Στο αγωνιώδες ερώτημα του τίτλου, πολλοί έχουν σπεύσει να απαντήσουν, ανάμεσά τους διακεκριμένοι βιολόγοι και άλλοι επιστήμονες, κραδαίνοντας διάφορα επιμέρους στοιχεία και υπολογισμούς, που βασίζονται σε υποθέσεις και καταλήγοντας σε όλο το φάσμα απαντήσεων που μπορούν να δοθούν: από το ότι έχει ήδη ξεκινήσει μια νέα μαζική εξαφάνιση ειδών, ίσως πιο εκτεταμένη από κάθε άλλη, μέχρις το ότι δεν υπάρχει σοβαρός λόγος ανησυχίας, αφού τα βιοσυστήματα έχουν την ικανότητα πάνω κάτω να διατηρούν τη σταθερότητά τους παρά τις περιβαλλοντικές πιέσεις. Ο προσεκτικός παρατηρητής της επιστήμης θα πρέπει ήδη να έχει αρχίσει να συμπεραίνει ότι οι βιολογικές επιστήμες μάλλον δε γνωρίζουν ακόμα πολλά και βασικά για το ζήτημα της βιοποικιλότητας. Κι ας λένε και ξαναλένε στο πέρασμα των αιώνων διάφοροι ότι η επιστήμη τελείωσε, ότι ήδη ανακάλυψε, δήθεν, όλες τις βασικές πτυχές της φύσης και της κοινωνίας.

Σαν κύρια αιτία για την εξαφάνιση ειδών εμφανίζεται κυρίως η αποψίλωση ή η αλλαγή χρήσης τεράστιων εκτάσεων και ιδιαίτερα στους τροπικούς. Αλλωστε, το μεγαλύτερο μέρος της βιοποικιλότητας της Γης στα τροπικά δάση εμφανίζεται. Στην κατεύθυνση της εξαφάνισης πρέπει να ενταχτούν και οι κάθε λογής άλλες ανθρώπινες παρεμβάσεις, που μπορεί να φαίνονται μικρές, όπως το άνοιγμα ενός δρόμου ταχείας κυκλοφορίας που περνάει μέσα από ένα δάσος, αλλά που κι αυτές έχουν αρνητικές επιπτώσεις (τεμαχισμός οικοσυστημάτων, αυξημένος θόρυβος που μπορεί να επιδρά στην αναπαραγωγή των ζώων κτλ.).

Οπως βεβαιώνουν, όμως, παλαιοντολόγοι και στατιστικολόγοι, ούτε κατά διάνοια δεν παρατηρείται ακόμα κάποια μείωση του αριθμού των ειδών που να μπορεί να συγκριθεί με εκείνες των πέντε μεγάλων μαζικών εξαφανίσεων (βλέπε εικόνα). Αφήνοντας κατά μέρος τη δυσκολία ακόμα και να διαπιστωθεί με βεβαιότητα μια εξαφάνιση είδους, είναι αποδεκτό από όλους ότι μερικά είδη (κάποιες εκατοντάδες) έχουν αναμφίβολα εξαφανιστεί μέσα στον 20ό αιώνα. Και αρκετά άλλα βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης ή σε πολύ δύσκολη θέση.

Υπάρχει και η διαμάχη, αν είναι σωστό να αθροίζουμε τα είδη (τα εκατομμύρια των εντόμων, τους μικροοργανισμούς και τα ανώτερα ζώα και φυτά) και να λέμε ότι ο αριθμός τους δε φαίνεται να μειώνεται ουσιαστικά, όταν το πρόβλημα φαίνεται να πλήττει κυρίως τους ανώτερους οργανισμούς, αυτούς με τους οποίους είναι πιο εξοικειωμένος ο άνθρωπος και βρίσκονται πιο κοντά στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας. Αλλοι πάλι μιλάνε για «σοβινισμό των σπονδυλωτών», στηριζόμενοι ακριβώς στην τάση να παραβλέπουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των βιολογικών ειδών δεν είναι σπονδυλωτά και να ασχολούμαστε κυρίως με τα θηλαστικά, τα πτηνά και τα ψάρια.

Καταρχήν πρέπει να διαπιστώσουμε την άγνοια της βιολογίας όχι μόνο για τις αλληλεπιδράσεις των ειδών μέσα στα επιμέρους οικοσυστήματα και στο συνολικό οικοσύστημα της Γης, αλλά και γι' αυτόν τον ίδιο τον αριθμό και τα χαρακτηριστικά των ειδών. Οπως φαίνεται από την πυραμίδα της βιοποικιλότητας, θηλαστικά, αμφίβια, ερπετά και πτηνά είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι της στην κορυφή. Γύρω στα 10 εκατομμύρια, από τα είδη που υπολογίζεται ότι υπάρχουν (το 90% του συνόλου), δεν τα έχουμε ανακαλύψει ακόμα, άρα δεν ξέρουμε πού ζούνε, ούτε και τον πληθυσμό τους κατά είδος. Σαν συνέπεια τα είδη αυτά δεν έχουν καν όνομα. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε μια συνολική εκτίμηση για την εξέλιξη ενός σύνθετου συστήματος, όταν δε γνωρίζουμε καν τα μέρη που το απαρτίζουν;

Ανεξάρτητα αν συμβαίνει μαζική εξαφάνιση ή μικρής κλίμακας εξαφάνιση, εξαιτίας του ανθρώπου, δεν μπορούμε να μένουμε αδιάφοροι, ακόμα και μέσα σ' αυτό το πλαίσιο επιστημονικής άγνοιας που υπάρχει. Αν μη τι άλλο, γιατί μη γνωρίζοντας τον ακριβή ρόλο στο παγκόσμιο οικοσύστημα των οργανισμών που χάνονται, με την εξαφάνισή τους προκαλείται -ενδεχομένως-επικίνδυνη αστάθεια σ' αυτό το σύστημα, του οποίου κομμάτι αποτελεί και ο άνθρωπος.

Αλλά τι πρέπει να γίνει; Είναι εύκολο για τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις να αφήνουν να διαδίδονται ή και να υιοθετούν απόψεις του τύπου: να σταματήσει αμέσως η αποψίλωση των τροπικών δασών στην Αμαζονία. Ετσι κι αλλιώς, αυτές δεν έχουν τροπικά δάση. Για τους Βραζιλιάνους καπιταλιστές, όμως, το ζήτημα μπαίνει διαφορετικά. Κυνηγώντας μια ανάπτυξη με μόνο στόχο το κέρδος έχουν ανάγκη περισσότερη οικονομικά χρήσιμη γη. Πολύ περισσότερο οι αγρότες αυτών των περιοχών, που έχουν να θρέψουν 5 και 10 στόματα, λίγη βαρύτητα δίνουν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, όταν χρειάζονται περισσότερη γη για να καλλιεργήσουν. Αν ο ιμπεριαλισμός δεν καταλήστευε τις αναπτυσσόμενες χώρες, η πίεση για μετατροπή τροπικών δασών σε γη θα μειωνόταν κατά πολύ. Για κάτι πιο ριζικό, βγάλτε από το σκηνικό αυτό τον παράγοντα κέρδος και βάλτε στη θέση του τον παράγοντα άνθρωπο (δηλαδή αντικαταστήστε τον καπιταλισμό με το σοσιαλισμό). Λάθη θα μπορούσαν και πάλι να γίνονται, αλλά θα ήταν απλά αυτό: λάθη βασισμένα στην άγνοια και την κληρονομιά του παρελθόντος στη συνείδηση των ανθρώπων.