Σημάδια εξωπλανήτη που περιφέρεται γύρω από ένα άστρο σε έναν άλλο γαλαξία εντοπίστηκαν για πρώτη φορά! Οσο αναμενόμενο κι αν είναι, εκείνο που συμβαίνει στον δικό μας Γαλαξία (η ύπαρξη πλανητών γύρω από τα περισσότερα άστρα) να συμβαίνει και σε κάθε άλλο γαλαξία, η ικανότητα της επιστήμης να ανακαλύψει κάτι τόσο μικρό, τόσο μα τόσο μακριά είναι πραγματικά εντυπωσιακή και επεκτείνει την ικανότητα του ανθρώπου να γνωρίσει τον φυσικό κόσμο, από το πιο μικροσκοπικό έως το πιο μακροσκοπικό.

Οι πάνω από 5.000 επιβεβαιωμένοι και υποψήφιοι εξωπλανήτες που είχαν ανακαλυφθεί έως τώρα βρίσκονται έξω από το ηλιακό σύστημα αλλά μέσα στον Γαλαξία και μάλιστα σχεδόν όλοι σε απόσταση μέχρι 3.000 έτη φωτός μακριά από τη Γη. Ο πρώτος εξωγαλαξιακός πιθανός εξωπλανήτης εντοπίστηκε στον σπειροειδή Γαλαξία Messier 51 (M51), γνωστό και ως Γαλαξία της Δίνης (Whirlpool Galaxy), εξαιτίας της όψης του. Ο Μ51 απέχει 28 εκατομμύρια έτη φωτός από τον δικό μας Γαλαξία! Βρίσκεται, δηλαδή, σχεδόν 10.000 φορές πιο μακριά από τον μακρινότερο εξωπλανήτη, που έχουμε ανακαλύψει στον Γαλαξία μας. Τα οπτικά τηλεσκόπια αλλά και τα τηλεσκόπια σε άλλα τμήματα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος είναι αδύνατο να εντοπίσουν τόσο αχνά ουράνια σώματα, όσο ένας εξωπλανήτης, σε τόσο μακρινή απόσταση.

Για να εντοπίσουν τον πιθανό εξωπλανήτη γύρω από το δυαδικό άστρο M51-ULS-1 του Γαλαξία της Δίνης, οι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν τα δύο υπάρχοντα τροχιακά τηλεσκόπια ακτίνων-Χ, το Chandra της αμερικανικής NASA και το XMM-Newton του ευρωπαϊκού ESA. Η τεχνική που αξιοποίησαν, ήταν αυτή των διαβάσεων, όπως και στην περίπτωση των ενδογαλαξιακών εξωπλανητών, δηλαδή η μείωση της φωτεινότητας του άστρου όταν ο εξωπλανήτης περάσει μπροστά του, στη γραμμή παρατήρησης του άστρου από τη Γη. Η διαφορά ήταν ότι έλεγξαν για διαβάσεις στο τμήμα του φάσματος που αφορά τις ακτίνες-Χ.

Τα δυαδικά άστρα ακτίνων-Χ αποτελούνται από έναν αστέρα νετρονίων ή μια μικρή μαύρη τρύπα και ένα κανονικό άστρο συνοδό. Ο αστέρας νετρονίων ή η μαύρη τρύπα τραβούν υλικό από το άστρο συνοδό και καθώς αυτό το υλικό υπερθερμαίνεται στην πορεία «καταβρόχθισής» του εκπέμπει ακτινοβολία στο φάσμα των ακτίνων-Χ. Επειδή η περιοχή που παράγει τις ακτίνες-Χ είναι σχετικά μικρή, η διάβαση του εξωπλανήτη μπορεί να μειώσει σημαντικά έως και να εξαφανίσει προσωρινά την εκπομπή ακτίνων-Χ.

Στην περίπτωση του M51-ULS-1, το άστρο συνοδός είναι ένας μεγάλος γαλάζιος ήλιος με μάζα 20 φορές τη μάζα του Ηλιου. Η μείωση της φωτεινότητας ακτίνων-Χ αυτού του δυαδικού άστρου, που παρατήρησαν οι αστρονόμοι, διήρκεσε περίπου 3 ώρες και έφτασε σχεδόν έως τον μηδενισμό. Με βάση αυτές και άλλες παρατηρήσεις, οι αστρονόμοι εκτιμούν ότι ο εξωπλανήτης πρέπει να έχει μέγεθος παρόμοιο με αυτό του Κρόνου και να περιφέρεται γύρω από τον αστέρα νετρονίων ή τη μαύρη τρύπα σε διπλάσια απόσταση απ' ό,τι ο Κρόνος γύρω από τον Ηλιο. Αν αυτοί οι υπολογισμοί είναι σωστοί, αυτό σημαίνει ότι η επόμενη διάβαση θα γίνει περίπου σε 70 χρόνια, ενδεχόμενο που δεν ευχαριστεί τους επιστήμονες, καθώς η επιβεβαίωση της περιοδικότητας του φαινομένου και άρα της ύπαρξης του εξωπλανήτη θα αργήσει δεκαετίες. Επιπλέον, για να είναι σίγουροι ότι δεν θα τη χάσουν, καθώς ο υπολογισμός του έτους του εξωπλανήτη αυτού έγινε κατά χονδρική προσέγγιση, θα πρέπει να ξαναρχίσουν την παρατήρηση του M51-ULS-1 αρκετά χρόνια, ίσως και δεκαετίες νωρίτερα.

Οι αστρονόμοι πάντως απέρριψαν άλλες εναλλακτικές εξηγήσεις για το φαινόμενο της βύθισης της φωτεινότητας του M51-ULS-1, όπως το να οφείλεται στο πέρασμα ενός νέφους σκόνης και αερίων, ή σε κάποιον αφανή από τη Γη καφέ ή ερυθρό νάνο αστέρα. Αν πράγματι υπάρχει εξωπλανήτης στο σύστημα αυτό, πρέπει να έχει περάσει «διά πυρός και σιδήρου», καθώς επέζησε της έκρηξης υπερκαινοφανούς αστέρα, που δημιούργησε τον αστέρα νετρονίων ή τη μαύρη τρύπα. Αλλά και το μέλλον του είναι δυσοίωνο. Και ο συνοδός αστέρας μπορεί κάποια στιγμή να γίνει υπερκαινοφανής, λούζοντας και πάλι τον εξωπλανήτη με εξαιρετικά ισχυρές δόσεις ακτινοβολίας.

Οι ερευνητές εξέτασαν τις καταγραφές των δύο τροχιακών τηλεσκοπίων για συνολικά 238 άστρα τριών ουράνιων σχηματισμών του αστρονομικού καταλόγου Messier και μόνο στον M51-ULS-1 εντόπισαν πιθανό εξωπλανήτη. Ακόμη και όλα τα άστρα που εξετάστηκαν να έχουν πλανήτες, ο μη εντοπισμός τους δεν είναι παράξενος, καθώς η τεχνική της διάβασης απαιτεί να υπάρχει κατάλληλη γωνία παρατήρησης και η διάβαση να τύχει να γίνει κατά το χρονικό διάστημα που πραγματοποιείται η παρατήρηση. Τώρα σκοπεύουν να επεκτείνουν την έρευνά τους σε τουλάχιστον 20 ακόμη γαλαξίες. Η σχετική έρευνα θα διευκολυνθεί από νέες διαστημικές αποστολές του ESA και της NASA, όπως οι «Cheops», «Gaia», «Webb», «Plato» και «Ariel».