Στο πλαίσιο της σειράς των κειμένων μας για τα ρεύματα που σημάδεψαν την οικολογία σήμερα θα αναφερθούμε στον οικοφεμινισμό, (και) με αφορμή την παγκόσμια μέρα κατά της βίας εναντίον των γυναικών, που ήταν πριν από λίγες μέρες. Ο οικοφεμινισμός έχει τις ρίζες του στα ριζοσπαστικά κινήματα που αναδύθηκαν τις δεκαετίες του εξήντα και του εβδομήντα (Σάμουελ, 1973). Σύμφωνα με μια εκδοχή του οικοφεμινισμού, η καταδυνάστευση της φύσης προσδιορίζεται από το 4500 π.Χ., όταν οι πολιτισμοί από τις θηλυκές θεότητες αρχίζουν τη λατρεία των ανδρικών θεοτήτων. Μέχρι τότε η γονιμότητα των γυναικών και της γης θεωρούνταν ιερές.

Εμφανίζεται η ιεραρχία βάσει του φύλου και ο ρόλος των ανδρών στην παραγωγή εξυψώθηκε πάνω από τον αντίστοιχο ρόλο του θηλυκού. Η στροφή αυτή δεν επιτεύχθηκε αυτόματα, αλλά μέσα στην πορεία του χρόνου. Η ανταγωνιστική και βίαιη δραστηριότητα του κυνηγού ήταν αυτό που διέκρινε τον άντρα από τη φύση. Το σώμα της γυναίκας μικρότερο, ασθενέστερο την εμποδίζει να συμμετέχει ισότιμα στο κυνήγι. Η αναπαραγωγική της ικανότητα και οι δραστηριότητές της που είναι προσανατολισμένες στη ζωή βρίσκονται διαμετρικά αντίθετες στις «δραστηριότητες θανάτου», που αποτελούν τη βάση του πολιτισμού. Γυναίκες, ζώα και φύση θεωρούνται υποδεέστερα των ανδρών. Οι ηθικές αποφάσεις, που παίρνονται εκ μέρους των ανδρών, αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους ως ξεχωριστά άτομα, τα οποία έχουν ανταγωνιστικά συμφέροντα. Αντίθετα, οι γυναίκες εξετάζουν τις συνέπειες των ηθικών αποφάσεων για όλους τους ανθρώπους που επηρεάζονται και οι επιλογές τους θεωρούνται ηθικές μόνο εντός του συγκεκριμένου πλαισίου της απόφασης. Ο διαχωρισμός πολιτισμού και φύσης είναι προϊόν του διαχωρισμού του εγώ από το άλλο, ενός προτύπου με το οποίο οικοδομείται ο ανδρισμός. Η σύνδεση ανάμεσα στην καταπίεση των γυναικών και στη ληστρική καταλήστευση της φύσης μπορεί να επιτευχθεί με τη συνεξέταση της παγκόσμιας οικονομίας, του εξωτερικού χρέους των χωρών του Τρίτου Κόσμου, την υπανάπτυξη, το μιλιταρισμό, το δικαίωμα αναπαραγωγής και τον περιβαλλοντικό ρατσισμό.

Οι εθνικοί λογαριασμοί των διεθνών οργανισμών δεν εμφανίζουν ούτε την καταστροφή, αλλά ούτε και την παραγωγική ικανότητα της φύσης, αλλά μόνο τα προϊόντα και μάλιστα όταν αυτά εισέλθουν στη χρηματική οικονομία (Γεωργόπουλος, 2004). Το νερό λ.χ., το οποίο μεταφέρουν οι γυναίκες της υπαίθρου από το πηγάδι στο σπίτι δεν έχει χρηματική αξία, σε αντίθεση με το νερό των δικτύων ύδρευσης. Το ίδιο και η μεταφορά καυσόξυλων από το δάσος, το μεγάλωμα των παιδιών κ.ά. Αν τα καυσόξυλα αγοράζονταν από κάποιον έμπορο ή τα παιδιά πήγαιναν σε παιδικό σταθμό, τότε αυτόματα θα καταγράφονταν ως πηγές εισοδήματος. Με τον τρόπο αυτόν, η φύση και οι γυναίκες δεν υπολογίζονται στην «οικονομία της αγοράς», αν και καλούνται να πληρώσουν το «χρέος» των χωρών τους. Σημειωτέον, οι γυναίκες στην Αφρική εκτελούν το 60% των αγροτικών εργασιών και το 70% των εργασιών για την παραγωγή τροφής (Akeroyd, 1991). Ο περιβαλλοντικός ρατσισμός, δηλαδή η απόρριψη, η συγκέντρωση και η τοποθέτηση επικίνδυνων ουσιών ή εγκαταστάσεων σε υποβαθμισμένες περιοχές, οι οποίες κατοικούνται από τα φτωχότερα στρώματα ή η εξαγωγή τους στις χώρες του Τρίτου Κόσμου είναι μια ακόμα εκδοχή της σημερινής πραγματικότητας. Στις ΗΠΑ 3 στους 5 μαύρους και Ισπανόφωνους ζουν σε χώρους, στους οποίους βρίσκονται ενταφιασμένα ή διασκορπισμένα τοξικά απόβλητα. Πάνω από δυο εκατομμύρια τόνοι ουρανίου έχουν διασπαρθεί σε καταυλισμούς Ινδιάνων, με αποτέλεσμα ο καρκίνος της μήτρας των γυναικών να είναι εικοσαπλάσιος από το μέσο όρο της χώρας αυτής. Στον Αμαζόνιο στην περιοχή όπου ζει η φυλή των Yanomami οι τερατογενέσεις, εξαιτίας του υδραργύρου που διοχετεύουν ορυχεία, έφτασε το 3% των γεννήσεων.

Ο οικοφεμινισμός επιχειρεί να αναλύσει τα ζητήματα εισάγοντας «πολλαπλά συστήματα» για την κατανόηση των αλληλεπιδρουσών δυνάμεων, οι οποίες καταδυναστεύουν τις γυναίκες και τη φύση. Θεωρούν ότι η σημερινή παγκόσμια κρίση είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των ιδεολογιών του ρατσισμού, του σεξισμού, των ταξικών διακρίσεων και του ιμπεριαλισμού. Η προσέγγιση αυτών των ιδεολογιών ως πεδία ισχύος, τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και η μη στεγανοποίησή τους γίνονται ευκολότερα κατανοητές ως προς τη δημιουργία πολύπλοκων μηχανισμών καταπίεσης. Ο οικοφεμινισμός είναι μια θεωρία που στηρίζεται στη γνώση και την αξιολόγηση με βάση την κοινότητα προερχόμενη από διάλογο αποβλέποντας στην επίτευξη συναίνεσης. Η επίτευξη του στόχου αυτού εξαρτάται από τη δυνατότητα επικέντρωσης της προσοχής μας στο κοινωνικό σύνολο, με σεβασμό στη διαφορά. Η οικοφεμινιστική ηθική βασίζεται σε έναν ευρύτερο ιστό συμμετοχής, που αποσκοπεί στην ατομική ενδυνάμωση και δεν αποβλέπει στην αποτελεσματικότητα της κοινότητας, αλλά στη δημιουργία μιας ηθικής κοινότητας. Την τελευταία εικοσαετία παρατηρείται η συνειδητοποίηση της κρισιμότητας των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Σημαντικό, όμως, ρόλο στην επίλυσή τους θα διαδραματίσει η στάση, συμπεριφορά, τα πρότυπα και οι αξίες στις οποίες παραπέμπουν άμεσα ή έμμεσα οι κοινωνίες, αλλά κυρίως η δράση των πολιτών με στόχο την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος.