«Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε. Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση και δη στους καιρούς του durftiger είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ' όλ' αυτά βρίσκεται στα χέρια μας». (απόσπασμα του Λόγου του Οδυσσέα Ελύτη, στην Ακαδημία της Στοκχόλμης κατά την τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στις 8/12/1979).

Δέκα χρόνια συμπληρώθηκαν χτες 18 του Μάρτη από το θάνατο του νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη, που μεταχειρίστηκε τις λέξεις δημιουργικά για να δώσει μια καινούρια γλωσσική αντίληψη, έναν κόσμο που κινείται ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, την αλήθεια και τη φαντασία. Ηταν ο ποιητής που αντιμετώπισε την ποίηση όχι σαν λογοτεχνικό είδος, αλλά σαν μια ρηξικέλευθη ματιά που μεταμορφώνει τη ζωή και τα πράγματα. Η ποίηση για εκείνον δεν είναι μια εκκεντρική συγγραφική ενασχόληση, για σκεπτόμενους διανοούμενους με περίπλοκες ψυχοσυνθέσεις, αλλά ένας δρόμος συνεχούς ρίσκου και ανατροπής. Ενα παιχνίδι σοβαρό, υγιές, αλλά και παράδοξο, που μπορεί να κάνει τον κόσμο να φαίνεται σαν μια μαγική περιοχή απρόβλεπτων συνδυασμών και οδηγώντας στην κατάκτηση της ελευθερίας.

Η ποίηση αρχίζει να τον ενδιαφέρει όταν γνωρίζει το έργο του Καβάφη και του Κάλβου και ανανεώνει τη γνωριμία του με τη θελκτική αρχαία λυρική ποίηση. Την ίδια περίπου εποχή (1927) πρωτοδιάβασε ποιήματα δυο μοντέρνων Γάλλων ποιητών, του Paul Eluard και του Perre Jean Jouve, που επέδρασαν σημαντικά στις ιδέες του για τη λογοτεχνία, όπως ο ίδιος ομολογεί: «... μ' ανάγκασαν να προσέξω κι αδίστακτα να παραδεχτώ τις δυνατότητες που παρουσίαζε, στην ουσία της ελεύθερης ενάσκησής της, η λυρική ποίηση» («Ανοιχτά Χαρτιά»).

Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41 ο Ελύτης επιστρατεύτηκε και πολέμησε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός. Οι εμπειρίες από αυτόν τον πόλεμο σημάδεψαν για πάντα τη ζωή του. Στη διάρκεια της κατοχής γίνεται ένα από τα ιδρυτικά μέλη του «Κύκλου Παλαμά». Στην Αθήνα εξακολουθούν πάντα οι λογοτεχνικές συζητήσεις και συνεχίζονται οι εκδόσεις των βιβλίων σε μιαν απεγνωσμένη προσπάθεια των δημιουργών να ξεφύγουν με τη φαντασία τους μακριά από την εξοντωτική ατμόσφαιρα της κατακτημένης Ελλάδας και να βοηθήσουν τον κόσμο να ξεχάσει έστω και για λίγο τη φρίκη του πολέμου.

Το 1959 μετά από αρκετά χρόνια ποιητικής σιωπής τυπώνει το «Αξιον Εστί», που τον άλλο χρόνο του δίνει το Α΄ Κρατικό βραβείο Ποίησης, ενώ τότε εκδίδει και τις «Εξη και Μία Τύψεις για τον Ουρανό». Του απονέμεται το παράσημο του Ταξιάρχου του Φοίνικος, ενώ γίνεται μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου. Ταξιδεύει στη Γαλλία (1966) και την Αίγυπτο (1967) και ασχολείται με τη ζωγραφική και με μεταφράσεις, ως την άνοιξη του 1969 που ξαναγυρίζει στο Παρίσι. Το 1970 μένει για ένα διάστημα στην Κύπρο, ενώ το 1971 επιστρέφει στην Ελλάδα, όπου μετά τη Μεταπολίτευση διορίζεται πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΙΡΤ και μέλος για δεύτερη φορά του ΔΣ του Εθνικού Θεάτρου.

Φυλλομετρώντας τη μεγάλη λογοτεχνική παραγωγή του, θα πρέπει να σταθούμε στις ποιητικές συλλογές «Προσανατολισμοί» (1940), «Ηλιος ο πρώτος» (1943), «Ασμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας» (1945), «Αξιον Εστί» (1959), «Εξη και μία τύψεις για τον ουρανό» (1960). Σημαντικό έργο του είναι επίσης η «Δεύτερη γραφή» (1976), στο οποίο περιέχονται έργα των Ρεμπό, Ελιάρ, Ζουβ, Μαγιακόφσκι κ.ά. Μετέφρασε επίσης τον «Κύκλο με την κιμωλία» του Μπέρτολντ Μπρεχτ, τη «Νεράιδα» του Ζιροντού και τις «Δούλες» του Ζαν Ζενέ.

Αποτελεί ίσως την πιο σημαντική ποιητική σύνθεση του Ελύτη (1959). Στο έργο αυτό, ο ποιητής εκφράζει την αγωνία του τόπου στις σύγχρονες κρίσιμες στιγμές. Το έργο είναι μια σύνθεση που αποτελείται από τρία μέρη: Η Γένεσις, Τα Πάθη, Το Δοξαστικόν. Η Γένεση είναι μια εισαγωγή όπου ο ποιητής ταυτίζει τη μοίρα του με εκείνη του υπόλοιπου Γένους. Τα Πάθη εκφράζουν τα πάθη του ελληνικού λαού μέχρι το τέλος της Κατοχής. Το Δοξαστικό είναι ένα όραμα γεμάτο αισιοδοξία για μια καλύτερη ζωή για την Ελλάδα και για όλη την ανθρωπότητα. Το έργο μελοποιήθηκε υποδειγματικά από τον Μίκη Θεοδωράκη, φέρνοντάς το πιο κοντά στον ελληνικό λαό, κάνοντας πιο προσιτά τα μηνύματα του σημαντικού αυτού έργου.

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 10 χρόνων από το θάνατο του Οδυσσέα Ελύτη το υπουργείο Πολιτισμού οργανώνει ένα μεγάλο αφιέρωμα στον ποιητή με σειρά εκδηλώσεων σε όλη την Ελλάδα. Η κεντρική εκδήλωση πραγματοποιήθηκε χτες Σάββατο 18 Μάρτη στο Μουσείο Μπενάκη (της οδού Πειραιώς 138), ενώ εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν ακόμη στη Θεσσαλονίκη, τη Μυτιλήνη, την Πάτρα και το Ηράκλειο σε συνεργασία με τα ΔΗΠΕΘΕ Β. Αιγαίου, Πάτρας και Κρήτης. Παράλληλα, σε εννέα πόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Μυτιλήνη, Ηράκλειο, Σέρρες, Φλώρινα, Ιωάννινα, Σπάρτη) από ειδικά περίπτερα θα διανεμηθεί υλικό για τον Ελύτη. Την επιμέλεια των εκδηλώσεων έχει αναλάβει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου.