνο με την έννοια ότι μπορεί να καμουφλάρεται και να κρύβεται και να εξαφανίζεται μόλις εμφανίζεται. Αλλά να μην μπορείς να τον συλλάβεις και όταν απρόσμενα σου μιλά ενώπιος ενωπίω!

Και το θλιβερότερο, που δεν μπορώ να απαλλαγώ από τη θύμησή του. Ακουσε και φρίξε: Ο παπάς που καθόταν στο καφενείο, λίγο παραπέρα από μας, αποδείχτηκε αργότερα ότι ήταν ο ίδιος ο Σίμος Κερασίδης ή «Μήτσος» ή «Δημήτρης Χρυσαφόπουλος»! Και η κατακλείδα; Αφού μας έδωσε την ευχή του σταυρώνοντάς μας, ακούστηκε να λέει στον καφετζή: Είναι η ώρα να με δεχτεί ο ηγούμενος...

-...!!!