Μέσα σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης και ακλόνητης πίστης στον αγώνα για την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, για την εργατική εξουσία, το σοσιαλισμό - κομμουνισμό, πραγματοποιήθηκε την Κυριακή η μεγάλη εκδήλωση για τις δίκες στο Εκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης την περίοδο 1946 - 1951, κατά τη διάρκεια της ένοπλης σύγκρουσης του ΔΣΕ αλλά και στη συνέχεια. Την εκδήλωση, που είναι ενταγμένη στις πολύμορφες εκδηλώσεις για τα εκατοντάχρονα του Κόμματος, διοργάνωσε η ΚΟ Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ.

Το αμφιθέατρο «Παναγιωτόπουλος» του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης γέμισε ασφυκτικά. Εδωσαν το «παρών» σύντροφοι που βρέθηκαν κατηγορούμενοι σε δίκες του Εκτακτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης, απόγονοι και συγγενείς πολλών εκτελεσμένων συντρόφων που στάθηκαν με τόλμη μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με σύντομο χαιρετισμό από τον Γρηγόρη Κλιγκόπουλο, μέλος του Γραφείου Περιοχής Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ.

Στην εκδήλωση μίλησε ο Μάκης Μαΐλης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ, ο οποίος αναφέρθηκε στο πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο στήθηκε η τεράστια «βιομηχανία» καταστολής και διώξεων, η προσπάθεια σύνθλιψης και εξόντωσης του κινήματος την οποία οργάνωσε το αστικό κράτος από την ίδρυση του ΚΚΕ, ειδικά μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και κατά τη διάρκεια του ένοπλου αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, αλλά και στη συνέχεια.

Οπως είπε, «ο συσχετισμός δυνάμεων στη μεταπολεμική Ελλάδα, παρά τις αρνητικές εξελίξεις από την ήττα του Δεκέμβρη του '44 και τη Συμφωνία της Βάρκιζας, συνέχιζε να γέρνει υπέρ του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Αυτό το γεγονός, αν δεν αποτελούσε τροχοπέδη, οπωσδήποτε δυσκόλευε σημαντικά την επιχειρούμενη ανασυγκρότηση του αστικού κράτους και το ξεπέρασμα του κλονισμού που είχε υποστεί η αστική εξουσία στη διάρκεια της Κατοχής.

(...) Λόγω των συσχετισμών, η καπιταλιστική ανασυγκρότηση δεν μπορούσε παρά να έχει ως κύρια βάση και προϋπόθεση την εφαρμογή της πιο άγριας κρατικής καταστολής. Η καταστολή ήταν μονόδρομος για την αστική τάξη. Ο ίδιος συσχετισμός δυνάμεων ωστόσο επέβαλε στις αστικές πολιτικές δυνάμεις και στους Εγγλέζους να ακολουθούν ταυτόχρονα και ευέλικτη τακτική, επίσης με στόχο να αποδυναμώσουν τη λαϊκή υποστήριξη στο ΚΚΕ και το ΕΑΜ (...) Ετσι, ενώ το ΚΚΕ και το ΕΑΜ γίνονταν αποδεκτά ως νόμιμες δυνάμεις, ταυτόχρονα χιλιάδες μέλη και οπαδοί τους υφίσταντο τη δολοφονική δίωξη (...)».

«Με το Γ' ψήφισμα οι κομμουνιστές και οι ΕΑΜίτες αντιμετωπίζονταν ως εξωτερικοί εχθροί, ως "ΕΑΜοβούλγαροι" και "σλαβοκομμουνιστές", ως "αντεθνικώς δρώντες". Η ιδεολογία της εθνικοφροσύνης αποτέλεσε την πολιτική ομπρέλα κάτω από την οποία θα σταθούν όλες οι μερίδες της αστικής τάξης, τα λεγόμενα "κεντρώα" και "δεξιά" κόμματα, οικονομικοί παράγοντες, στρατιωτικοί φορείς (...)

Ετσι, κοινοβουλευτικοί και πραξικοπηματίες, αγγλόφιλοι και δωσίλογοι, βασανιστές επί Μεταξά και φυγάδες στην Κατοχή, αδιάλλακτοι βενιζελικοί και βασιλόφρονες, πράκτορες διαφόρων μυστικών υπηρεσιών, σειρά διανοουμένων και εργατοπατέρων, αποδύθηκαν σε μια αντιλαϊκή "ιερή συμμαχία" υπό την ηγεσία των Παπανδρέου, Βενιζέλου, Κανελλόπουλου, Πλαστήρα, Τσουδερού, Βούλγαρη, Τσαλδάρη, Ζέρβα, Σοφούλη, αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού και άλλων.

(...) Η επίθεση ήταν ενιαία, αλλά γινόταν από τα αστικά κόμματα με διαφοροποιήσεις. Για παράδειγμα, πολλοί βουλευτές απείχαν από την ψήφιση του Γ' Ψηφίσματος στη Βουλή, ενώ κάποιοι, αν και φανατικά αντικομμουνιστές, το καταψήφισαν, υποστηρίζοντας ότι επαρκούσε η υπάρχουσα νομοθεσία για να αντιμετωπιστεί ο "εσωτερικός εχθρός". Αλλοι, όπως ο Σοφούλης, διακήρυσσαν την πολιτική της συμφιλίωσης, εφόσον ο ΔΣΕ παρέδιδε τα όπλα, και επειδή δεν τα παρέδιδε, κυβέρνηση υπό τον Σοφούλη ψήφισε αργότερα τον αναγκαστικό νόμο 509.

Με βάση το Γ' Ψήφισμα άρχισαν να ιδρύονται Εκτακτα Στρατοδικεία ανά την επικράτεια. Ηταν δικαστήρια πολιτικής σκοπιμότητας και αποτελούν μία από τις πολλές αποδείξεις της υποκρισίας για τη λεγόμενη "ανεξάρτητη" δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη, και τότε και τώρα και σε όλες τις συνθήκες, είναι ταξική. Δικάζονταν πολιτικοί αντίπαλοι με χαλκευμένες κατηγορίες. Εξάλλου, αρκούσε μια απλή "δήλωση μετανοίας" για να σώσει ο καθένας τη ζωή του και να σβηστεί αυτομάτως οποιαδήποτε κατηγορία, όσο βαριά και αν ήταν (...)».

«Ο καπιταλιστικός χαρακτήρας του κράτους στην Ελλάδα αποτυπώνεται νομικά στο ισχύον Σύνταγμα, που αποτελεί, όπως κάθε Σύνταγμα στον καπιταλισμό, την ανώτατη θεσμοθέτηση της αστικής βίας απέναντι στην εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα. Το άρθρο 120, παραγρ. 4 του σημερινού Συντάγματος, ορίζει τα εξής, όμοια με αυτά που όριζε το άρθρο 114 του προηγούμενου Συντάγματος: "Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία".

Το καπιταλιστικό κράτος δεν γίνεται να αλλάξει χαρακτήρα, όπως δεν γίνεται συνολικά ο καπιταλισμός να γίνει ανθρώπινος. Αυτό το κρίσιμο συμπέρασμα προκύπτει και από τα τελευταία 44 χρόνια λειτουργίας της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας (...) Το καπιταλιστικό κράτος μπορεί μόνο - και πρέπει - να τσακιστεί και να αντικατασταθεί από το εργατικό κράτος, το σοσιαλιστικό».

Ο Γιώργος Σανίδας, πανεπιστημιακός καθηγητής, ιστορικός, παρουσίασε στοιχεία για το Εκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης και αναφέρθηκε σε ορισμένες μεγάλες δίκες, κυρίως ομαδικές, αλλά και άλλες πολύκροτες υποθέσεις, που απασχόλησαν και το αστικό πολιτικό σύστημα και τον Τύπο, και κατέληξαν σε θανατικές εκτελέσεις. Οπως είπε, «με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα που συγκέντρωσε ο Νίκος Μιχιώτης, στη Θεσσαλονίκη έγιναν 4.452 δίκες με 1.679 καταδίκες. Εκτελέστηκαν γύρω στα 400 άτομα στο Γεντί Κουλέ. Πολλοί πολιτικοί κατάδικοι έμειναν στις φυλακές και στα κάτεργα του αστικού κράτους για 10, 15 και 20 χρόνια».

Αναφέρθηκε στη στάση πολλών γυναικών, με πρώτη την Κούλα Ελευθεριάδου, που με ανεπανάληπτο θάρρος στάθηκαν μπροστά στο απόσπασμα. Οπως είπε, «αρνήθηκε επανειλημμένα να δηλώσει μετάνοια για να σωθεί και βγήκε με το χαμόγελο στα χείλη από την αίθουσα μετά τη θανατική καταδίκη. Η ίδια και τόσοι άλλοι έπεσαν φωνάζοντας "Ζήτω το ΚΚΕ". Ας έχουμε στο νου λιγότερο γνωστές μορφές, όπως η Ευθυμία Πατσιά, που χαμογελούσε και τραγουδούσε μπροστά στο απόσπασμα, ή όπως η δεκαπεντάχρονη μαθήτρια Ευπραξία Νικολαΐδου, η οποία απάντησε στον Βασιλικό Επίτροπο: "Δεν αποκηρύσσω την ανταρσία!"».

Και κατέληξε τονίζοντας: «Οι δίκες στο Εκτακτο Στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης, όπως και πανελλαδικά, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της γενικευμένης ταξικής σύγκρουσης της περιόδου αυτής. Από αυτήν την άποψη έγινε και γίνεται συστηματική προσπάθεια από μέρους των αστικών οργάνων να μειωθεί και να αποσιωπηθεί η σημασία τους. Από την ίδια άποψη πρέπει να αποτελεί αντικείμενο όχι μόνο καταγραφής, αλλά και μελέτης. Μέσα και από αυτές τις καταστάσεις, εμφανίζονται βέβαια αδυναμίες και ελλείψεις του λαϊκού κινήματος, αλλά και η τεράστια δυναμική, όπως και οι ανεξάντλητες δυνατότητες των απλών ανθρώπων του μόχθου, όταν βγαίνουν στο προσκήνιο της Ιστορίας μέσα από τις γραμμές της ταξικής πάλης».

Στη διάρκεια της εκδήλωσης προβλήθηκε βίντεο για τις δίκες της Θεσσαλονίκης, με μαρτυρίες συντρόφων που βρέθηκαν κατηγορούμενοι μπροστά στους στρατοδίκες, συντρόφων που παρακολούθησαν κάποιες από τις δίκες και πολύτιμο άλλο υλικό. Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με μουσικό - καλλιτεχνικό πρόγραμμα, στη διάρκεια του οποίου παρουσιάστηκαν απολογίες συντρόφων που μαζί με χιλιάδες άλλους στάθηκαν άφοβα μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, περήφανοι για το Κόμμα τους και τους αγώνες τους:

Του Σταύρου Δημητράκου, που δικάστηκε τον Απρίλη του 1948 στη μεγάλη ομαδική δίκη η οποία βαφτίστηκε «δίκη των κατασκόπων» ή «του Β' Γραφείου». Μαγειρεύτηκε επί 10 μήνες στην Ασφάλεια, με στόχο διάφορα στελέχη του ΚΚΕ και κυρίως τον Σταύρο Δημητράκο, ο οποίος συντόνιζε τη συλλογή πληροφοριών για τα εγκλήματα του κράτους κατά του κινήματος.

Της Κούλας Ελευθεριάδου, που δικάστηκε ως «αρχηγός στρατολόγος» και εκτελέστηκε στις 6 Μάη του 1947, πίσω από το Γεντί Κουλέ.

Του Ακίνδυνου Αλβανού, που δικάστηκε στη δίκη της «Στενής Αυτοάμυνας» (Αύγουστο - Σεπτέμβρη του 1947) και εκτελέστηκε στις 17 Οκτώβρη του 1947.

Επίσης διαβάστηκαν γράμματα των σ. Νίκου Μητσόπουλου, που δικάστηκε στη δίκη της «Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας» και εκτελέστηκε το Δεκέμβρη του 1947, του «Γραμμένου Στίνη», που δικάστηκε στη «δίκη της ΚΟΘ» (Νοέμβρη - Δεκέμβρη του 1948) και εκτελέστηκε τον ίδιο μήνα. Επίσης, του Ρήγα Παραθυρά, μαχητή του ΔΣΕ που συνελήφθη το 1950.

Στο χώρο της εκδήλωσης λειτούργησε έκθεση με υλικό από το Αρχείο του ΚΚΕ καθώς και άλλο υλικό που έχει συλλεχθεί, με κομματικά ντοκουμέντα, εφημερίδες, φωτογραφίες, έγγραφα του Εκτακτου Στρατοδικείου. Διατέθηκε επίσης μαζικά η ειδική έκδοση της Επιτροπής Περιοχής Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ με στοιχεία για τη λειτουργία του Εκτακτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης.