17 Οκτώβρη 1969. Μέρα συμβολική, μέρα «εθνικής αξιοπρέπειας», καθώς σημαίνει τη νίκη των αγώνων του βολιβιανού λαού με την εθνικοποίηση των υδρογονανθράκων, υπό την καθοδήγηση της ηγεσίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών (COB).

17 Οκτώβρη 2003. Ο Γκονσάλο Σάντσες ντε Λοσάδα, ο «γκρίνγκο» που μιλά τα αγγλικά του Μπους και όχι του Σαίξπηρ, όπως επισημαίνει ο Εδουάρδο Γκαλεάνο, μαζί με την οικογένειά του και το στενό κύκλο των συνεργατών του (τον υπουργό Αμυνας Κάρλος Σάντσες Μπερζαίν, τον υπουργό Εσωτερικών Χοσέ Λουίς Χαρμπ και τον υπουργό της κυβέρνησης Γιέρκο Κούκοτς) δραπετεύουν στο Μαϊάμι, έχοντας ληστέψει πρώτα 85 εκατομμύρια δολάρια από την Κεντρική Τράπεζα της Βολιβίας.

Το κόμμα, που σχεδίασε και εφάρμοσε την πολιτική καθ' υπόδειξιν των ΗΠΑ και του ΔΝΤ, το «Εθνικό Επαναστατικό Κίνημα»-MNR, σείστηκε από την κρίση και η κυβέρνηση συνασπισμού του κατέρρευσε τελικά υπό το βάρος της εξέγερσης. Μιας εξέγερσης που κόστισε τη ζωή σε 84 τελικά διαδηλωτές και 15 επίστρατους, που αρνήθηκαν να πυροβολήσουν εν ψυχρώ εναντίον των εξεγερμένων, 40 εξαφανισμένους και περίπου 500 τραυματίες, ενώ ο αριθμός των συλληφθέντων δεν έχει ανακοινωθεί.

Αυτό που μέχρι το Σεπτέμβρη ήταν απλώς ένα σύνθημα στον τοίχο έγινε πραγματικότητα. Περισσότεροι από μισό εκατομμύριο συνέρρευσαν την επομένη στην πλατεία Σαν Φρανσίσκο, πλατεία που είναι η καρδιά της πρωτεύουσας Λα Πας. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση που έγινε ποτέ στη Βολιβία... από την εποχή της ανακάλυψης των κοιτασμάτων του Σέρο Ρίκο από τους Ισπανούς αποικιοκράτες στο Ποτοσί το 1545 και σήμανε την έναρξη της ληστείας.

Οι γυναίκες της Βολιβίας έχαναν άντρες και παιδιά στις στοές και τα ορυχεία, που έβγαζαν αρχικά ασήμι, μετά νιτρική ποτάσα, κασσίτερο... τα βουνά έμειναν ξεκοιλιασμένα και η Βολιβία με μέλλον καταληστευμένο.

Είναι η πιο φτωχή χώρα της Νοτίου Αμερικής με τη μεγαλύτερη ανισότητα στην κατανομή του εισοδήματος και του επιπέδου ζωής. Από τα 8 εκατομμύρια του πληθυσμού, τα 5,6 ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ κάθε ώρα, υπολογίζεται ότι 20 επιπλέον άνθρωποι βυθίζονται σε κατάσταση «απόλυτης φτώχειας».

Την ίδια στιγμή που η ολιγαρχία ζει μέσα στον πλούτο και τον παρασιτισμό, περισσότερα από 3 εκατομμύρια άνθρωποι διαβιούν χωρίς νερό και ηλεκτρικό.

Μνήμη και μάλιστα ολοζώντανη διαθέτουν, η υπομονή τους έχει εξαντληθεί εδώ και καιρό, ενώ καθώς φάνηκε η ικανότητα προσαρμογής της δράσης τους είναι απίστευτη.

Η εξέγερση αρχικά του Αϊμαρά του αλτιπλάνο και των αγροτών της λίμνης Τιτικάκα δε θα εξελισσόταν έτσι και δε θα είχε αποτελέσματα εάν δε συντάσσονταν μαζί, οι καλλιεργητές κόκας από την Τσαπάρε -τα ανατολικά πεδινά δηλαδή- οι αγρότες των κοινοτήτων Κέτσουα και Αϊμαρά των νοτίων υψιπεδίων και των κοιλάδων του Ορούρο και του Ποτοσί, οι ανθρακωρύχοι του Ορούρο και του Χουανουνί, τα πολυεθνικά και διαταξικά κοινωνικά κινήματα της Κοτσαμπάμπα, του Σούκρε, του Ποτοσί και του Ορούρο, οι φοιτητές, οι διανοούμενοι, η μεσαία τάξη, οι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι συνταξιούχοι...

Ξαφνικά, λοιπόν, η Βολιβία μονοπωλεί τα διεθνή και αμερικανικά ΜΜΕ με αυτή την «τρομακτική έκρηξη αερίου» στο πλαίσιο του «πολέμου του φυσικού αερίου» και η χώρα ζει τις πιο ριζοσπαστικές στιγμές της από την εποχή της εξέγερσης του 1952, όταν και πάλι από την καθοδήγηση της COB, μάλιστα και με ένοπλα τμήματα, νίκησαν το Βολιβιανό στρατό και προχώρησαν στην εθνικοποίηση των ορυχείων και την κατάληψη μεγάλων εκτάσεων αρόσιμης γης.

Πολλοί αναλυτές σπεύδουν να εκτιμήσουν τα τεκταινόμενα στη Βολιβία ως «επανάληψη» των εξεγερσιακών φαινομένων που παρουσιάστηκαν στην Αργεντινή και το Εκουαδόρ το 1999 και στις αρχές της χιλιετίας στο Περού, όπου οι κινητοποιήσεις ενός «πολύ χαλαρού» κινήματος» στρέφονταν κυρίως κατά «των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που εφαρμόστηκαν και κατά των κομμάτων τα οποία είτε τις εφήρμοσαν είτε αναμείχθηκαν άμεσα με αυτές. Η ανάλυση ευλογοφανής αλλά επιφανειακή, αφού δε λαμβάνει υπ' όψιν τους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς παράγοντες καθώς και το βάθος και τις ρίζες της παράδοσης σε εξεγέρσεις που έχουν οι Βολιβιανοί. Συνθλίβει το ερώτημα αναφορικά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και το ρόλο των Ενόπλων Δυνάμεων σε κάθε μία από αυτές τις χώρες. Φυσικά, η εκτίμηση αυτή αναιρεί επί της ουσίας, την εν δυνάμει εξαιρετική σημασία που έχουν αυτές «οι μέρες του Οκτώβρη» για το μέλλον της Βολιβίας.

Οι μέρες του Οκτώβρη βάφτηκαν κόκκινες, όχι μόνο από το αίμα που χύθηκε, αλλά και από το χρώμα της επανάστασης που κυοφορούν...

Στο επίκεντρο της εξέγερσης, οι τρεις κύριες συνισταμένες, οργανωτικά πάντα. Καταρχήν, η COB, όπου μετά από δεκαετίες παλινδρομήσεων φάνηκε και πάλι να βρίσκει το «φυσικό της περιβάλλον δράσης» τους εργαζόμενους.

Επίσης, σε μια χώρα τεμαχισμένη και σκόρπιων ταυτοτήτων, η οικονομική ύφεση και ο κοινωνικός αποκλεισμός που προκάλεσε η στροφή στην οικονομική πολιτική με την εφαρμογή των νόμων της απελευθέρωσης της αγοράς (1986) συγχώνευσαν σταδιακά ένα ιθαγενικό κίνημα αγροτικό και μια μεσαία τάξη ανθρώπων της πόλης πεσμένης κοινωνικά. Ο καταλύτης αυτού του φαινομένου δεν ήταν άλλος από τους προλεταριοποιημένους μεταλλωρύχους που επαναγροτοποιήθηκαν πριν από δέκα χρόνια, όταν έκλεισαν τα ορυχεία και αποφάσισαν να επιστρέψουν στην αγροτική δραστηριότητα και να ζήσουν στον τροπικό της Κοτσαμπάμπα και που σήμερα αποτελούν την πιο σημαντική κοινωνική οργάνωση: Το κίνημα των αγροτών κοκαλέρος. Ειδικά, μιλώντας για την περίπτωση του αγροτικού παράγοντα είναι περισσότερο πολύπλοκη και θα μπορούσε να εντοπιστεί στην «Ενωμένη Συνδικαλιστική Συνομοσπονδία των Εργατών Αγροτών της Βολιβίας»-(CSUTCB) αλλά και το «Κίνημα για το Σοσιαλισμό»- MAS.

Τέλος, το Ιθαγένικο Κίνημα Πατσακούτι-(MIP). Υποταγμένοι, ξεριζωμένοι και καταπιεσμένοι από την αρχή της ιστορίας τους, οι Αϊμαρά είχαν κάνει την εξέγερση τον άξονα της μυθολογίας τους και της στρατηγικής τους για την αντίσταση. Ωστόσο, η αλλαγή από το εθνικιστικό κράτος στο νεοφιλελεύθερο ήταν επίσης μια καθοριστική στιγμή για το ιθαγένικο κίνημα των Αϊμαρά.

Τον Σεπτέμβρη, λοιπόν, αυτά τα πολιτικά πλαίσια μέχρι πρότινος διασπασμένα, η περιφέρεια των πόλεων και η αγροτική κοινότητα, ενώνονται λόγω της ανάγκης επανάκτησης της κυριαρχίας στον υδρογονάνθρακα. Ουσιαστικά για την επιβίωσή τους. Νικούν καταρχήν...

Ομως οι λαϊκοί αγώνες, όσο ηρωικοί και εάν είναι, δεν μπορούν να συνεχίζονται επ' αόριστο ως έχει, αφού νομοτελειακά θα οδηγηθούν σε αδιέξοδο και υποχώρηση εάν δεν έχουν στόχο την ανατροπή του υφιστάμενου συστήματος μέσα από ένα ξεκάθαρο επαναστατικό πρόγραμμα.

«Αφού υπήρξαμε οι πρωταγωνιστές αυτής μαζικής κοινωνικής έκρηξης... οι εργαζόμενοι της χώρας, συμμετέχοντας στην τελευταία εθνική συνάντηση των εργατικών συνδικάτων καταλήξαμε στο εξής: οι εργαζόμενοι, οι αγρότες, τα καταπιεσμένα τμήματα του λαού, οι μεσαίες τάξεις, δεν μπόρεσαν να αρπάξουν την εξουσία από την άρχουσα τάξη γιατί ακόμη "δεν έχουμε" ένα επαναστατικό κόμμα» (Econoticias Bolivia.com). Εντούτοις, μερικά ζητήματα είναι βέβαια: Ο Κάρλος Μέσα μάλλον μετρά μέρες. Η σχέση κράτους - οικονομίας - κοινωνίας θα αλλάξει χωρίς κανείς να ξέρει πώς και πότε. Οι αγώνες θα συνεχιστούν, εντός του Κοινοβουλίου αλλά κυρίως στους δρόμους. Και η εμπειρία καταδεικνύει ότι οι Βολιβιανοί έχουν τη δυνατότητα «μάθησης» και επαναπροσδιορισμού της δράσης...