Οσο γράφονται αυτές οι γραμμές, μόλις έχει στεγνώσει το μελάνι στη συμφωνία που προσωρινά τουλάχιστον έβαλε τέλος στην αντιπαράθεση Ρωσίας - Ουκρανίας για την τιμή με την οποία θα αγοράσει η τελευταία το 2006 το ρωσικό φυσικό αέριο. Το θέμα δεν είναι απλό, όχι μόνο γιατί απ' αυτό εξαρτάται η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων σ' Ουκρανία κι Ευρώπη, μα και γιατί μπορεί και στο μέλλον ν' αποτελέσει πρόσχημα εμπλοκής άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων στην περιοχή, πυροδοτώντας πολύ επικίνδυνες εξελίξεις για την ειρήνη και τους λαούς της περιοχής μας. Αλλωστε τα τελευταία χρόνια, για το ίδιο ζήτημα, δηλαδή για τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών και τους δρόμους μεταφοράς τους, ξέσπασαν πόλεμοι και συγκρούσεις, σε μια ευρύτερη περιοχή από τα Βαλκάνια έως την Κεντρική Ασία κι από την Τσετσενία έως το Ιράκ.

Η Ουκρανία διαθέτει σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου στον κόσμο, που βέβαια, «κληρονόμησε» από την ΕΣΣΔ και στα 15 χρόνια από την ανατροπή του σοσιαλισμού το εκμεταλλεύεται με το μίνιμουμ της συντήρησης.

Το δίκτυο περιλαμβάνει 35,2 χιλιάδες χιλιόμετρα μεταφορικών αγωγών καθώς και 120 σταθμούς διατήρησης της πίεσης, αλλά και 13 υπόγειες αποθήκες φύλαξης φυσικού αερίου. Ετησίως από το έδαφός της μεταφέρονται 120 - 130 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (κ.μ.) ρωσικού φυσικού αερίου. Πρόκειται ουσιαστικά για το μεγαλύτερο «κανάλι» εξαγωγής φυσικού αερίου, που «αφήνει» στη ρωσική «Gazprom» το 80% των εσόδων της από την εξαγωγή του φυσικού αερίου. Σε αντιστάθμισμα η Ρωσία παραχωρούσε ετησίως στην Ουκρανία 30 δισ. κ.μ. αερίου, έναντι 50 δολαρίων για 1.000 κ.μ., όταν η διεθνής τιμή είναι τετραπλάσια.

Η αντιπαράθεση ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία για τη μεταφορά και τις τιμές του φυσικού αερίου έχει μια «ιστορία» τουλάχιστον 10 χρόνων. Αρκετές φορές οι σχέσεις των δύο χωρών έχουν οξυνθεί, τόσο για παλαιότερα χρέη της Ουκρανίας, όσο και για την αυτόβουλη κατανάλωση από την Ουκρανία ποσοτήτων ρωσικού αερίου που προορίζονταν για χώρες της Ευρώπης. Να σημειωθεί ότι το 50% των ενεργειακών αναγκών της Αυστρίας και της Ουγγαρίας καλύπτονται από την «Gazprom», η οποία καλύπτει μεγάλο ποσοστό ενεργειακών αναγκών και άλλων χωρών, (π.χ. Πολωνίας, Γερμανίας, Ιταλίας). Συνολικά, το 25% των αναγκών των χωρών της ΕΕ σε φυσικό αέριο, με σαφή τάση αύξησης, αφού ήδη ξεκίνησε η κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού της Βαλτικής που θα συνδέσει απευθείας Ρωσία και Γερμανία, παρακάμπτοντας πολλές χώρες της περιοχής και διοχετεύοντας επιπλέον 55 δισ. κ.μ. ρωσικού φυσικού αερίου ετησίως στη Γερμανία. Σήμερα υπάρχουν ακόμη δυο σαφώς μικρότεροι «διάδρομοι» μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου, από τη Λευκορωσία προς Πολωνία - Γερμανία κι ο υποθαλάσσιος αγωγός της Μαύρης Θάλασσας, προς Τουρκία.

Η Ρωσία επιδίωκε είτε την αγορά είτε τη διείσδυσή της στο καθεστώς ιδιοκτησίας των αγωγών που διασχίζουν την Ουκρανία, όσο και των υπόγειων αποθηκών που αυτή έχει από την εποχή της ΕΣΣΔ. Να σημειωθεί πως στη Ρωσία δεν υπάρχουν αντίστοιχες τεράστιες αποθήκες, που δίνουν τη δυνατότητα αποθήκευσης φυσικού αερίου το καλοκαίρι, που είναι μειωμένη η κατανάλωση και χρησιμοποίησής του το χειμώνα, όταν οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες. Ετσι το Κρεμλίνο είχε συμφωνήσει με την προηγούμενη ουκρανική κυβέρνηση στην ιδέα δημιουργίας μιας κοινής εταιρίας, ρωσο-ουκρανικής (με τη συμμετοχή και γερμανικού κεφαλαίου), που από τη μια θα διασφάλιζε χαμηλότερες τιμές για την Ουκρανία, από την άλλη θα αποκτούσε τον έλεγχο των αγωγών. Σχέδια, όμως που «πάγωσαν» μετά την «πορτοκαλί επανάσταση» του Κιέβου το 2004.

Το Μάρτη του 2005 η «Naftogaz» της Ουκρανίας πρότεινε στους Ρώσους το πέρασμα σε «τιμές αγοράς» για τη χρήση των αγωγών της. Ουσιαστικά λόγος γινόταν για το διπλασιασμό του ποσού που θα πλήρωναν οι Ρώσοι, από 1,09 δολάρια για κάθε 1.000 κ.μ. στα 100 χιλιόμετρα μεταφοράς, στα 2-2,5 δολάρια. Οι Ρώσοι ανταπάντησαν πως δέχονται την πρόταση, αρκεί και οι Ουκρανοί να αγοράζουν το φυσικό αέριο σε «τιμές αγοράς», ζητώντας τουλάχιστον 160 δολάρια για κάθε 1000 κ.μ. (αντί 50 δολαρίων που πλήρωνε η Ουκρανία). Αμέσως οι Ουκρανοί ανακοίνωσαν πως χρειάζεται παραπέρα μελέτη το πέρασμα σε «τιμές αγοράς».

Το Δεκέμβρη του 2005 η ρωσική «Gazprom» δήλωσε πως στο εξής δεν μπορεί να πουλά χαμηλότερα το φυσικό αέριο στην Ουκρανία από 220 - 230 δολάρια, όπως δηλαδή το πληρώνουν οι χώρες της ΕΕ.

Η Ουκρανία κατηγόρησε τη Ρωσία για οικονομικό εκβιασμό και ανακοίνωσε ότι προτίθεται να αυξήσει το ενοίκιο για τη ναυτική στρατιωτική βάση της Ρωσίας στην Κριμαία. Η απειλή αυτή ήταν χωρίς αντίκρισμα, αφού έχει δεσμευτεί με πολυετές συμβόλαιο σχετικά με τους όρους που η Ρωσία χρησιμοποιεί αυτή τη βάση. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση του Κιέβου ανακοίνωσε ότι αγόρασε από το Τουρκμενιστάν 40 δισ κ.μ. αερίου με τιμή χαμηλότερη από αυτή που προτείνει η «Gazprom». Αυτό όμως δεν καλύπτει όλες τις ανάγκες της Ουκρανίας, ενώ για τη μεταφορά αυτής της ποσότητας στην Ουκρανία θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν οι αγωγοί της Ρωσίας, ενώ δεν είναι και σίγουρο ότι το Τουρκμενιστάν είναι σε θέση να αυξήσει σε τέτοιο βαθμό τις εξαγωγές, από 46 δισ. το 2005, σε 70 δισ. κ.μ. το 2006, αφού ήδη η Ρωσία έχει φροντίσει να αγοράσει 30 δισ. κ.μ. από το Τουρκμενιστάν πολύ πριν την Ουκρανία.

Στη συνέχεια και μέσα σε γενικότερο κλίμα αβεβαιότητας, η κυβέρνηση της Ουκρανίας απέκλεισε το ενδεχόμενο της λήψης ρωσικού δανείου 3,6 δισ. δολάρια, που πρότεινε ο Πούτιν στις παραμονές του νέου έτους, όπως και τη ρωσική πρόταση για μεταβατικό σύστημα, όπου το Α` εξάμηνο του 2006 η Ουκρανία θα πληρώνει με παλιές τιμές και από το Β` εξάμηνο του 2006 με νέες τιμές. Αποτέλεσμα ήταν η ρωσική στρόφιγγα να κλείσει την 1^η Γενάρη 2006.

Αν και Ουκρανοί αξιωματούχοι είχαν δηλώσει ότι η χώρα τους «δικαιωματικά» μπορεί να αφαιρεί το 10-15% του αερίου που στέλνεται στις άλλες χώρες της Ευρώπης για τις δικές της ανάγκες, στη συνέχεια αρνήθηκαν πεισματικά ότι αφαιρούν ρωσικό φυσικό αέριο που προορίζεται για άλλες χώρες της Ευρώπης. Ομως η ρωσική πλευρά ευθέως κατηγόρησε την Ουκρανία για «ληστεία» του ρωσικού φυσικού αερίου, πράξη που δε συμβαδίζει με τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει η Ουκρανία με την υπογραφή της συμφωνίας για τον «ενεργειακό χάρτη» της Ευρώπης.

Τελικά, μετά από έντονο διπλωματικό παρασκήνιο, σε μια ολονυκτία στις 3 - 4 Γενάρη 2006, των εκπροσώπων της «Gazprom» και της «Naftogaz», βρέθηκε η «Σολομώντεια» λύση, που δίνει τη δυνατότητα στη ρωσική πλευρά να πουλά με 230 δολάρια (με 5ετές συμβόλαιο) και στην ουκρανική να αγοράζει με 95 δολάρια, τα 1.000 κ.μ. φυσικού αερίου. Αυτή η «σπαζοκεφαλιά» έχει ως εξής: Η «Gazprom» θα πουλάει με 230 δολάρια στην εταιρία «RosUkrEnergo» (που ασχολείται με τη μεταφορά του φυσικού αερίου από Τουρκμενιστάν και Καζαχστάν προς άλλες χώρες, μέσω των ρωσικών αγωγών και από 50% των μετοχών της έχουν «Gazprom» κι η αυστριακή «Raiffeisenbank») και στη συνέχεια η «RosUkrEnergo» θα πουλάει στη «Naftogaz» το φυσικό αέριο, ασχέτου αν είναι ρωσικής ή τουρκμενικής προελεύσεως, με 95 δολάρια τα 1.000 κ.μ.

Τι κρύβεται όμως πίσω από την τελευταία αυτή ρωσο-ουκρανική κρίση;

Οταν σήμερα μιλάμε για την «Gazprom» εννοούμε το Κρεμλίνο, αφού το ποσοστό των μετοχών που ελέγχει το ρωσικό δημόσιο σ' αυτήν αυξήθηκε μέσα στο 2005 (μετά τη συγχώνευση της κρατικής «Rosneft» με την «Gazprom»), και από 39% προσέγγισε το 51%. Την ίδια ώρα όμως ο Πούτιν, με διάταγμα (23/12/2005) κατάργησε το πλαφόν του 20%, που ίσχυε για την αγορά μετοχών της «Gazprom» από ξένους επενδυτές, κάνοντας ένα ακόμη βήμα προς τη διείσδυση ξένων κεφαλαίων στην εταιρία, που σήμερα «εκπροσωπούνται», τουλάχιστον νόμιμα, από μικρό σχετικά ποσοστό που διαθέτουν σ' αυτήν, κυρίως από γερμανικές εταιρίες. Επίσης, η ρωσική κυβέρνηση έχει ανακοινώσει πως μετά από 2 χρόνια θα μειώσει το ποσοστό του ρωσικού δημοσίου κάτω του 50%.

Οχι τυχαία λοιπόν στο στόχαστρο της αναπροσαρμογής των τιμών της «Gazprom» βρέθηκαν, σύμφωνα με πολιτικούς αναλυτές, Ουκρανία, Γεωργία και Μολδαβία, κράτη που εντάσσονται στην Κοινότητα Δημοκρατικής Επιλογής (ΚΔΕ), μια εναλλακτική προς τη Ρωσία γεωπολιτική δομή, που ιδρύθηκε στα τέλη της περασμένης χρονιάς. Οπως σημειώνεται, απέτυχε το σκεπτικό που είχε ως τα σήμερα η Ρωσία, η οποία υπολόγιζε πως με τις χαμηλές τιμές φυσικού αερίου θα κρατούσε υπό τη ρωσική επιρροή αυτές τις χώρες. Ετσι η Ρωσία εξαναγκάζεται, σύμφωνα με την εκτίμηση αυτή, να κάνει στροφή 180 μοιρών, ζητώντας από αυτές τις χώρες, που επιδιώκουν να περάσουν σήμερα στη «σφαίρα επιρροής» ΗΠΑ - ΕΕ και ΝΑΤΟ, να πληρώσουν εδώ τώρα, όχι με ...«σοβιετικές», αλλά με «τιμές διεθνούς αγοράς». Η μικρότερη αύξηση που έγινε στη Γεωργία, από 63 δολάρια σε 110 δολάρια για 1.000 κ.μ. αερίου, οφείλεται στο γεγονός ότι αυτή η χώρα ακόμη δεν έχει αποκλείσει το ενδεχόμενο απόκτησης του δικτύου της από τη «Gazprom», κάτι που απέκλεισαν οι «πορτοκαλί» αρχές της Ουκρανίας, σε αντίθεση με τους προκατόχους τους. Απ' εδώ και η πιο «σκληρή» ρωσική στάση απέναντι στην Ουκρανία.

Η στάση που διαμορφώνουν οι άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις απέναντι στο ζήτημα είναι σε άμεση εξάρτηση από τα οικονομικά συμφέροντα των καπιταλιστών τους.

Τα τελευταία χρόνια ΕΕ και ΗΠΑ πίεζαν τη Ρωσία κι έθεταν ως έναν από τους όρους για την είσοδό της στον ΠΟΕ, την αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου και πετρελαίου στην εσωτερική αγορά της Ρωσίας, κάτι το οποίο υλοποιεί σταδιακά το Κρεμλίνο. Ετσι σήμερα αυτές οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις θα έδειχναν εντελώς αλλοπρόσαλλες αν ζητούσαν από τη Ρωσία να διατηρήσει κάποια διαμετρικά αντίθετη στάση απέναντι στην Ουκρανία. Κι αυτό γιατί τα ξένα μονοπώλια (και οι κυβερνήσεις τους) ενδιαφέρονται να αυξηθούν οι τιμές του ρωσικού αερίου σε όλη την πρώην ΕΣΣΔ, αφού έτσι θα αυξηθεί το κόστος παραγωγής και οι τιμές των εγχώριων εμπορευμάτων. Μια τέτοια εξέλιξη, όπως είναι φυσικό, θα καταστρέψει εγχώριους κλάδους της οικονομίας αυτών των χωρών και θα διευκολύνει ακόμη περισσότερο τη διείσδυση των ξένων εμπορευμάτων και κεφαλαίων και στις αγορές της Ρωσίας και της Ουκρανίας.

Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο που τόσο οι Βρυξέλλες όσο και η Ουάσιγκτον ήταν ιδιαίτερα προσεκτικές στις ανακοινώσεις τους. Αρχικά μάλιστα η ΕΕ δήλωσε πως «η Ουκρανία θα πρέπει απαρέγκλιτα να υλοποιήσει όλες τις υποχρεώσεις της και τις εγγυήσεις σχετικά με τη μεταφορά του φυσικού αερίου, ενώ τα ζητήματα του συμβολαίου της με τη "Gazprom" θα πρέπει να επιλυθούν με τη βοήθεια των εργαλείων της αγοράς, χωρίς να προκληθούν προβλήματα στη μεταφορά του αερίου».

Εδώ δεν πρέπει να αποκλειστεί το επόμενο διάστημα, γύρω από το ζήτημα, να οξυνθούν οι αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό του ιμπεριαλιστικού κέντρου της ΕΕ, αφού υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις και συμφέροντα. Μάλιστα, φάνηκε η Ρωσία να προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την τελευταία κρίση και για να ενισχύσει τη λογική των εναλλακτικών «διαδρόμων», δηλαδή της δημιουργίας του υποθαλάσσιου αγωγού της Βαλτικής, στον οποίο αντιδρούν Πολωνία, Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία, αλλά προκρίνει το Βερολίνο.

Αλλά και το αμερικάνικο ΥΠΕΞ αρχικά τοποθετήθηκε διπλωματικά, βέβαια, παίρνοντας σαφώς το μέρος των «πορτοκαλί» αρχών της Ουκρανίας, κάνοντας λόγο για ανάγκη «μεταβατικού σταδίου» στις τιμές του φυσικού αερίου και ρίχνοντας έτσι το φταίξιμο στη βιασύνη της Μόσχας.

ΗΠΑ και ΝΑΤΟ επιδιώκουν ενεργητικότερα να εμπλακούν στην περιοχή, με κάθε ευκαιρία. Ολο και περισσότερες πληροφορίες εκτιμούν πως η Ουάσιγκτον είναι πίσω από την άκαμπτη στάση του Κιέβου, που εικοσιτετράωρα πριν «επιθεωρήθηκε» και από τον διευθυντή της CIA.

Από τη μεριά της η Ουκρανία επιδίωξε να διεθνοποιήσει το ζήτημα (βλέπε απανωτές συναντήσεις με τους ξένους πρεσβευτές στο Κίεβο), υπενθυμίζοντας μάλιστα πως όταν η Ουκρανία παρέδωσε τα πυρηνικά της όπλα στη Ρωσία, υπογράφτηκε (το 1994 στη Βουδαπέστη) ένα σύμφωνο με το οποίο οι ΗΠΑ και Βρετανία ανέλαβαν μαζί με τη Ρωσία την υποχρέωση να εμποδίσουν κάθε απειλή για την ασφάλεια και εδαφική κυριαρχία της Ουκρανίας, όπως και την άσκηση οικονομικών πιέσεων κι εκβιασμών.

Η θέση αυτή του Κιέβου, για εμπλοκή κι άλλων δυνάμεων στη διαμάχη, θεωρήθηκε απαράδεκτη από τη ρωσική πλευρά, που πιστεύει ότι δεν άσκησε εκβιασμό, αφού δε ζήτησε υψηλότερες από τις διεθνείς τιμές. Οπωσδήποτε μια αμερικάνικη διαμεσολάβηση θα ήταν το λιγότερο που θα ήθελε το Κρεμλίνο, τώρα μάλιστα που ανέλαβε την προεδρία των G8 για το 2006.

Το Μάρτη του 2006 θα διεξαχθούν στην Ουκρανία βουλευτικές εκλογές. Η σύγκρουση χρησιμοποιήθηκε και για τη διαμόρφωση του πολιτικού σκηνικού της Ουκρανίας. Οι «πορτοκαλί» δυνάμεις προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν την αντιπαράθεση για την αναθέρμανση αντιρωσικών διαθέσεων, που θα τους εξασφαλίσουν την πλειοψηφία στη νέα Βουλή. Από την άλλη πλευρά, το φιλορωσικό «στρατόπεδο» του πρώην πρωθυπουργού της Ουκρανίας Β. Γιανουκόβιτς, πρόβαλλε την «ανικανότητα» των «πορτοκαλί» να ρυθμίσουν το ζήτημα, στη λογική ότι η «φιλοδυτική στάση βλάπτει σοβαρά τους καταναλωτές φυσικού αερίου». Πρόκειται, βέβαια, για μια τεχνητή αντιπαράθεση, μακριά από τα πραγματικά προβλήματα του λαού της χώρας.

Σ' αυτόν τον «κυκεώνα» των εξελίξεων, αν θέλουμε να δούμε το «δάσος» κι όχι απλώς το «δέντρο», τότε καταλήγουμε ότι η συγκεκριμένη αντιπαράθεση δεν είναι παρά το «έκτρωμα» που γέννησε η ανατροπή του σοσιαλισμού κι η ίδια η φύση του καπιταλιστικού συστήματος. Μέσα σε 15 χρόνια, το φυσικό αέριο, όπως και οι άλλες πλουτοπαραγωγικές πηγές, από δημόσιο, πάμφθηνο αγαθό για το λαό που ήταν στις συνθήκες του σοσιαλισμού, μετατρέπεται σήμερα σε ένα πανάκριβο εμπόρευμα, αλλά και σε «μήλον της Εριδος», που μπορεί να «τινάξει στον αέρα» την ειρήνη στην περιοχή, μόνο και μόνο για να αβγατύνουν τα πλούτη τους ντόπια και ξένα μονοπώλια, δηλαδή η «ακρίδα» που λυμαίνεται το φυσικό πλούτο και τον πλούτο που παράγουν οι εργαζόμενοι.

Γίνεται, λοιπόν, φανερό πως, άσχετα από την προσωρινή λύση που βρέθηκε, όσο οι λαοί δεν παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους, όλο και περισσότερο θα γίνονται αντικείμενο «ξεζουμίσματος» από τη λεγόμενη «απελευθέρωση» των ενεργειακών πηγών. Ολο και περισσότερο θα κινδυνεύουν να μετατραπούν σε «φτερό στον άνεμο», εξαιτίας της όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων.