Ως «στοίχημα» που κερδήθηκε και μάλιστα με μεγάλη άνεση από τον Πρόεδρο Μοχάμαντ Χαταμί και τις «μεταρρυθμιστικές» δυνάμεις που τον υποστηρίζουν, με επικεφαλής τον αδελφό του Μοχάμαντ Ρεζά Χαταμί, απέναντι στους «συντηρητικούς» μουλάδες του θρησκευτικού ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, προβάλλεται το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών της 18ης του Φλεβάρη. Με καταμετρημένο ποσοστό μεγαλύτερο του 80% των ψηφοδελτίων, οι «μεταρρυθμιστές» εξασφαλίζουν, ήδη, από τον πρώτο γύρο 146 έδρες στη βουλή (Majlis), οι ανεξάρτητοι 20 έδρες, οι «συντηρητικοί» 44 και οι εναπομείνασες από το σύνολο των 290 εδρών θα κριθούν στο δεύτερο γύρο. Οποιο και αν είναι το αποτέλεσμα, όμως, του δεύτερου γύρου, η συντριπτική επικράτηση των «μεταρρυθμιστών» δε φαίνεται δυνατόν να μπορέσει να διακυβευτεί.

Το άνοιγμα της κάλπης στην Τεχεράνη, μόνο, θετικές αντιδράσεις προκάλεσε στη διεθνή κοινότητα και ιδιαίτερα στη Δύση. «Ελπιδοφόρο μήνυμα εκδημοκρατισμού και βελτίωσης των διεθνών σχέσεων του Ιράν», ήταν ο χαρακτηρισμός που κυριάρχησε στις εκτιμήσεις και στις δηλώσεις τόσο των περισσότερων ηγετών όσο και των πολιτικών αναλυτών, που έσπευσαν να «νιώσουν έναν άνεμο αλλαγής» να πνέει πάνω από το Ιράν και την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Αλλωστε, τα δείγματα είναι, ήδη, θετικά: Η άνοδος του Χαταμί στην Προεδρία, ο οποίος συγκέντρωσε το 70% της εκλογικής προτίμησης, ωθώντας σε σημαντική και αναπάντεχη, σε μεγάλο βαθμό, ήττα τον εκλεκτό του Αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ, Αλί Ακμπάρ Νατέκ-Νουρί, που σήμερα εκτελεί χρέη εκπροσώπου του Κοινοβουλίου, τουλάχιστον, εξαφάνισε από την επίσημη διπλωματική γλώσσα της Τεχεράνης το χαρακτηρισμό «Μεγάλος Σατανάς» για τις ΗΠΑ.

Αν και από τις προεδρικές εκλογές του 1997 μέχρι σήμερα, τα βήματα προόδου δεν είναι εντυπωσιακά στην προσέγγιση του Ιράν με τη Δύση, αυτό δε σημαίνει, κιόλας, ότι δεν υπάρχουν. Ο Χαταμί απηύθυνε μήνυμα στον αμερικανικό λαό, τον οποίο εξήρε για «το πολιτιστικό του επίπεδο και την κουλτούρα του», ενθάρρυνε την αύξηση των πολιτιστικών ανταλλαγών, συναντήθηκε με την ιταλική ηγεσία και τον πάπα Ιωάννη Παύλο και γενικά απέβαλε από το λόγο του τη σκληρή γλώσσα που, συνήθως, χρησιμοποιούνταν από το καθεστώς της Τεχεράνης για όλους τους «εχθρούς της ισλαμικής επανάστασης». Από την άλλη πλευρά, η Ευρωπαϊκή Ενωση αποκατέστησε τις διπλωματικές της σχέσεις με το Ιράν, αποστέλλοντας και πάλι τους πρεσβευτές της, ενώ η Ουάσιγκτον έπαψε να κατηγορεί ευθέως και με κάθε ευκαιρία το Ιράν ως «κράτος που υποθάλπει την τρομοκρατία», παραδεχόμενη ότι από την εκλογή του Χαταμί και μετά δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι η ιρανική ηγεσία εξακολουθεί την «τρομοκρατική πολιτική» της.

Με βάση, λοιπόν, αυτά τα δεδομένα δεν είναι διόλου περίεργο το γεγονός ότι η Δύση χειροκρότησε με τον ίδιο ενθουσιασμό τόσο την άνοδο του Χαταμί όσο και την επικράτηση των υποστηρικτών του. Ενδεχόμενη ουσιαστική βελτίωση των σχέσεων του Ιράν με τη Δύση, σαφώς, θα αποτελέσει θετικότατη εξέλιξη για τη δεύτερη : Μια αγορά 65.179.752 καταναλωτών θα ανοίξει τις πόρτες της προς εκμετάλλευση, ενώ παράλληλα ένα από τα πλέον πλούσια κράτη, σε πετρελαϊκές πηγές, θα μετατραπεί σε οικονομικό εταίρο-υπηρέτη αντί αντίπαλο. Επιπλέον, η εδραίωση της δυτικής παρουσίας στο Ιράν δεν μπορεί παρά να εκτιμηθεί ως μια, υψίστης σημασίας, κίνηση που θα εξασφαλίσει την έδρα για το «πέρασμα» στην πλουτοπαραγωγική αλλά και ισχυρή, από γεωπολιτική και οικονομική άποψη, Απω Ανατολή, νοτιοανατολική Ασία και Κίνα.

Φυσικά, ο ενθουσιασμός αποδόθηκε στο «αισιόδοξο μέλλον που ανοίγει για τον ιρανικό λαό και τη χώρα» και όλα τα συναφή συγκινητικά, τα οποία, όμως, δεν μπορούν να ληφθούν σοβαρά υπόψη από κάποιον που γνωρίζει τα βασικά στοιχεία της λειτουργίας του θεοκρατικού κράτους της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. Είναι γεγονός ότι η μεγάλη συμμετοχή των, περίπου, 35 εκατομμυρίων ψηφοφόρων αλλά και η επιλογή τους υπέρ των «μεταρρυθμιστών» εκφράζει μια βαθιά λαϊκή δυσαρέσκεια ενάντια στη διακυβέρνηση των «σκληροπυρηνικών» μουλάδων - διαδόχων του Αγιατολάχ Χομεϊνί. Παρ' όλα αυτά, η κυριαρχία των «μεταρρυθμιστών» στο Κοινοβούλιο δεν εξασφαλίζει, απαραίτητα, μία ευνοϊκή συνθήκη για την περαιτέρω εφαρμογή των προαναγγελθεισών «μεταρρυθμίσεων», καθώς πρακτικά τόσο ο Πρόεδρος όσο και το Κοινοβούλιο δεν κατέχουν στα χέρια τους ουσιαστική δύναμη στο πλαίσιο του υπάρχοντος συστήματος, το οποίο, όμως, ουδέποτε αμφισβήτησαν.

Το Σύνταγμα και η νομοθεσία της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν δεν είναι τίποτε λιγότερο από τη «νομική» κωδικοποίηση της «σαρία» ή αλλιώς «velayat e faqih», δηλαδή του θρησκευτικού νόμου του Ισλάμ. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, το οποίο αναθεωρήθηκε για πρώτη και τελευταία φορά 10 χρόνια μετά την επικράτηση της ισλαμικής επανάστασης το 1979, ο Πρόεδρος έχει ορισμένες εξουσίες, εντούτοις κανένα νομοσχέδιο, κανένα διάταγμα, καμία απόφαση δεν μπορεί να εκτελεστεί χωρίς την έγκριση του θρησκευτικού ηγέτη της χώρας, ο οποίος είναι ο ανώτατος άρχοντας και έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου σε όλα τα ζητήματα. Ο Αγιατολάχ έχει υπό τον έλεγχό του τις Ενοπλες Δυνάμεις, το Δικαστικό Σώμα, το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας και το Συμβούλιο «Καταλληλότητας», όπως επίσης και το Συμβούλιο των Φρουρών, το οποίο γνωμοδοτεί και επιβάλλει αν κάποιος πληρεί όλες τις προϋποθέσεις για να έχει ή όχι τη δυνατότητα να εκλεγεί σε δημόσιο αξίωμα. Ο ίδιος ο θρησκευτικός ηγέτης είναι ισόβιος.

Είναι σαφές ότι τα περιθώρια κινήσεων του Προέδρου αλλά και της Βουλής είναι ιδιαίτερα περιορισμένα, καθώς, επί της ουσίας, δεν έχουν ουσιαστική νομοθετική ή εκτελεστική εξουσία. Αυτό, πάντως, που τονίζουν οι υποστηρικτές του Χαταμί είναι ότι ο, πρώην υπουργός Πολιτισμού και ένας από τους βασικούς συνεργάτες του Χομεϊνί κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της ισλαμικής επανάστασης, κατάφερε να εκμεταλλευτεί κάθε «παραθυράκι» του υπάρχοντος συστήματος προκειμένου να «χαλαρώσει» το ασφυκτικό ισλαμικό σύστημα. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρουν τη σύλληψη και φυλάκιση των δολοφόνων διανοουμένων και πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι είχαν εκφράσει τις αντιρρήσεις ή έστω τις ενστάσεις τους για το καθεστώς.

Η υπόθεση αυτή έκανε την εμφάνισή της στα μέσα του 1997 και φυσικά, επισήμως, καμία ανακριτική ή νομική διαδικασία δε θα μπορούσε να κινηθεί, καθώς, σύμφωνα με την velayat e faqih, και μόνο η έκφραση αντίρρησης στις βουλές και στις αποφάσεις του θρησκευτικού ηγέτη αποτελεί ικανή αιτία αφαίρεσης της ζωής χωρίς να επισείεται καμία ποινή! Ο Χαταμί και οι συνεργάτες του, χωρίς να κινήσουν καμία επίσημη διαδικασία, συνέλαβαν τους ενόχους, οι οποίοι δεν ήταν άλλοι από μέλη «επίλεκτης παραστρατιωτικής ομάδας», που ελέγχεται από το ίδιο το καθεστώς. Ισως αξίζει να σημειωθεί ότι ως επικεφαλής αυτής της ομάδας δολοφόνων εμφανίζεται ο Σαεέντ Εμάμι, αμερικανοθρεμμένος αεροναυπηγός και μηχανικός, ο οποίος συνελήφθη στις 25 του Γενάρη και αυτοκτόνησε στο κελί του «καταπίνοντας το μπουκάλι του σαμπουάν», πριν, καν, προλάβει να δώσει κατάθεση.

Οπως χαρακτηριστικά δήλωνε ο Μοχάμαντ Ρεζά Χαταμί, επικεφαλής του «μεταρρυθμιστικού» κόμματος «Μέτωπο Συμμετοχής», που θριάμβευσε στις βουλευτικές εκλογές, «δεν περιμένουμε το Κοινοβούλιο να λύσει όλα τα προβλήματα σε μία μέρα. Επιδιώκουμε σταδιακά μεθοδικά βήματα προόδου», συμπληρώνοντας ειλικρινέστατα ότι «δεν είμαστε επαναστάτες, είμαστε μεταρρυθμιστές και γι' αυτό θα είμαστε ευχαριστημένοι ακόμη και με μια μικρή πρόοδο, που μπορεί να χρειαστεί πολύ καιρό».

Τη μεθοδικότητα και την επιμονή, όμως, που επικαλείται τόσο ο Πρόεδρος Χαταμί όσο και οι υποστηρικτές του φαίνεται ότι δε συμμερίζονται μεγάλα κομμάτια του ιρανικού πληθυσμού και ιδιαίτερα η νεολαία και οι φοιτητές, οι οποίοι αποτελούν, ίσως, τη μοναδική οργανωμένη και εντός των υπαρχόντων νομικών πλαισίων «αντιπολίτευση».Κοινό μυστικό είναι, πλέον, ότι η ατμόσφαιρα ανάμεσα στους νέους της χώρας, με αιχμή του δόρατος τα πανεπιστήμια, είναι εκρηκτική, κάτι που φάνηκε ξεκάθαρα τον περασμένο Ιούλη, όταν η απαγόρευση μίας «μεταρρυθμιστικής εφημερίδας» και η επιδρομή παραστρατιωτικών ομάδων σε κοιτώνα πανεπιστημίου που βρισκόταν σε κατάληψη σε ένδειξη διαμαρτυρίας άναψε το φιτίλι της πιο μαζικής και λαϊκής διαμαρτυρίας-εξέγερσης που είχε γνωρίσει το Ιράν, από το 1979. Ο ακριβής αριθμός των νεκρών, των τραυματιών και των συλληφθέντων, από τις ταραχές του Ιούλη, παραμένει άγνωστος όπως άλλωστε άγνωστος παραμένει, σύμφωνα με τις καταγγελίες των ανθρωπιστικών οργανώσεων, ο αριθμός των πολιτικών κρατουμένων, των εκτελεσθέντων, των εξαφανισθέντων, των διωχθέντων όλων αυτών των χρόνων της ισλαμικής επανάστασης.

Η στάση που τήρησε ο Μοχάμαντ Χαταμί, κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, ίσως είναι και ενδεικτική των πραγματικών του προθέσεων αλλά και των ορίων και της έννοιας που ο ίδιος και οι υποστηρικτές του, εντός και εκτός του Ιράν, αποδίδουν στις «μεταρρυθμίσεις». Ο Χαταμί διέταξε τη σκληρή καταστολή των διαδηλώσεων και την «πάταξη» των διαδηλωτών, πολλοί από τους οποίους παραμένουν, ακόμη, στη φυλακή, χωρίς, ως συνήθως, να τους απαγγελθεί καμία επίσημη κατηγορία ή να έχει ακολουθηθεί κάποια συγκεκριμένη νομική διαδικασία. Ορισμένα από τα ηγετικά στελέχη των φοιτητών πέρασαν από συνοπτική δίκη, μόλις λίγα εικοσιτετράωρα μετά τον εκλογικό θρίαμβο των «μεταρρυθμιστών» και τους επιβλήθηκαν ποινές που αρχίζουν από τη δεκαετή κάθειρξη και καταλήγουν στην εκτέλεση.

Και πώς άλλωστε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά: Η φοιτητική εξέγερση του Ιούλη είχε πολύ ξεκάθαρο αίτημα, καθώς δε ζητούσε ένα δημοκρατικό ισλαμικό καθεστώς αλλά ένα δημοκρατικό, ελεύθερο κράτος που θα βασίζεται στο σεβασμό της ελευθερίας της έκφρασης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης δε φάνηκε να κάμπτει το ηθικό της νεολαίας, που εκτός από τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα (ποσοστό 53% του συνολικού πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας), την τεράστια ανεργία (ποσοστό μεγαλύτερο του 35%) έρχεται αντιμέτωπο και με τη «σαρία». Χαρακτηριστικό, ίσως, είναι το γεγονός ότι σε μία από τις τελευταίες προεκλογικές συγκεντρώσεις υποψηφίου του «μεταρρυθμιστικού» κόμματος «Μέτωπο Συμμετοχής» ο ομιλητής έκλεισε το λόγο του με το σύνθημα «Δημοκρατία και Ισλάμ» και το πλήθος, στην πλειοψηφία του νέοι, ανταπάντησε με μία και μόνη ιαχή: «Δημοκρατία».

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι οι «μεταρρυθμίσεις» και τα σχέδια του Χαταμί δε θα φέρουν την πολυπόθητη «άνοιξη» στο Ιράν. Οπως εκτιμά το Κόμμα «Τουντέχ», το οποίο παραμένει παράνομο, ο Χαταμί μπορεί να δημιούργησε την εντύπωση και, όντως ως ένα βαθμό, να πέτυχε τη μερική χαλάρωση της «ισλαμικής ασφυξίας» του καθεστώτος. Εντούτοις, «ούτε μπορεί αλλά ούτε και επιθυμεί να προχωρήσει σε ριζικές αλλαγές καθότι κάτι τέτοιο θα προϋπέθετε ανατροπή του υπάρχοντος θεοκρατικού συστήματος, ενδεχόμενο που οι μεταρρυθμιστές δεν επιθυμούν», και συμπληρώνει ότι ο στόχος τους «δεν είναι άλλος από την καλύτερη διαχείριση του ίδιου συστήματος, η σταδιακή και μέχρις ενός σημείου χαλάρωσή του προκειμένου να αποπροσανατολιστεί και να ναρκωθεί η λαϊκή δυσαρέσκεια και παράλληλα να αποκατασταθεί μια αμοιβαία σχέση ικανοποίησης συμφερόντων εκατέρωθεν με τη Δύση, γεγονός που δε θα λειτουργήσει απαραίτητα προς όφελος του ιρανικού λαού».

Αυτός, ίσως, τελικά είναι κι ο φόβος τόσο των ίδιων των Ιρανών ιθυνόντων όσο και των εξωτερικών χειροκροτητών τους. Δε θα μπορούσε να είναι μόνο τυχαία η δημοσίευση αλλεπάλληλων δημοσιευμάτων του διεθνούς έγκυρου Τύπου με υμνολόγια για τον Χαταμί και τους υποστηρικτές του, με, έστω και διστακτικές, θριαμβολογίες για τη νίκη των υποστηρικτών του, αλλά με ιδιαίτερα προσεκτικά και διπλωματικά σχόλια για τον «σκληροπυρηνικό» Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος, εκτός των άλλων, χαρακτηρίζεται «λιγότερο σκληρός και αυστηρός από τον προκάτοχό του Χομεϊνί αλλά και αρκετά διαλλακτικός και συνεργάσιμος με τους μεταρρυθμιστές». Διόλου «αθώες» δεν μπορούν να είναι οι «παραινέσεις» περιοδικών όπως το «Time», το «Economist» και το «Newsweek» προς τους νικητές των εκλογών του Φλεβάρη να «τιμήσουν» προσεκτικά και μεθοδικά τις προεκλογικές τους υποσχέσεις διότι η μη ύπαρξη αλλαγών θα οδηγήσει σε «έκρηξη της λαϊκής δυσαρέσκειας και χωρίς καμία αμφιβολία σε χάος και αποπροσανατολισμό της χώρας από το δρόμο της δημοκρατίας και της προσέγγισης με τη Δύση»! Ο Ιούλης της φοιτητικής εξέγερσης, όμως, δεν είναι τόσο μακριά όσο φαντάζεται κανείς...