Πόσο μακριά από την Ελλάδα βρίσκεται η οικονομική ύφεση, που πλήττει σήμερα τη διεθνή καπιταλιστική οικονομία; Μια ύφεση που ξεκινά από τις ΗΠΑ, την καπιταλιστική αυτή μητρόπολη, επεκτείνεται στην Ευρώπη, στην Ιαπωνία, στην Απω Ανατολή και στη Λατινική Αμερική. Θα αφήσει ανεπηρέαστη την καπιταλιστική Ελλάδα αυτή η κατάσταση με δεδομένη την ένταση της διεθνοποίησης; Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ότι δεν είναι μακριά η ώρα που τα παλιρροϊκά κύματα της διεθνούς ύφεσης θα χτυπήσουν και τη δική μας πόρτα, πολύ πε΄ρισσοτερο μετά την κατασταση που δημιουργηθηκε τις τελευταίες ημερες στις ΗΠΑ.

Και αυτό δεν το υποστηρίζουμε μόνον εμείς. Για πρώτη φορά, εμμέσως πλην σαφώς, το είπε και ο Κ. Σημίτης, την περασμένη Τρίτη, όταν με σιγουριά αναφώνησε πως η χώρα μας δεν επηρεάζεται από τη διεθνή ύφεση, για να συμπληρώσει αμέσως μετά: «Τουλάχιστον όσον αφορά φέτος». Το αναγνωρίζουν, όμως, σε ανεπίσημο μέχρι στιγμής επίπεδο, οι επιτελείς του υπουργείου Οικονομικών, που καταρτίζουν τον κρατικό προϋπολογισμό του 2002, οι οποίοι με τρόμο διαπιστώνουν σήμερα ότι ο νέος προϋπολογισμός είναι ανελαστικός ως προς τις δαπάνες - θα εξηγήσουμε στη συνέχεια τι σημαίνει αυτό - και άρα αναποτελεσματικό εργαλείο για την αντιμετώπιση υφεσιακών καταστάσεων. Στο σημείο αυτό ν' αναφέρουμε πως, αν και στα ηγετικά κλιμάκια της κυβέρνησης έχουν περιέλθει στοιχεία σύμφωνα με τα οποία «ήγγικεν η ώρα της κρίσεως», δηλαδή η στιγμή που η ύφεση θα πλήξει και την ελληνική οικονομία, προτιμούν, για λόγους δικής τους σκοπιμότητας και προπαγάνδας στήριξης της πολιτικής τους, με μια επίδειξη στρουθοκαμηλισμού, να παρακάμπτουν το θέμα, να το εξοστρακίζουν και να βάζουν τον Παπαντωνίου να κάνει δηλώσεις περι δημοσιονομικής πειθαρχιας και σταθεροτητας. Η κυβέρνηση, όμως, έχει κάθε λόγο να φοβάται ότι με μια οικονομία σε ύφεση, τα πάντα ανατρέπονται και οι δοκιμαζόμενες, ούτως ή άλλως, σχέσεις της με τα λαϊκά στρώματα θα μπουν σε νέες επικίνδυνες ατραπούς.

Στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους διαπιστώνουν σήμερα, όχι χωρίς φόβο, ότι η κατάρτιση των κρατικών προϋπολογισμών, του σημερινού και των επόμενων χρόνων, μέσα στα ασφυκτικά πλαίσια και στις σιδερένιες αγκύλες του «Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης», καθιστά τους προϋπολογισμούς αυτούς ανελαστικούς. Δηλαδή, δεν έχουν ένα από τα δικά τους εργαλεία για την αντιμετώπιση καταστάσεων οικονομικής ύφεσης. Αναφέρουν συγκεκριμένα ότι μέχρι το 2004, είναι δοσμένες οι δαπάνες για το δημόσιο χρέος, για μισθούς-συντάξεις, για την Αμυνα, για το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, το λεγόμενο κοινωνικό πακέτο. Αρα, οι δυνατότητες ελιγμών στο σκέλος των δαπανών είναι από περιορισμένες έως ανύπαρκτες. Αυτό είναι που οι ίδιοι χαρακτηρίζουν ανελαστικότητα των προϋπολογισμών. Παράλληλα, διαπιστώνουν σήμερα ότι οι περιβόητοι στόχοι του «Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης» έχουν γίνει με την παραδοχή, ότι ο καπιταλισμός στην ευρωζώνη θα έχει συνεχή ανάπτυξη. Οι οικονομολόγοι του συστήματος, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΟΣΑ, η ΕΕ (ανεξάρτητα από το αν ήταν πεποίθησή τους ή για λόγους προπαγανδιστικούς το πρόβαλλαν) υποστήριζαν ότι είναι δυνατή μια καπιταλιστική ανάπτυξη χωρίς οικονομικές κρίσεις. Και τα γελοία αυτά δόγματα τα είχαν ενσωματώσει στα διάφορα προγράμματά τους. Τώρα στο κατ' εξοχήν δημόσιο οργανισμό, που ασχολείται με την αναδιανομή του εισοδήματος, στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, διαπιστώνουν ότι αν η ελληνική οικονομία περάσει σε κατάσταση ύφεσης, η υπάρχουσα φιλοσοφία της δημοσιονομικής πολιτικής είναι ακατάλληλη για να παίξει ρόλο αντίβαρου στην ύφεση. Δειλά δειλά αρχίζουν να θυμούνται ορισμένοι τον Κέυνς, που είχε σώσει τις καπιταλιστικές οικονομίες από τη μεγάλη κρίση του 1929, με την αντιμετώπιση της οικονομικής ύφεσης μέσω των ενεργητικών πολιτικών ζήτησης. Αυτό όμως συνεπάγεται εφαρμογή πολιτικών δημόσιων δαπανών πέρα και έξω από τα όρια του «Προγράμματος Σταθερότητας». Οι διάφορες βέβαια ακροβασίες και προβληματισμοί, για τις δόσεις οικονομικής πολιτικής, ανάμεσα στον Φρίντμαν (εισαγωγή νεοφιλελεύθερου μοντέλου) και τον Κέυνς, δύο κατ' εξοχήν εκφραστών του κεφαλαίου, δείχνουν απλώς την αναζήτηση διεξόδου από τις συνέπειες της ύφεσης της καπιταλιστικής οικονομίας.

Αν ανατρέξουμε λίγους μόλις μήνες πριν στα επίσημα κείμενα της κυβέρνησης, θα διαπιστώσουμε ότι φαίνεται να μην τους απασχολεί μια πιθανή οικονομική ύφεση. Ετσι, στο «Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης», που κατατέθηκε στις Βρυξέλλες μόλις το Δεκέμβρη του 2000, το βασικό σενάριο προβλέπει για την τετραετία 2000-2004 μέσο ρυθμό ανάπτυξης 5,3%, ενώ για την ευρωζώνη προβλέπει αντίστοιχα μια μέση ανάπτυξη 2,7%. Επειδή όταν κατέθεσαν το πρόγραμμα, ορισμένοι τούς είπαν, «παιδιά, πολλή φόρα πήρατε, κρατήστε και μια πισινή», κατέθεσαν και ένα εναλλακτικό σενάριο, σύμφωνα με το οποίο η ελληνική οικονομία την τετραετία θα αυξάνει με ρυθμό 4,4% και η οικονομία της ευρωζώνης σταθερά στο 2,7%. Εντυπωσιακά είναι και τα στοιχεία προβλέψεων για την αύξηση των εξαγωγών κατά 9,4%, των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά 11,6%, της απασχόλησης κατά 1,7% (έναντι 0,6% την περίοδο 1995-2000), ενώ για την ανεργία προβλέπεται μείωση από 10,8% το 1995 -2000 σε 8,9% το 2000-2004. Πρόκειται για τα στοιχεία που γεμάτος έπαρση και αλαζονεία επικαλείται κάθε τόσο ο Γ. Παπαντωνίου για να αποδείξει την ορθότητα των ακολουθούμενων νεοφιλελεύθερων πολιτικών, που «άφησαν οριστικά πίσω το αμαρτωλό καθεστώς των ελλειμμάτων και του υψηλού πληθωρισμού και μας οδήγησαν στις καλύτερες επιδόσεις που έχει να επιδείξει η ελληνική οικονομία τα τελευταία 35 χρόνια». Πόσο οικτρά κινδυνεύει όμως να διαψευστεί ο υπουργός της κυβέρνησης, που εκτός των άλλων θα πρέπει και να προβλέπει τις οικονομικές εξελίξεις. Σήμερα τα ειδησεογραφικά πρακτορεία είναι γεμάτα με απαισιόδοξες ειδήσεις. Η μια μετά την άλλη οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες ανακοινώνουν προβλέψεις για μείωση της κερδοφορίας, πτώση των πωλήσεων και μαζικές απολύσεις προσωπικού. Οι χρηματιστηριακοί δείκτες κατρακυλούν, με πρώτους τον βιομηχανικό δείκτη «Ντάου Τζόουνς», που κατρακύλησε κάτω από τις 10.000 μονάδες, και τον «Νάζντακ», των εταιριών υψηλής τεχνολογίας, που κινείται ασθμαίνων στις 1.800 μονάδες. Οι μεγάλες καπιταλιστικές χώρες της ευρωζώνης κατακλύζονται και αυτές από αρνητικές εξελίξεις, με πρώτη τη γερμανική οικονομία που έχει βουλιάξει στην ύφεση. Ολα αυτά τα στοιχεία απλώς φαίνεται να επιβεβαιώνουν ότι το «Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης» δεν είναι παρά σχέδιο επί χάρτου και κινδυνεύει, μαζί με την αξιοπιστία της κυβέρνησης, να μετατραπεί σε κουρελόχαρτο για τον σκουπιδοτενεκέ.

Ηδη άρχισαν να εμφανίζονται και στον ελληνικό Τύπο ειδήσεις, σύμφωνα με τις οποίες... «οι μεγάλοι της Ευρώπης συμφώνησαν άτυπα για πιο ελαστικά κριτήρια». Για το αν ευσταθούν τέτοιες ειδήσεις, καλύτερα να πάρουμε αποστάσεις. Γιατί υπάρχει και το προηγούμενο προπαγανδιστικό παίγνιο από τη Γαλλία, όπου εμφάνιζαν τον Ζοσπέν (είχε για πρώτη φορά τότε ανέλθει στο πρωθυπουργικό θώκο), να ζητά από την ΕΕ ελαστικότερο από το 3% κριτήριο για τα ελλείμματα, οικονομικά μέτρα αντιμετώπισης της ανεργίας κλπ. Τότε οι ανά την Ευρώπη «ροζ» δυνάμεις (τμήματα του ΠΑΣΟΚ, ο ΣΥΝ, από τον χώρο του Τύπου κυρίως η «Ελευθεροτυπία») βρήκαν ευκαιρία για να δημιουργήσουν στον κόσμο αυταπάτες πως οι σκληρές πολιτικές λιτότητας θα... χαλαρώσουν. Το αποτέλεσμα ήταν Γερμανία και Γαλλία να προωθήσουν το διαβόητο «Πρόγραμμα Σταθερότητας».

Πέρα από αυτό, είναι φυσικό οι σημερινές εξελίξεις να προβληματίζουν τους εκπροσώπους του κεφαλαίου για το πού πάει η κατάσταση. Το πρόβλημά τους όμως είναι αρκετά δύσκολο και έγκειται στο εξής: Ολη η αρχιτεκτονική της δημιουργίας του ευρώ στηρίχτηκε στη γελοία παραδοχή του καπιταλισμού χωρίς κρίσεις. Το κοινό νόμισμα για να είναι ισχυρό θα πρέπει να στηριχτεί στα επίσης «ισχυρά» θεμέλια της σταθερότητας. Δηλαδή σε σκληρές δημοσιονομικές πολιτικές περιστολής των δαπανών, σε ένα περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού και επιτοκίων, όπου η καπιταλιστική κερδοφορία θα στηρίζεται σε μια ανηλεή εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, η τιμή πώλησης της οποίας συμπιέζεται σε επίπεδα κάτω της αξίας της. Το όλο παζλ συμπληρώνεται με ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων. Πρόκειται για «συνταγές μαγειρικής», τις οποίες το ΔΝΤ προτείνει - και επιβάλλει - τα τελευταία 15 χρόνια σε πολλές χώρες του πλανήτη. Πρόκειται και για τις συνταγές του ισχυρού ευρώ. Μια όμως κατάσταση παρατεταμένης ύφεσης ανατρέπει αυτό το σκηνικό. Οι σκληρές δημοσιονομικές πολιτικές επιτείνουν τα υφεσιακά φαινόμενα, η καταλήστευση των εργαζομένων στερεί τις επιχειρήσεις από υποψήφιους καταναλωτές, ενώ οι ιδιωτικοποιημένες επιχειρήσεις, που επιδιώκουν το μέγιστο κέρδος, δεν μπορούν να λειτουργήσουν σαν αντίβαρο στην ύφεση. Να λειτουργούν δηλαδή για όσο διάστημα χρειάζεται χωρίς κέρδη, σαν μαξιλάρι στήριξης των ιδιωτικών κεφαλαίων. Βεβαίως, αυτό δε σημαίνει ότι μια άλλη πολιτική διαχείρισης του καπιταλισμού θα απέφευγε την ύφεση και τις συνέπειές της για τους εργαζόμενους. Αλλωστε, το φαινόμενο είναι σύμφυτο με τον καπιταλισμό, έτσι που αυτά τα στοιχεία που φαίνεται να του προσδίδουν δύναμη να μετατρέπονται στο αντίθετό τους, γίνονται στοιχεία αδυναμίας και αρρυθμίας του συστήματος.

Ορισμένοι αναζητούν λύση στις κεϋνσιανές συνταγές για την αναστροφή του κλίματος ύφεσης μέσω της ενίσχυσης της ζήτησης, καταναλωτικής και επενδυτικής, κυρίως από το καπιταλιστικό κράτος. Ξεχνούν όμως ότι τα σημερινά δεδομένα είναι πολύ διαφορετικά από αυτά των δεκαετιών του '50-'60, καθώς και ότι οι κεϋνσιανοί μηχανισμοί ρύθμισης της καπιταλιστικής οικονομίας οδήγησαν στο φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού.

Η λύση βέβαια δε βρίσκεται ούτε στον Κέυνς ούτε στον Φρίντμαν. Και οι δύο δοκιμάστηκαν και απέτυχαν. Η λύση βρίσκεται έξω από τα όρια του συστήματος. Στο ιστορικό ξεπέρασμα ενός γερασμένου, απ' ό,τι δείχνουν τα πράγματα, κοινωνικού συστήματος.