Πολλοί ερευνητές επισημαίνουν ότι οι πρώτες ρίζες του δημοτικού τραγουδιού είναι από τα πρώτα πνευματικά φανερώματα του ανθρώπου, αποτελούν την αρχή της λογοτεχνίας και περιλαμβάνουν γεγονότα που έγιναν σε πολλές και ποικίλες φάσεις της ιστορικής εξέλιξης. Είναι το αυθεντικό δημιούργημα του κάθε λαού, έκφραση λόγου, κίνησης και μουσικής. Οι ανώνυμοι λαϊκοί δημιουργοί, ποιητές και μουσικοί, ήταν οι εκφραστές των κοινών αισθημάτων και στοχασμών της κοινωνικής ομάδας στην οποία ζούσαν.

Είναι χαρακτηριστική η απάντηση που έδωσε στον Γάλλο μελετητή Φωριέ κάποιος Ελληνας χωρικός, όταν τον ρώτησε γιατί τραγουδάει τα γεγονότα: «Καθώς δεν ξέρω ούτε να διαβάζω, ούτε να γράφω, για να μην ξεχάσω αυτή την ιστορία, την έκανα τραγούδι...».

Πρόσφατα, με πρωτοβουλία του «Κέντρου Μελέτης Ηπειρωτικής και Βαλκανικής Μουσικής Παράδοσης», εκδόθηκε ένα βιβλιαράκι με τίτλο: «Ταξιδεύοντας... Μαστοροχώρια», ενώ θα ταίριαζε περισσότερο ο τίτλος: «Ταξιδεύοντας με το δημοτικό τραγούδι στα Μαστοροχώρια».

Η έκδοση συνοδεύεται με CD, όπου για πρώτη καταγράφεται η μουσική, αλλά και η ποιητική δημιουργία των χωριών αυτών. Το παραπάνω εγχείρημα δεν είχε εμπορικό στόχο, αλλά αποσκοπεί στη δραστηριοποίηση, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, για τη διάσωση της ηπειρώτικης και βαλκανικής μουσικής παράδοσης.

Το CD εντυπωσιάζει για την προσεγμένη, όμορφη ρυθμική, μελωδική και ηχοληπτική απόδοση των τραγουδιστών και οργανοπαιχτών, η οποία, μαζί με το περιεχόμενο των κειμένων, ενημερώνει πλήρως τον ακροατή και τον αναγνώστη.

Η Παραδοσιακή Χορωδία Μαστοροχωρίων Κόνιτσας δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία και την αμέριστη βοήθεια του ταλαντούχου μουσικού Αλέξανδρου Παπαχρήστου και την πολύτιμη συνεργασία των - καταγόμενων από τα Μαστοροχώρια - εκπαιδευτικών Κώστα Αθανασόπουλου και Κώστα Χαρισιάδη, οι οποίοι στοχεύουν στη διάσωση των ζηλευτών τραγουδιών της περιοχής αυτής.

Εντυπωσιάζει όχι μόνο το CD και η όμορφη πολυφωνία των τραγουδιών αυτών, αλλά και η επιστημονική ανάλυση του Δημήτρη Α. Παπαχρήστου, για τις ρίζες του δημοτικού τραγουδιού, τον πλούτο και την πολυμορφία του, που εκτείνεται μέχρι το μουσικό σύστημα της αρχαίας Ελλάδας.

Οι περισσότεροι μελετητές τονίζουν πως οι αρχές του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού χρονολογούνται στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, μετά την πτώση του αρχαίου ελληνορωμαϊκού κόσμου και τις μεγάλες μεταναστεύσεις από το βορρά. Ομως, πολλά από τα στοιχεία του διαμορφώθηκαν κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή. Η παραδοσιακή δημοτική μουσική μας μπορεί να μην εξαρτάται άμεσα από την αρχαία ελληνική μουσική, αλλά, σύμφωνα με τον Μπελίνσκι, βασίζεται στη βυζαντινή μουσική, η οποία θεωρείται ότι κατάγεται εξ ολοκλήρου από το αρχαίο ελληνικό μέλος.

Μελετώντας προσεκτικά αυτά τα στοιχεία της μουσικής μας παράδοσης, ο Δημήτρης Α. Παπαχρήστου υπογραμμίζει: «Η βυζαντινή μουσική, τόσο κατά τη βυζαντινή περίοδο, όσο και μετά, ήταν πάντα φωνητική, καθώς απαγορευόταν η χρήση οργανικής μουσικής. Ηταν μονόφωνη, σε αντίθεση με αυτή της Δύσης, η οποία ανέπτυξε την πολυφωνία, διαμορφώνοντας ένα νέο μουσικό σύστημα, με άλλο ύφος και τεχνική, τελείως ξένο σε σχέση με τη βυζαντινή και τη δημοτική ελληνική μουσική παράδοση». Επίσης τονίζει: «Οι ρυθμοί της παραδοσιακής μας μουσικής έχουν άμεση σχέση με το προσωδιακό μετρικό σύστημα της αρχαίας Ελλάδας. Οι πεντατονικές κλίμακες, που ήταν ευρύτατα διαδεδομένες στη μουσική των αρχαίων Ελλήνων, αποτελούσαν μια ξεχωριστή μουσική έκφραση μέσα στον ελληνικό χώρο και ιδιαίτερα στις περιοχές της Ηπείρου, του Πωγωνίου και σε αρκετά χωριά της Κόνιτσας, όπου συναντούμε τρίφωνα και τετράφωνα πολυφωνικά τραγούδια, τα οποία στηρίζονται στις πεντατονικές κλίμακες και μοιάζουν με τα τραγούδια του Καυκάσου».

Κατά τη γνώμη μας, το μικρό βιβλιαράκι με την εξαίρετη μελέτη του Δ. Α. Παπαχρήστου θα διδάξει πολύ περισσότερα πράγματα στα σχολεία μας, απ' ό,τι οι ογκώδεις τόμοι με τις ακαταλαβίστικες πολυλογίες. Ο μελετητής, εν συντομία, εξετάζει τους πρώτους συλλέκτες και μελετητές του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού, όπως ο Φωριέ - οπαδός της άποψης πως η νεότερη δημοτική ποίηση ήταν η συνέχεια της αρχαίας ποίησης. Τον Κυριακίδη, ο οποίος υπογραμμίζει πως: «Η νεότερη δημοτική ποίηση συνδέεται κατά κάποιο τρόπο, αν όχι με την κλασική ποίηση του 5ου-4ου π.Χ. αιώνα, τουλάχιστον με τη μεταγενέστερη των ρωμαϊκών χρόνων». Εδώ να σημειωθεί ότι σύμφωνα με μελέτες των Ρώσων λαογράφων, το δημοτικό μας τραγούδι αρχίζει από την αρχαία ελληνική τραγωδία.

Ο Δ. Παπαχρήστου κατατάσσει το δημοτικό μας τραγούδι σε ακριτικά, κλέφτικα, ιστορικά κ.λπ., στη βάση μιας σειράς μελετών που περιέχονται στη σχετική βιβλιογραφία, η οποία, κατά τη γνώμη μας, είναι ελλιπής.

Οπως κι αν μελετηθεί και κριθεί το δημοτικό μας τραγούδι, δεν παύει να έχει την αυτοτέλειά του μέσα στον νεοελληνικό πολιτισμό. Να περικλείνει όλο το χαρακτήρα του λαού μας, τη μακρόχρονη και δοξασμένη ιστορία του. Τα δημοτικά τραγούδια εξακολουθούν να επιζούν, αποδείχνοντας την αναμφισβήτητη αξία τους και να σηματοδοτούν τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται ο λαός: «Λιτός στη διάθεση και τη ζωή, κλασικός στην έκφραση του συναισθηματικού του κόσμου», όπως αναφέρει ο Κ. Θ. Δημαράς.

Είναι κρίμα που ένα τόσο αξιόλογο έργο βγήκε σε λιγοστά αντίτυπα και δε θα μπορέσουν να το αγοράσουν πολλοί, ιδιαίτερα οι Ηπειρώτες μελετητές, οι οποίοι θα μπορούσαν να κάνουν μια συγκριτική εργασία ανάμεσα στην ηπειρωτική πολυφωνική μουσική στα Βαλκάνια και τον Καύκασο, όπου τα τραγούδια μας, λ.χ. «Μενούσης» και «Το γεφύρι της Αρτας», φτάνουν ως την απόμακρη Σιβηρία.

Οπως τόνιζε ο Μαξίμ Γκόρκι: «Τα δημοτικά τραγούδια αποδεικνύουν πως ο λαός δεν είναι μόνο η δύναμη που δημιουργεί όλες τις υλικές αξίες, είναι και η μοναδική και αστείρευτη πηγή όλων των πνευματικών αξιών».