Ετσι, λοιπόν, τη δεκαετία του 1980, ως αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών που επικράτησαν - ιδιαίτερα μετά την οπορτουνιστική στροφή στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956) και τις μεταρρυθμίσεις Κοσίγκιν τη δεκαετία του 1960 - ενισχύθηκαν αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις που είχαν συμφέρον από την ολοένα και μεγαλύτερη υποχώρηση των σοσιαλιστικών - κομμουνιστικών σχέσεων έναντι των σχέσεων της αγοράς. Τέτοιες δυνάμεις ήταν τμήματα συνεταιρισμένων (κολχόζνικων) αγροτών και ιδιαίτερα διευθυντικά στελέχη των συνεταιρισμών, κάτοχοι «σκιώδους κεφαλαίου», τμήματα διευθυντικών στελεχών που ενισχύθηκε η εισοδηματική τους διαφοροποίηση από άλλους εργαζόμενους της κοινωνικής παραγωγής κ.ά. Αξιοποίησαν τη θέση τους στον κρατικό και κομματικό μηχανισμό. Bρήκαν στήριξη σε ορισμένα τμήματα του πληθυσμού, π.χ. σημαντικό τμήμα της διανόησης, αλλά και τμήματα της νεολαίας, όπως η σπουδάζουσα. Αμεσα ή έμμεσα, επέδρασαν στο Κόμμα, ενισχύοντας την οπορτουνιστική διάβρωση και τον αντεπαναστατικό εκφυλισμό, που εκφράστηκε με την πολιτική της «περεστρόικα» και ως κοινωνική δύναμη διεκδίκησαν τη θεσμική κατοχύρωση των καπιταλιστικών σχέσεων.

Σε πολιτικό επίπεδο, νέα οπορτουνιστική επιλογή αποτέλεσαν οι Αποφάσεις του 27ου Συνεδρίου (1986). Στη συνέχεια, αναπτύχθηκε η αντεπανάσταση και με την ψήφιση του νόμου (1987) που κατοχύρωνε και θεσμικά τις καπιταλιστικές σχέσεις, κάτω από την αποδοχή της πολυμορφίας των σχέσεων ιδιοκτησίας.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, εγκαταλείφθηκε ταχύτατα η σοσιαλδημοκρατική προσέγγιση περί «οικονομίας της σχεδιοποιημένης αγοράς» (πλατφόρμα της KE του KKΣE για το 28ο Συνέδριο) υπέρ της θέσης για «οικονομία της ρυθμιζόμενης αγοράς» και στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από την «οικονομία της ελεύθερης αγοράς».

Mε τη μεταρρύθμιση του πολιτικού συστήματος του 1988, το σύστημα των Σοβιέτ - που είχε σταδιακά υπονομευτεί τα προηγούμενα χρόνια - εκφυλίστηκε σε αστικό κοινοβουλευτικό όργανο με διαχωρισμό των εκτελεστικών και νομοθετικών λειτουργιών, μονιμότητα στη θητεία, υπονόμευση της ανακλητότητας, υψηλές αμοιβές κ.ά.

H εργατική τάξη, οι λαϊκές μάζες γενικότερα δεν αρνούνταν τον σοσιαλισμό. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα συνθήματα που χρησιμοποίησε η «περεστρόικα» ήταν «επανάσταση μέσα στην επανάσταση», «περισσότερη δημοκρατία», «περισσότερος σοσιαλισμός», «σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο», «επιστροφή στις λενινιστικές αρχές», γιατί ένα μεγάλο μέρος του λαού, που έβλεπε τα προβλήματα, ήθελε αλλαγές μέσα στον σοσιαλισμό. Τόσο τα μέτρα που αρχικά αποδυνάμωναν τις κομμουνιστικές σχέσεις, ενώ ενίσχυαν τις εμπορευματοχρηματικές, όσο κι εκείνα που αργότερα δρομολογούσαν την αποκατάσταση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, προβλήθηκαν ως μέτρα που θα ενίσχυαν τον σοσιαλισμό.

Το ΚΚΕ δέχτηκε άκριτα την πολιτική της «περεστρόικα», εκτιμώντας ότι ήταν πολιτική μεταρρυθμίσεων προς όφελος του σοσιαλισμού. Οι εξελίξεις στην ΕΣΣΔ και στα άλλα κράτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης προκάλεσαν σύγχυση, δυνάμωσαν απογοητεύσεις, ενίσχυσαν τις οπορτουνιστικές δυνάμεις μέσα στο Κόμμα. Το τμήμα αυτό των στελεχών, μελών της ΚΕ και του ΠΓ, που επιδίωξαν τη σοσιαλδημοκρατικοποίηση του Κόμματος, είχαν άμεση αναφορά στην πολιτική της «περεστρόικα» και στις δυνάμεις που πρωτοστατούσαν σε αυτήν μέσα στο ΚΚΣΕ. Οπως θα δούμε και στη συνέχεια του αφιερώματος, σε επόμενα άρθρα, η γραμμή της «περεστρόικα» επέδρασε σε θέσεις και επεξεργασίες του Κόμματος.

Ηδη από τη Συνδιάσκεψη του 1995, το Κόμμα είδε αυτοκριτικά τη στάση του σε σχέση με την τοποθέτησή του για την πολιτική της «περεστρόικα». Στο 18ο Συνέδριο του Κόμματος το 2009, προχώρησε σε μια σημαντική επεξεργασία των αιτιών που οδήγησαν στην αντεπανάσταση. Η επεξεργασία αυτή, χωρίς να «κλείνει» ζητήματα περαιτέρω μελλοντικής μελέτης, έδωσε τη δυνατότητα στο Κόμμα να επεξεργαστεί την αντίληψή του για το σοσιαλισμό, που ενσωματώθηκε στο Πρόγραμμα που ψήφισε το 19ο Συνέδριο του Κόμματος.

H κριτική αντιμετώπιση της στάσης του KKE απέναντι στη σοσιαλιστική οικοδόμηση δεν απαξιώνει σε καμία περίπτωση το γεγονός ότι το Kόμμα μας, με συνείδηση του διεθνιστικού του χαρακτήρα, σε όλη την πορεία του, υπερασπίστηκε τη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού - κομμουνισμού στον 20ό αιώνα, ακόμα και με τη ζωή χιλιάδων μελών και στελεχών του. Hταν και είναι συνειδητή επιλογή του Kόμματός μας η μαχητική υπεράσπιση της προσφοράς του σοσιαλισμού στον 20ό αιώνα.