Στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, ειδικά την τελευταία 15ετία, έχουν ανακαλυφθεί μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου, συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον ισχυρών ενεργειακών ομίλων που μυρίζονται νέα κέρδη από την εξόρυξη και την εμπορία των υδρογονανθράκων. Το ενδιαφέρον αυτό γίνεται ακόμα μεγαλύτερο εξαιτίας των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών που οξύνονται, μεταξύ άλλων και για τη διανομή των πηγών και των δρόμων Ενέργειας.

Η «ενεργειακή απεξάρτηση» από τη Ρωσία, που προβάλλεται - τουλάχιστον μέχρι τώρα - ως στρατηγικός στόχος της ΕΕ, έχει βάλει τα κοιτάσματα της Ανατ. Μεσογείου στο επίκεντρο του ευρωατλαντικού ενδιαφέροντος, προκαλώντας νέες αλυσιδωτές αντιδράσεις, καθώς παραμένουν ανοιχτά ζητήματα με τις ΑΟΖ της πλειοψηφίας των κρατών στην περιοχή, ανάμεσά τους και της Ελλάδας.

Ετσι, πέρα από παράγοντας όξυνσης των ανταγωνισμών τα κοιτάσματα γίνονται καταλύτης διευθετήσεων μεταξύ συμμάχων και αντιπάλων, στις οποίες πρωτοστατούν οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η ΕΕ, καθώς οι βασικοί «παίκτες» στην περιοχή είναι είτε μέλη τους είτε στενοί τους σύμμαχοι.

Καθόλου τυχαία, ο μέχρι πρόσφατα επικεφαλής της ενεργειακής διπλωματίας των ΗΠΑ, Τζ. Πάιατ, έκανε λόγο για «κίνηση τεκτονικών πλακών», όπως η «μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τη ρωσική Ενέργεια», όπου η ελληνική αστική τάξη θέλει να διαδραματίσει σημαντικότερο ρόλο.

Επίσης, μιλώντας για τα «τεμάχια» και τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων, είπε πως «μας ενδιαφέρει να δούμε την εποικοδομητική εκμετάλλευση των πόρων αυτών (...) το γεγονός ότι οι δύο κυβερνήσεις (Ελλάδας - Τουρκίας) συνομιλούν μέσω των κατάλληλων καναλιών στέλνει μήνυμα εμπιστοσύνης, το οποίο διευκολύνει μεγάλες εταιρείες».

Ο «Ριζοσπάστης» δίνει παρακάτω μια αναλυτική εικόνα του ενεργειακού χάρτη της περιοχής, των βασικών εξελίξεων αλλά και των επιδιώξεων κάθε κράτους που θέλει να αναβαθμίσει τον ρόλο του στα ενεργειακά και άλλα σχέδια. Επιδιώξεις που θα κριθούν από τις συνολικότερες εξελίξεις και τη «φορά» της ιμπεριαλιστικής αντιπαράθεσης στα διάφορα μέτωπα, που μόνο η μαζική λαϊκή παρέμβαση για την ανατροπή του κεφαλαίου και της εξουσίας του σε κάθε χώρα μπορεί να τη στρέψει προς την ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών.

Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου του Ισραήλ περιέχουν πάνω από 38 tcf φυσικού αερίου, ενώ το 2023 οι εξορύξεις ξεπέρασαν τα 25 bcm/έτος (τα αποθέματα φυσικού αερίου μετρώνται σε tcf - τρισ. κυβικά πόδια, ενώ η παραγωγή/κατανάλωση σε bcm - δισ. κυβικά μέτρα ανά έτος).

Από αυτές τις ποσότητες, το 46% κατευθύνθηκε σε εξαγωγές. Εκμεταλλευόμενο τα κοιτάσματα που έχουν ανακαλυφθεί τα τελευταία χρόνια, το Ισραήλ έχει μετατραπεί σε σημαντικό εξαγωγέα φυσικού αερίου, ιδίως προς την Αίγυπτο και την Ιορδανία.

Ειδικά στην πρώτη κατευθύνεται πάνω από το 1/4 των εξαγωγών, που το 2023 έφτασαν τα 8,7 bcm. Η κυβέρνηση πάντως αναζητεί άμεση σύνδεση με τη διεθνή αγορά φυσικού αερίου μέσω αγωγού, καθώς μέχρι σήμερα βασίζεται στις εγχώριες και κυρίως στις αιγυπτιακές υποδομές υγροποίησης (LNG). Αυτό από μόνο του είναι ικανό να κουνήσει όλα τα κομμάτια του παζλ, καθώς μέχρι πρόσφατα, και πριν την εισβολή στη Γάζα, ένας από τους επικρατέστερους δρόμους χάραξης ήταν η Τουρκία.

Στο Ισραήλ βρίσκονται πλέον σε φάση παραγωγικής εξόρυξης τρία κοιτάσματα. Το Tamar (10,8 tcf), που διαχειρίζεται η αμερικανική «Chevron» (η ίδια που εκδηλώνει τώρα ενδιαφέρον για τους ελληνικούς υδρογονάνθρακες), το γιγάντιο κοίτασμα Leviathan (22 tcf), που διαχειρίζεται επίσης η «Chevron» σε κοινοπραξία με τις ισραηλινές «NewMed Energy» (πρώην «Delek Drilling») και «Ratio Oil», και το Karish. Το τελευταίο διαχειρίζεται από το 2016 η ελληνική «Energean», μετά την εξαγορά του για 150 εκατ. δολάρια από τις «Chevron» και «NewMed».

Στο Ισραήλ η «Energean» διατηρεί σημαντική παρουσία. Το 2019 ανακάλυψε το κοίτασμα Karish North, το οποίο από τον Φλεβάρη είναι ήδη σε παραγωγή. Στη διάρκεια του 2022 ανακάλυψε τα κοιτάσματα «Αθηνά», «Ζευς», «Ερμής» και «Ηρακλής». Παράλληλα, έρευνες πραγματοποιούν στο Ισραήλ η βρετανική BP, σε κοινοπραξία με την κρατική εταιρεία υδρογονανθράκων του Αζερμπαϊτζάν SOCAR και τη «NewMed Energy», και η ιταλική «Eni» σε συνεργασία με τη βρετανική «Dana Petroleum» και την ισραηλινή «Ratio Energies».

Η Αίγυπτος αποτελεί τον βασικό παραγωγό πετρελαίου στην περιοχή. Το 2022 παρήγαγε 613.000 βαρέλια ανά ημέρα και το 2023 πραγματοποιήθηκαν δεκάδες νέες εξορύξεις, κυρίως στη λεκάνη του Νείλου. Οι ενεργειακές της ανάγκες ωστόσο είναι τεράστιες, ειδικά σε φυσικό αέριο, του οποίου η παραγωγή μειώθηκε από 64,5 bcm/έτος το 2022 σε 57,1 bcm/έτος το 2023, ενώ η ζήτηση αυξάνεται.

Ετσι, το μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψε η ΕΕ με την Αίγυπτο και το Ισραήλ τον Ιούνη του 2022, για το εμπόριο, τη μεταφορά και την εξαγωγή φυσικού αερίου στην ΕΕ, προκειμένου να αντικατασταθεί μέρος των εισαγωγών από τη Ρωσία, δεν απέδωσε τα αναμενόμενα.

Σύμφωνα με το μνημόνιο, η ΕΕ ενθαρρύνει ευρωπαϊκούς ομίλους να συμμετάσχουν σε διαγωνισμούς για έρευνες οικοπέδων σε Ισραήλ και Αίγυπτο. Ηδη από το 2022, μέρος του ισραηλινού φυσικού αερίου αποστελλόταν μέσω αγωγού σε μονάδες υγροποίησης στις μεσογειακές ακτές της Αιγύπτου, από όπου γίνονταν η επανεξαγωγή του ως LNG. Οπως εκτιμούσαν αξιωματούχοι της ΕΕ κατά την υπογραφή του μνημονίου, θα χρειάζονταν περίπου δύο χρόνια μέχρι «να επεκταθούν σημαντικά» οι εξαγωγές LNG της Αιγύπτου.

Σύμφωνα με έκθεση της «Egypt Oil & Gas Group»¹, στην Αίγυπτο έχουν ανακαλυφθεί συνολικά 287 αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου από το 2019 μέχρι το 2023. Το 2023 ο τομέας υδρογονανθράκων της Αιγύπτου πέτυχε ρεκόρ 65 ανακαλύψεων (+22,6% από το 2022). Μόνο τους πρώτους δέκα μήνες του 2024 η Αίγυπτος κατέγραψε 54 νέες ανακαλύψεις πετρελαίου, προσθέτοντας στα αποθέματα περίπου 71 εκατ. βαρέλια αργού και 680 bcf φυσικού αερίου.

Επί του παρόντος, 57 διεθνείς εταιρείες συμμετέχουν στην έρευνα και εκμετάλλευση πετρελαίου της Αιγύπτου σε διάφορες περιοχές. Ανάμεσά τους και η «Energean», η οποία πριν λίγες βδομάδες ανακοίνωσε την ανακάλυψη ενός νέου κοιτάσματος φυσικού αερίου στην Αίγυπτο.

Στα αιγυπτιακά νερά της Μεσογείου έχει ξεκινήσει από το 2017 η παραγωγή σε ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου του κόσμου, το Zohr (30 tfc), το οποίο διαχειρίζεται η «Petrobel», κοινοπραξία της «Egyptian General Petroleum Corporation» (EGPC) και της ιταλικής «Eni». Μέσα στο 2025 προγραμματίζεται να μπει σε παραγωγική φάση και το Nargis (3,5 tfc) στη Μεσόγειο, με διαχειρίστρια τη «Chevron».

Εξορύξεις φυσικού αερίου πραγματοποιούνται και στο Δέλτα του Νείλου, σε τρία σημεία. Το δυτικό τμήμα (5 tfc) διαχειρίζεται η BP, το κεντρικό (4 tfc) η κοινοπραξία «Petrobel» και το ανατολικό τμήμα (1,5 tfc) η «Pharaonic Petroleum Company», κοινοπραξία της BP με την «Egyptian Natural Gas Holding Company» (EGAS).

Μία από τις τελευταίες εξελίξεις αφορά τα σχέδια που ανακοίνωσε η αιγυπτιακή κυβέρνηση για τη μίσθωση μιας γερμανικής πλωτής μονάδας επαναεριοποίησης φυσικού αερίου, που βρίσκεται επί του παρόντος στον τερματικό σταθμό Mukran της Βαλτικής Θάλασσας, προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή στο κοίτασμα Zohr. Γερμανία και Αίγυπτος συζητούν επίσης την πιθανή αγορά κυπριακού φυσικού αερίου, που διέρχεται από τις αιγυπτιακές εγκαταστάσεις υγροποίησης.

Το «τρίπτυχο» της παραγωγής φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο συμπληρώνει η Κύπρος, ειδικά μετά τις σημαντικές ανακαλύψεις που έχουν γίνει στα θαλάσσια «τεμάχια» γύρω από το νησί από το 2011 και έπειτα, όταν είχε ανακαλυφθεί το κοίτασμα «Αφροδίτη» (3,6 με 6 tcf).

Στις 7/5/2023 πραγματοποιήθηκε η πρώτη δοκιμαστική γεώτρηση στο κοίτασμα «Αφροδίτη» από τη «Chevron» και τη «Shell». Εκτιμάται ότι η παραγωγή θα ξεκινήσει το νωρίτερο το 2027. Τον Γενάρη η κοινοπραξία των «ExxonMobil» και «Qatar Energy» πραγματοποίησε την πρώτη δοκιμαστική γεώτρηση στο κοίτασμα «Ηλέκτρα». Στα συνολικά 12 οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ δραστηριοποιούνται οι εξής: «Korea Gas Coporation» (KOGAS), «Eni», «Total», «ExxonMobil», «Qatar Energy», «Chevron», «Shell» και «NewMed».

Στα τέλη Γενάρη η κοινοπραξία της «Eni» με την KOGAS επέστρεψε στο κυπριακό Δημόσιο τα δικαιώματα ερευνών υδρογονανθράκων στα οικόπεδα 2, 3 και 9 της ΑΟΖ. Η κοινοπραξία είχε πραγματοποιήσει δύο γεωτρήσεις στο οικόπεδο 9, ενώ η «Eni» είχε παρεμποδιστεί από τουρκικά πολεμικά πλοία στην περίπτωση του «οικοπέδου» 3.

Λίγες βδομάδες αργότερα (Φλεβάρης 2025) η «Eni» και η «Total» υπέγραψαν συμφωνία με την Αίγυπτο για την εξαγωγή φυσικού αερίου από το κοίτασμα «Κρόνος», στο «οικόπεδο» 6, το οποίο θα υγροποιείται στις αιγυπτιακές υποδομές, για να εξαχθεί ακολούθως στις αγορές της Ευρώπης. Αντίστοιχη συμφωνία υπεγράφη από τις «Chevron», «Shell» και «NewMed», με την οποία καθορίζεται το πλαίσιο αξιοποίησης με το ίδιο μοντέλο του φυσικού αερίου από το κοίτασμα «Αφροδίτη».

Την ενεργειακή σκακιέρα στην περιοχή συμπληρώνουν η Συρία, ο Λίβανος και η Παλαιστίνη. Η Συρία έχει αντιμετωπίσει μια τεράστια μείωση της παραγωγής, λόγω του εμφυλίου και των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων στο έδαφός της. Μεταξύ 2011 και 2022 η παραγωγή πετρελαίου μειώθηκε κατά 74% και του φυσικού αερίου κατά 58%, και δεν έχει ανακάμψει στο μεταξύ.

Τα ενεργειακά της αποθέματα καταληστεύονται από τα αμερικανικά στρατεύματα που παραμένουν μέχρι και σήμερα εκεί από το 2014, όπως είχε παραδεχτεί κυνικά ο Πρόεδρος Τραμπ στην προηγούμενη θητεία του: «Αφήσαμε στρατεύματα πίσω μόνο και μόνο για το πετρέλαιο».

Αντίστοιχα, η αστική τάξη του Λιβάνου διατηρούσε μεγάλες ελπίδες για τα κοιτάσματα στα μεσογειακά νερά της χώρας, ειδικά μετά τη συμφωνία για την ΑΟΖ που υπεγράφη το 2022 με το Ισραήλ, με εγγυητή τις ΗΠΑ. Η συμφωνία αφορούσε τα κοιτάσματα Qana και Karish. Το Karish πέρασε υπό ισραηλινό έλεγχο, ενώ το Qana διαιρέθηκε αλλά η εκμετάλλευσή του πέρασε υπό τον έλεγχο του Λιβάνου, με διαχειρίστρια την «Total» και το Ισραήλ να διατηρεί δικαίωμα μεριδίου στα μελλοντικά έσοδα.

Ωστόσο η κοινοπραξία της «Total» με την «Eni» και την «QatarEnergy» δεν απέδωσε καρπούς, καθώς οι ερευνητικές γεωτρήσεις που έγιναν το 2023 δεν ανακάλυψαν κάποιο εμπορικά εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα.

Αποθέματα φυσικού αερίου έχουν βρεθεί στα ανοιχτά της Λωρίδας της Γάζας ήδη από το 2000, από την «British Gas». Ωστόσο η εκμετάλλευσή τους παραμένει «παγωμένη», καθώς πέρα από την κατοχή εδαφών της Παλαιστίνης, το κράτος - δολοφόνος Ισραήλ έχει επιβάλει και ναυτικό αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας.

Το 2023 το Ισραήλ, η Αίγυπτος και η Παλαιστινιακή Αρχή κατέληξαν σε συμφωνία για από κοινού ανάπτυξη αυτού του κοιτάσματος φυσικού αερίου. Τον Ιούνη του 2023 το Ισραήλ χορήγησε προκαταρκτική έγκριση στο έργο, διευκρινίζοντας παράλληλα ότι η υλοποίησή του «υπόκειται σε συντονισμό» μεταξύ των υπηρεσιών ασφαλείας του, της Αιγύπτου και της Παλαιστινιακής Αρχής, προκειμένου «να διατηρήσει την ασφάλεια και τα διπλωματικά του συμφέροντα». Η εισβολή στη Γάζα που ακολούθησε στις 7 Οκτώβρη δημιούργησε νέα δεδομένα, που συνδέονται και με τους ενεργειακούς σχεδιασμούς του Ισραήλ στην περιοχή.

Το παραπάνω ενεργειακό «τρίγωνο» συμπληρώνεται από τους σχεδιασμούς της ελληνικής αστικής τάξης, της κυβέρνησης και των κομμάτων της, να αναβαθμιστεί ο ρόλος της χώρας ως ενεργειακού κόμβου στην περιοχή και να μετατραπεί σε πύλη εισόδου για τις αγορές των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης, στο πλαίσιο των συνολικότερων παγκόσμιων ανταγωνισμών στον τομέα της Ενέργειας.

Πάνω σ' αυτό το έδαφος συμμετέχει στα παζάρια «όλων με όλους», και κυρίως με τη «σύμμαχο» Τουρκία, εκθέτοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα στον κίνδυνο των αμερικανοΝΑΤΟικών διευθετήσεων, που έχουν ως βασικό σενάριο τη συνεκμετάλλευση.

Τα ενεργειακά κοιτάσματα παίζουν ρόλο καταλύτη προς αυτήν την κατεύθυνση: Αυξάνεται έτσι η πίεση αφενός μεγάλων ομίλων για άμεσες διευθετήσεις των θαλάσσιων ζωνών, αφετέρου κυβερνήσεων και κομμάτων στον λαό να τις αποδεχτεί, στο όνομα του ότι έχει κάτι να περιμένει και ο ίδιος από την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, αντί αυτοί να μένουν ανεκμετάλλευτοι λόγω αμφισβητήσεων από την Τουρκία.

Ο ανταγωνισμός βέβαια είναι μεγάλος ανάμεσα στα κράτη που προσδοκούν οφέλη από τη «λεία» του φυσικού αερίου και συμμετέχουν στο παζάρι, είτε ως παραγωγοί, είτε ως υποψήφιοι εξαγωγείς, είτε ως «ενδιάμεσοι» στη μεταφορά του προς τις αγορές, είτε ως κάτοχοι πιθανών μεγάλων κοιτασμάτων.

Ταυτόχρονα, ντόπιοι και διεθνείς ενεργειακοί όμιλοι σχεδιάζουν την εκμετάλλευση ενδεχόμενων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και στην Ελλάδα. Μετά τις αποχωρήσεις των «Τotal» - «Repsol» από τις έρευνες στα θαλάσσια οικόπεδα, όπως και της «Energean» από την Ηπειρο, τα τελευταία χρόνια βρίσκονται σε ισχύ 9 συμβάσεις παραχώρησης δικαιωμάτων ερευνών στα ελληνικά θαλάσσια «οικόπεδα».

Η «ExxonMobil» πραγματοποιεί υποθαλάσσιες έρευνες (σε συνεργασία με τη «Helleniq Energy», που συμμετέχει στην κοινοπραξία με 25%) και αναμένεται να καταλήξει τον Απρίλη στα σχέδιά της για τα δύο «οικόπεδα» που της παραχωρήθηκαν από το 2019, έκτασης 20.000 και 20.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων («Δυτικά Κρήτης» και «Νοτιοδυτικά Κρήτης»). Πλέον το «πράσινο φως» έχει λάβει από την κυβέρνηση και η «Chevron», για να πραγματοποιήσει έρευνες, κατόπιν διεθνούς διαγωνισμού, στη θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου και μέχρι δυτικά της Κρήτης.

Με φόντο τα παραπάνω, έχουν ενταθεί το τελευταίο διάστημα οι επαφές της ελληνικής κυβέρνησης στα διάφορα «συμμαχικά» σχήματα με τις κυβερνήσεις της Αιγύπτου, της Κύπρου και του Ισραήλ.

Οι ενεργειακοί σχεδιασμοί που αφορούν τα καλώδια ηλεκτρικής διασύνδεσης αλλά και τις μεταφορές φυσικού αερίου, είτε μέσω αγωγών είτε ως LNG, είναι βασικό κομμάτι των παζαριών, με αποκορύφωμα την προ ημερών συνάντηση του Κυρ. Μητσοτάκη με τον Μπ. Νετανιάχου, την ώρα που Ισραηλινοί και Αμερικανοί βάζουν εκ νέου φωτιά στη Μέση Ανατολή.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς οι σχεδιασμοί αυτοί φουντώνουν τις φλόγες των ανταγωνισμών αποτελεί το καλώδιο Ελλάδας - Κύπρου, το οποίο σχεδιάζεται να καταλήξει στο Ισραήλ και οι εργασίες του οποίου έχουν ανασταλεί, λόγω παρεμβάσεων της Τουρκίας και επί του πεδίου των εργασιών με στρατιωτικά μέσα.

Ενδεικτικά είναι επίσης τα σχέδια για τον αγωγό «East Med», που ενισχύει τις ενεργειακές διασυνδέσεις του Ισραήλ με την Ευρώπη μέσω της Κύπρου και της Ελλάδας. Οπως έγινε γνωστό, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Ελλάδα ο υπουργός Περιφερειακής Συνεργασίας του Ισραήλ, συνοδευόμενος από διοικήσεις των ισχυρότερων ενεργειακών εταιρειών της χώρας του, βρέθηκε και στον τερματικό σταθμό LNG στη Ρεβυθούσα, στο πλαίσιο μιας πρωτοβουλίας του Ισραήλ για αναβίωση του αγωγού «East Med».

Θυμίζουμε ότι τα προηγούμενα σχέδια έπεσαν στα βράχια, κάτω από τις αντιρρήσεις της τουρκικής αστικής τάξης, που διεκδικεί κομμάτι στην ενεργειακή «λεία». Γι' αυτόν τον σκοπό και για τη συνολικότερη αναβάθμιση του περιφερειακού ρόλου της στην περιοχή, η τουρκική κυβέρνηση διεξάγει ένα πολυεπίπεδο παζάρι με τους Ευρωατλαντικούς συμμάχους της και ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ, με άμεση αντανάκλαση και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Στην τουρκική οικονομία το 2021 αντιστοιχούσε το 5% της συνολικής παραγωγής Ενέργειας και το 9% της συνολικής κατανάλωσης των κρατών του ΟΟΣΑ στην Ευρώπη. Ειδικά στους υδρογονάνθρακες, η συντριπτική πλειοψηφία είναι εισαγόμενη. Αν και η Τουρκία διαθέτει αποθέματα πετρελαίου ύψους 1,7 δισ. βαρελιών και παραγωγή 65.000 βαρελιών την ημέρα, αυτά αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 10% της κατανάλωσης.

Οσον αφορά το φυσικό αέριο, σύμφωνα με την Υπηρεσία Ενεργειακών Πληροφοριών των ΗΠΑ² μέχρι το 2023 η Τουρκία διέθετε μόλις 0,1 tcf αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου. Μετά τις πρόσφατες ανακαλύψεις στη Μαύρη Θάλασσα, όμως, υπολογίζεται πλέον ότι κατέχει 25 tcf φυσικού αερίου, με στόχο να φτάσει η παραγωγή στα 40 bcm/έτος μέχρι το 2026 (η κατανάλωση ξεπέρασε τα 2 tcm/έτος το 2021).

Παραπομπές:

1) https://egyptoil-gas.com/reports/egypts-major-fields-exploring-the-oil-and-gas-landscape/

2) https://www.eia.gov/international/analysis/country/TUR