«Οι Ηνωμένες Πολιτείες δε θα επιτρέψουν στα πιο επικίνδυνα καθεστώτα του κόσμου να μας απειλήσουν με τα πιο επικίνδυνα όπλα. Είναι στο χέρι τους να αλλάξουν συμπεριφορά ...ή θα τακτοποιήσουν τα του οίκου τους ή θα έρθουν αντιμέτωπα με τη δικαιοσύνη αυτού του έθνους». Σε αυτά τα λόγια του Αμερικανού Προέδρου Μπους θα μπορούσε να συμπυκνωθεί η επίσημη παρουσίαση του όρου «άξονας του κακού». Πρωτοεμφανίστηκε στην καθιερωμένη ομιλία για την κατάσταση του Εθνους, που εκφωνήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2002.

Εξαρχής, στον «άξονα» κατοχυρώθηκαν τρεις χώρες: Ιράκ, Ιράν και ΛΔ Κορέας. Τους μήνες που ακολούθησαν, ο κατάλογος συμπληρώθηκε, με δημοσιεύματα, διαρροές και δηλώσεις, και από άλλα κράτη: Κούβα, Συρία, Λιβύη, ενώ με πιο έμμεσο, πλην σαφή, τρόπο περιγράφονταν Κίνα και Ρωσία. Σήμερα, πλέον, ο Αμερικανός Πρόεδρος αρκείται στον κωδικό «άξονας του κακού», που έχει αποδειχτεί ότι διαθέτει εκπληκτική ελαστικότητα και μπορεί να συμπεριλάβει πολύ περισσότερες χώρες, ανά περίπτωση.

Ορισμένοι εκτιμούν ότι η διατύπωσή του δεν ήταν παρά η λογική συνέπεια της σταδιακής αλλαγής στο ενιαίο αμυντικό δόγμα των ΗΠΑ, που χρονολογείται πριν από την εκλογή Μπους. Χαρακτηριστικά, η εφημερίδα Los Angeles Times, στα τέλη Φεβρουαρίου, υποστήριζε, με αφορμή τις πληροφορίες «εκπόνησης σχεδίων για προληπτική επίθεση ακόμη και με πυρηνικά εναντίον του άξονα», ότι τόσο η χρήση πυρηνικών όσο και οι πολυσυζητημένες «προληπτικές επιθέσεις», αποτελούν κομβικές αλλαγές στο ενιαίο αμυντικό δόγμα της χώρας και εκτιμά ότι προετοιμάζονταν πολύ νωρίτερα από τις 11 Σεπτέμβρη. Οι εκτιμήσεις δε διαψεύστηκαν από την αμερικανική ηγεσία. Μόνο ο υπουργός Αμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ αρκέστηκε να δηλώσει ότι «γίνονται μόνο συζητήσεις».

Με μια πρώτη ματιά, δεν υφίσταται κανένα συνεκτικό στοιχείο ανάμεσα στα τρία βασικά μέλη του «άξονα». Οι σχέσεις Ιράκ - Ιράν, κάθε άλλο παρά φιλικές μπορούν να χαρακτηριστούν, ενώ η ΛΔ Κορέας ουδεμία απτή σχέση συνεργασίας έχει με τις χώρες αυτές. Αν, μάλιστα, προστεθούν στον άξονα και οι υπόλοιπες χώρες που κατά καιρούς έχουν αναφερθεί, τότε τα πράγματα περιπλέκονται. Εντούτοις, η αμερικανική ηγεσία έχει διατυπώσει ενιαία επιχειρηματολογία εναντίον τους, η οποία δεν αποτελεί παρά σύνοψη των κριτηρίων, με βάση τα οποία καταρτίζεται, εδώ και χρόνια, η ετήσια έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την τρομοκρατία.

Συνοπτικά, πρόκειται για χώρες που «είτε παρέχοντας καταφύγιο σε τρομοκρατικές αντι-αμερικανικές ομάδες, είτε παρέχοντάς τους τεχνογνωσία, είτε διαθέτοντας όπλα μαζικής καταστροφής, υποθάλπουν την τρομοκρατία και κατά συνέπεια στοιχειοθετούν απειλή για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ». Προφανώς δεν είναι διόλου τυχαίος ο χαρακτηρισμός «συνήθεις ύποπτοι», που επέλεξε η βρετανική «Independent», για να περιγράψει τη λίστα, όπως παρουσιάστηκε στην ετήσια έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, στα τέλη Μάη: Ιράν, Ιράκ, ΛΔ Κορέας, Κούβα, Λιβύη, Συρία, Σουδάν. Εννοείται ότι σε αυτές τις επίσημες λίστες, δεν είθισται να περιλαμβάνονται «ηχηρά» ονόματα, όπως αυτά των Ρωσία - Κίνα.

Η μόνη κραυγαλέα διαφορά, σε σύγκριση με άλλα χρόνια, είναι το γεγονός ότι η Ουάσιγκτον δεν καταγράφει απλώς «τους εχθρούς» αλλά τους απειλεί άμεσα. Αμέσως μετά την ομιλία της 29ης Ιανουαρίου, ο σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Μπους και αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Ρίτσαρντ Περλ, καθιστούσε σαφές ότι «οι ΗΠΑ είναι περισσότερο από ποτέ αποφασισμένες να προχωρήσουν μόνες τους. Εάν πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα στο να προστατευτούμε απέναντι στους τρομοκράτες και στο να προσελκύσουμε πολλούς συμμάχους, θα επιλέξουμε σίγουρα το πρώτο».

Τις αμερικανικές προθέσεις αποσαφήνισε και ο ίδιος ο Πρόεδρος Μπους, στα τέλη Μάη, σε ομιλία του στους απόφοιτους της στρατιωτικής ακαδημίας του Ουέστ Πόιντ, δήλωνε κατηγορηματικά ότι «εάν περιμένουμε να συγκεκριμενοποιηθούν οι απειλές εναντίον μας, θα είναι πολύ αργά», δίνοντας, για πολλοστή φορά, το στίγμα αυτού που πολλοί ονομάζουν στροφή στο αμυντικό δόγμα των ΗΠΑ: τις προληπτικές επιθέσεις.

Η τοποθέτηση του Ιράκ στον «άξονα του κακού» δεν εξέπληξε κανένα. Η Ουάσινγκτον δεν έκρυψε ποτέ την επιθετικότητά της προς τη Βαγδάτη, πιέζοντας για διατήρηση του εμπάργκο σε βάρος της, επιμένοντας ότι με τον τρόπο αυτό υποσκάπτεται το καθεστώς Χουσεΐν και όχι ο ιρακινός λαός, που καταμετρά, ήδη, τουλάχιστον 1,5 εκατομμύριο νεκρούς.

Πάντως, το χαρακτηριστικότερο δείγμα της αμερικανικής επιχειρηματολογίας εναντίον του Ιράκ συνόψισε η γνωστή σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας Κοντολίζα Ράις: «Το πρόβλημα δεν είναι να αποδείξουμε ότι το Ιράκ εξόπλισε τους τρομοκράτες της αλ Κάιντα ή άλλους. Το ζήτημα είναι ότι σαφώς έχει τη δυνατότητα να το κάνει». Το ίδιο ακριβώς επιχείρημα, αλλάζοντας μόνο το όνομα της χώρας, θα μπορούσε κανείς να το προσαρμόσει σε κάθε «υποψήφιο στόχο», προκειμένου να καταλήξει στην υπάρχουσα αμερικανική επιχειρηματολογία.

Το Ιράν, αν και η Ουάσινγκτον παραδέχεται ότι βοήθησε στην εκστρατεία κατά της αλ Κάιντα, «υποθάλπει την τρομοκρατία, διαθέτει όπλα μαζικής καταστροφής και στηρίζει τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως οι παλαιστινιακές Χαμάς - Τζιχάντ και η λιβανική Χεζμπολάχ». Η ΛΔ Κορέας, επίσης, «διαθέτει όπλα μαζικής καταστροφής» και ασχέτως της συμφωνίας του 1993 για «τερματισμό της προσπάθειας κατασκευής πυρηνικού οπλοστασίου», επιμένει στις απόπειρές της.

Η Κούβα, όπως υποστήριζε ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών και υπεύθυνος Πολιτικής Διεθνούς Ασφαλείας Τζον Μπόλτον, σε ομιλία του υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο «Πέρα από τον άξονα του κακού», «διαθέτει τεχνογνωσία, και συγκεκριμένα βιοτεχνολογία, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής ή να πωληθεί στα εκτός νόμου κράτη. Η ικανότητά της να απειλήσει τις ΗΠΑ, που την είχαν υποβαθμίσει, έχει αυξηθεί», κατέληγε ο Μπόλτον, που δεν παρέλειψε να αναφέρει με νόημα ότι πριν από την απόπειρα ανατροπής του Ούγο Τσάβες στη Βενεζουέλα, είχαν καταφθάσει στη χώρα δυνάμεις του κουβανικού στρατού.

Για τη Λιβύη, τη Συρία και το Σουδάν, η Ουάσινγκτον αναγνωρίζει ότι «έχουν γίνει ορισμένα βήματα», καθώς θεωρείται σημαντική η συμβολή τους με την παροχή πληροφοριών στην αντι-τρομοκρατική εκστρατεία κατά της αλ Κάιντα, παρ' όλα αυτά δεν παύουν να «υποθάλπουν την τρομοκρατία»: τη Λιβύη βαραίνει ακόμη η βομβιστική επίθεση κατά του αεροσκάφους της «Παναμέρικαν», που αποδόθηκε σε πράκτορες των μυστικών της υπηρεσιών, το Σουδάν η εκεί παρουσία του μπιν Λάντεν και στρατοπέδων της οργάνωσής του -ας μην ξεχνάμε και τον βομβαρδισμό του το 1998- και τη Συρία η συνεχιζόμενη παροχή ασύλου σε «τρομοκρατικές παλαιστινιακές οργανώσεις» και φυσικά η «υποστήριξη στη Χεζμπολάχ».

Για τα δύο «ηχηρά» ονόματα του «άξονα», Ρωσία - Κίνα, δεν υπάρχουν επίσημες δηλώσεις. Εντούτοις, οι διαρροές και τα δημοσιεύματα, σε συνδυασμό με το αμερικανικό πλαίσιο επιχειρημάτων δεν αφήνουν πολλά περιθώρια παρεξηγήσεων. Παράγοντες της Ουάσιγκτον δεν κρύβουν στιγμή τη δυσαρέσκειά τους για τη ρωσική επιμονή για συνεργασία με τις χώρες, που συγκαταλέγονται στον άξονα, και κυρίως με Ιράκ και Ιράν. Μόλις πριν από λίγες ημέρες, η Ουάσινγκτον προειδοποιούσε τη Ρωσία ότι «υποσκάπτει το παγκόσμιο στάτους της επιμένοντας σε συνεργασία με το Ιράκ», ενώ αλλεπάλληλες είναι οι δηλώσεις «έκφρασης βαθιάς ανησυχίας για τις συναλλαγές με το Ιράν».

Οσο για την Κίνα, ίσως, το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι το βιβλίο «Red Dragon Rising», των πρώην ανώτερων αξιωματούχων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και βετεράνων του Ψυχρού Πολέμου, Εντουαρντ Τίμπερλέικ και Ουίλιαμ Τρίπλετ του Β', οι οποίοι υποστηρίζουν ότι το Πεκίνο όχι μόνο χρηματοδοτεί και τροφοδοτεί, αλλά και επιβλέπει την ανάπτυξη των πυρηνικών οπλοστασίων σε Ιράκ, Ιράν, ΛΔ Κορέα και Πακιστάν. Παράλληλα επιδίδεται σε παράνομο εμπόριο όπλων με «τους κακούς αυτού του κόσμου», συνεργάζεται με τη Ρωσία στρατιωτικά και αυξάνει την επιρροή του στην κομβική, γεωστρατηγικά, περιοχή της κεντρικής Ασίας. Οι δύο συγγραφείς καταλήγουν αβίαστα στο συμπέρασμα ότι «η μεγάλη απειλή για την παγκόσμια ειρήνη είναι η Κίνα διότι αποτελεί άμεση απειλή για τα αμερικανικά συμφέροντα στην Κεντρική και Ανατολική Ασία».

«Κηρύττοντας τον πόλεμο εναντίον τρομοκρατικών ομάδων και όχι συγκεκριμένων κρατών, ασχέτως αν το πρώτο βήμα ήταν το Αφγανιστάν των Ταλιμπάν που θεωρήθηκε έδρα της οργάνωσης - στόχου, της Αλ Κάιντα, αυτομάτως το στόχαστρο μπορεί να στραφεί εναντίον του οποιουδήποτε σημείου στον πλανήτη που είτε θα υπάρχει υποψία ότι λειτουργεί ως τροφοδότης όπλων προς τους καταζητούμενους τρομοκράτες είτε ως καταφύγιό τους», παραδέχεται ο πρώην πεζοναύτης και νυν καθηγητής σε αμερικανικό στρατιωτικό πανεπιστήμιο, Τζον Ακίλα. Ο Φράνσις Πίζανι, στου οποίου το άρθρο στη Monde Diplomatique, φιλοξενείται η συγκεκριμένη αποστροφή, καταλήγει ότι ο «άξονας του κακού» μοιάζει με «μεθοδολογικό εργαλείο», για να στρέφει, όπου επιθυμεί, η αμερικανική ηγεσία τα πυρά της.

Οι εκτιμήσεις αυτές βρήκαν, ήδη, πρακτική εφαρμογή. Υπό το μανδύα της «αντι-τρομοκρατικής εκστρατείας», αμερικανικές ειδικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν, στις αρχές Φεβρουαρίου, στις Φιλιππίνες προκειμένου να «βοηθήσουν τα στρατεύματα της χώρας απέναντι στην ισλαμική οργάνωση Αμπού Σαγιάφ, που φέρεται να συνδέεται και με την αλ Κάιντα».

Λίγο αργότερα, τα αμερικανικά «πυρά» συγκέντρωναν οι «Ενοπλες Επαναστατικές Δυνάμεις της Κολομβίας - Λαϊκός Στρατός» - FARC, που, από τον Μπόλτον στην προαναφερόμενη ομιλία του, χαρακτηρίστηκαν ως «οι πλέον μανιασμένοι αντιαμερικανοί τρομοκράτες, που έχουν διασυνδέσεις από την Κούβα έως το Ιράν». Εσπευσε, δε, να προτείνει την «άμεση επέκταση της αντιτρομοκρατικής στην Κολομβία», που εισέπραξε το χαρακτηρισμό «φωλιά τρομοκρατών ανάλογη με το Αφγανιστάν» από Αμερικανούς αξιωματούχους.

Παρεμπιπτόντως, πάντως, 500 Αμερικανοί αξιωματικοί βρίσκονται στη χώρα «για να προστατεύσουν από τους τρομοκράτες» τους πετρελαιαγωγούς των αμερικανικών εταιριών Occidental - Repsol. Αξίζει τον κόπο να αναφερθεί πως εκτιμάται ότι τα πετρελαϊκά κοιτάσματα Κολομβίας - Βενεζουέλας μπορούν να προμηθεύσουν τις ΗΠΑ με περισσότερο πετρέλαιο από ό,τι όλες οι χώρες του Κόλπου μαζί.

Τα πλέον πρόσφατα «θύματα» φαίνεται ότι είναι η Σαουδική Αραβία, που, όπως διέρρευσε στα ΜΜΕ, χαρακτηρίστηκε κατά τη διάρκεια συνόδου του Συμβουλίου Αμυντικής Πολιτικής του Πενταγώνου, «πυρήνας της τρομοκρατίας», αφού φέρεται να ενεργοποιείται «σε όλα τα στάδια της τρομοκρατικής αλυσίδας». Παρά τις διπλωματικές απόπειρες υποβάθμισης της είδησης, που, όμως, δε διαψεύστηκε κατηγορηματικά, οι σχέσεις ΗΠΑ - Σαουδικής Αραβίας μοιάζουν να βρίσκονται σε αναπότρεπτη αρνητική πορεία από την 11η Σεπτεμβρίου και μετά, καθώς ακόμη και ο Σαουδάραβας πρίγκιπας διάδοχος Αμπντουλάχ φέρεται να παραδέχτηκε ότι «έρχεται μια στιγμή που οι δρόμοι ακόμη και των στενότερων συμμάχων χωρίζουν».

«Θραύσματα» πλήττουν και τον Ιορδανό μονάρχη. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, πρώτα στην ισραηλινή «Jerusalem Post» μετά σε αμερικανικές εφημερίδες, «συνεργάζεται με το Ιράκ, προμηθεύοντάς τον με ευαίσθητες πληροφορίες», κάνοντας πολλούς να εκτιμήσουν ότι αιτία της διαγραφόμενης ρήξης είναι η άποψη του βασιλιά Αμπντάλα ότι «το Ιράκ δεν αποτελεί απειλή για τις ΗΠΑ ή τους Αραβες συμμάχους του, παρά μόνο, ίσως, το Ισραήλ».

Με αφορμή την εντεινόμενη φημολογία για πλήγμα κατά του Ιράκ και τις διαφωνίες ανά τον κόσμο, ο Ουίλιαμ Πλαφ έγραφε στην International Herald Tribune: «Οι ΗΠΑ προηγούνται, κατά κάποιο τρόπο, του υπόλοιπου κόσμου. Εχουν την ικανότητα να τεθούν επικεφαλής μιας σύγχρονης εκδοχής της παγκόσμιας αυτοκρατορίας, μιας αυθόρμητης αυτοκρατορίας της οποίας τα μέλη θα θέτουν, με τη θέλησή τους, την υποτέλειά τους στη διάθεση της εξουσίας τους».

«Οσοι αντιτίθενται, όσοι διαφωνούν, όσοι αντιστέκονται σε ό,τι οι ΗΠΑ θεωρούν καλό, πρέπει, πλέον, να γνωρίζουν ότι θα δεχτούν επίθεση: στρατιωτική, οικονομική, ιδεολογική», σημείωνε ο Ινιάτσο Ραμονέ, στην Monde Diplomatique. Ο καλύτερος, όμως, επίλογος είναι τα λόγια του Τζέφρι Σόμερς, βοηθού καθηγητή στο τμήμα Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Β. Καρολίνας: «Ο Πρόεδρος Μπους απλοποίησε τους κανόνες του παιχνιδιού: είτε είστε μαζί μας είτε εναντίον μας σε όλα τα επίπεδα... Ο άξονας του κακού είναι ό,τι πιο απλό θα μπορούσε να μηνύσει σε όλους τους άλλους: ότι δηλαδή οι ΗΠΑ δε θα ανεχθούν άλλες εναλλακτικές λύσεις πλην της πλήρους αποδοχής των αμερικανικών απόψεων για τη νεοφιλελεύθερη πολιτική. Οποιος, μάλιστα, τολμήσει να μη συνταχθεί πλήρως με την αμερικανική άποψη, τότε μπορεί να είναι ο επόμενος στρατιωτικός στόχος. Τόσο απλά...»