Μέρα εκλογών η προηγούμενη Κυριακή, και τα εκατομμύρια των Μεξικανών ψηφοφόρων, που κλήθηκαν να εκλέξουν τα 300 από τα 500 μέλη της Κάτω Βουλής, έξι κυβερνήτες και για πρώτη φορά δήμαρχο στην αχανή και πολυπληθέστατη πρωτεύουσα της χώρας, την Πόλη του Μεξικού, κατάφεραν να κάνουν την έκπληξη και να στερήσουν την ηγεμονική και καθολική πλειοψηφία σε όλα τα νομοθετικά σώματα, από το κυβερνών κόμμα, το Επαναστατικό Θεσμικό Κόμμα (PRI), μετά από επτά ολόκληρες δεκαετίες.

Για πρώτη φορά αυτές οι εκλογές παρουσίασαν ενδιαφέρον σε σχέση με το αποτέλεσμα της κάλπης. Δύο είναι τα κυριότερα σημεία τα οποία μπορεί να αποτελέσουν αφορμή για την έκφραση απορίας στα σκαμμένα και ηλιοκαμένα πρόσωπα των Μεξικανών. Το ένα είναι ότι οι μεταρρυθμίσεις σε σχέση με τον εκλογικό νόμο, που πρότεινε ο Πρόεδρος, Ερνέστο Σεντίγιο, και ψηφίστηκαν ομόφωνα από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, δημιούργησαν τις σχετικές - πάντα - προϋποθέσεις για το δικαιότερο και πιο δημοκρατικό αποτέλεσμα της κάλπης. Οπως ο ίδιος είχε δηλώσει σχετικά με το θέμα, σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει προς το περιοδικό "Νιούσγουικ" το 1996, "έχουμε επιτύχει τη συναίνεση. Για πρώτη φορά όλα τα εθνικά κόμματα συμφώνησαν σε εκλογικές μεταρρυθμίσεις, που για πρώτη φορά εγκρίθηκαν από το Κογκρέσο".

Οι μεταρρυθμίσεις αυτές αφορούν σχεδόν όλες τις πλευρές της εκλογικής διαδικασίας, με κυρίαρχο τη χρηματοδότηση των κομμάτων κατά την προεκλογική περίοδο, τη διαδικασία ψηφοφορίας και την κατανομή των εδρών, όπως και το πλαφόν εκλογιμότητας. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το μέτρο για τη διαδικασία της ψηφοφορίας, σύμφωνα με το οποίο, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το ρεπορτάζ του "Εκόνομιστ", το Ομοσπονδιακό Εκλογικό Ινστιτούτο προχώρησε στην έκδοση ειδικών πλαστικοποιημένων ταυτοτήτων για την αδιάβλητη, μυστική, άμεση ψήφο του εκλογικού σώματος. Το μέτρο, που άρχισε να εφαρμόζεται από το 1988, δεν κατάφερε να γίνει πραγματικότητα στις προηγούμενες αναμετρήσεις, με αποτέλεσμα, στις εκλογές του 1994, το κυβερνών κόμμα, το Επαναστατικό Θεσμικό Κόμμα (PRI), να δώσει την εντολή και την έγκριση να ψηφίσουν πολλοί λαθρομετανάστες από τις υπόλοιπες χώρες της Κεντρικής Αμερικής, που επιζητούσαν την είσοδό τους στις ΗΠΑ και έβλεπαν τη χώρα του Μεξικού σαν έναν σταθμό - πρόσβαση για το "αμερικανικό όνειρο".

Τα αποτελέσματα όμως που ανακοινώθηκαν, όση δολοπλοκία και καλπονοθεία μπορεί να υπέστησαν, κατέστησαν σαφές ότι κάτι δείχνει να κινείται σε αυτή τη χώρα. Η σαφέστατη τάση που κυριάρχησε προεκλογικά και ήθελε τη μονοκρατορία του PRI να κρέμεται σε μία κλωστή, επαληθεύτηκε από την ετυμηγορία του εκλογικού σώματος, τουλάχιστον όπως εμφανίζεται στα αποτελέσματα, που έφεραν μεν το PRI πρώτο κόμμα με 37% των ψήφων, αλλά και πέντε ποσοστιαίες μονάδες μακριά από το πολυπόθητο 42% για τον απόλυτο έλεγχο της Κάτω Βουλής. Ακολούθησαν το Κόμμα Εθνικής Δράσης, το Κόμμα Δημοκρατικής Επανάστασης και τελευταίο το Κόμμα των Οικολόγων. Οπως δήλωσε και ο νομπελίστας ποιητής Οκτάβιο Παζ, "μία νέα εποχή ξεκινά. Το ζήτημα είναι κατά πόσο η δημοκρατία που έδειξε να σκιρτά θα μείνει στη θεωρία ή θα γίνει πράξη".

Οι αποχρώσες ενδείξεις, που για ένα κράτος σαν το Μεξικό δεν είναι απλά αποχρώσες, έγιναν πραγματικότητα και συντελέστηκε μία μετατόπιση προς κόμματα που κινούνται σε ένα ευρύτερο δημοκρατικό, αρκετά θολό, φάσμα, που επιζητούν την κατάλυση του κράτους - κόμματος - Προέδρου. Η κυβέρνηση, από το 1994 που πρωτοεκδηλώθηκε αυτή η τάση, είχε προσπαθήσει - στηριζόμενη και στην αμέριστη βοήθεια των ΗΠΑ - να περάσει το μήνυμα ότι ο πολιτικός εκσυγχρονισμός πρέπει αποκλειστικά να στηριχτεί στην αδιάρρηκτη συνέχεια. Τι σημαίνει πρακτικά αυτή η αδιάρρηκτη συνέχεια; Την επ' αόριστον συνέχιση των εκλογικών λαθροχειριών, την κατατρομοκράτηση του πληθυσμού, που είναι πάντα και παντού παρούσα, και την πρακτική των δολοφονιών, που αποτελεί τον "αγαπημένο τρόπο" αντιμετώπισης των πολιτικών αντιπάλων του κυβερνώντος κόμματος. Σημαίνει ακόμα τη διαιώνιση της διαφθοράς - γάγγραινας, που μαστίζει και κατατρέχει όλους τους τομείς της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

Το προηγούμενο καλοκαίρι ήταν ένα καλοκαίρι που διανθίστηκε με ποικίλα σκάνδαλα διαφθοράς και χρηματισμού της ελίτ των επιχειρηματιών και των ΜΜΕ, που τελικά η πλειονότητά τους οδηγήθηκε στη φυλακή, ανάμεσά τους και ο αδελφός του τότε Προέδρου Σαλίνας, ο Ραούλ Σαλίνας ντε Γκορταρί. Ο ίδιος ο Σεντίγιο το είχε αποκαλέσει καλοκαίρι των οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Η αποκάλυψη των σκανδάλων συνέβαλε στο να λησμονηθούν τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, όπως και η βαθιά ύφεση στην οποία έχει πέσει η χώρα και αποτελεί τη χειρότερη στην ιστορία της. Ο ίδιος ο Σεντίγιο στη συνέντευξη στο "Νιούσγουικ" και πάλι είχε δηλώσει: "Η διαφθορά επιδείνωσε τους θεσμούς του Μεξικού, αλλά οι θεσμοί σαπίζουν και από την αδυναμία τους να λειτουργήσουν. Ετσι αποφάσισα να εφαρμόζεται ο νόμος. Πιστεύω ότι μακροπρόθεσμα αυτό θα θυμάται ο κόσμος αντί της διαφθοράς". Οι προθέσεις του Σεντίγιο είναι, τουλάχιστον φραστικά, οι καλύτερες.

Στην πραγματικότητα, αυτό που βιώνει στο πετσί του ο κάτοικος αυτής της κεντροαμερικανικής χώρας, είναι ότι ο ίδιος καμία συμμετοχή δεν μπορεί να έχει στην άσκηση, στον έλεγχο της εξουσίας και την εξέλιξη της πολιτικοοικονομικής κατάστασης στη χώρα του. Η διαφθορά πάντα αφορά τους λίγους που συμμετέχουν στην κατανομή της εξουσίας, από δικαστές και αξιωματικούς της Αστυνομίας έως και Προέδρους.

Τα προβλήματα παραμένουν διογκωμένα. Η χώρα, περνώντας τη χειρότερη οικονομική ύφεση της ιστορίας της, που άφησε πίσω της μία κατάσταση άκρως επικίνδυνης αβεβαιότητας, είναι κάτι παραπάνω από "βαθύτατα πληγωμένη". Η ένταξη στη Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου, γνωστή ως ΝΑΦΤΑ, μπορεί στην αρχή να έδωσε μία εικόνα οικονομικής σταθερότητας, που θα εξασφάλιζε ένα λαμπρό μέλλον. Πολύ γρήγορα, όμως, μπροστά στην πίεση των προβλημάτων και κυρίως την εξέγερση των ιθαγενών αγροτικών πληθυσμών στο νότο, η εικόνα αυτή ανατράπηκε συλλήβδην. Μόλις τον προηγούμενο μήνα, οι εκπαιδευτικοί όλης της χώρας είχαν επιδοθεί σ' έναν υπέρ πάντων αγώνα για το μέλλον των νέων του τόπου, με αντίτιμο τις δολοφονίες στελεχών του κινήματος, τις μαζικές διώξεις και την τρομοκρατία τους. Τα στοιχεία που υπάρχουν είναι αποκαλυπτικά τόσο για το εκρηκτικό πρόβλημα της οικονομικής εξαθλίωσης, όσο και για τη μηδαμινή πρόσβαση της πλειονότητας των Μεξικανών σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής πρόνοιας και περίθαλψης.

Μόνο στην επαρχία Τσιάπας, όπου ξέσπασε η οργή των ιθαγενών κατοίκων, Ινδιάνων στην πλειοψηφία τους, στις 4 Γενάρη του 1994, ημερομηνία που συμβόλιζε και την επίσημη είσοδο του Μεξικού στη ΝΑΦΤΑ, παράγεται το ένα τρίτο της ενέργειας που καταναλώνεται σε ολόκληρη τη χώρα, αλλά το 54% του πληθυσμού εξακολουθεί να υποσιτίζεται - στις ορεινές και δύσβατες περιοχές το ποσοστό αυτό εκσφενδονίζεται στο 80% - το 1/3 ηλεκτροδοτείται, το 70% των παιδιών δε συνεχίζουν το σχολείο μετά την τρίτη δημοτικού. Αυτή η γη, τόσο πλούσια σε πρώτες ύλες, παράγει επίσης και υπεραρκετές ποσότητες γεωργικών προϊόντων, όπως καφές, φρούτα, δημητριακά, που όμως διοχετεύονται στις ξένες αγορές, κυρίως των ΗΠΑ και του Καναδά. Η πλειονότητα του ινδιάνικου πληθυσμού δεν έχει σταθερό εισόδημα, περίπου 1.5 εκατ. άνθρωποι που ζουν σε αυτές τις περιοχές δεν έχουν καμία πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες, με αποτέλεσμα περισσότερα από 15.000 άτομα το χρόνο να πεθαίνουν από αρρώστιες που θεραπεύονται και που αποτελούν απλές ασθένειες για έναν κάτοικο του δυτικού κόσμου. Δεν αποτελεί, λοιπόν, είδηση ότι οι εξεγερμένοι Ινδιάνοι της περιοχής κάλεσαν το λαό να μποϊκοτάρει αυτήν την εκλογική αναμέτρηση.

Το τεράστιο πρόβλημα της ανεργίας φαίνεται πως δε μετριάστηκε από τη ΝΑΦΤΑ, αφού από το 1920, που οι πρώτοι Μεξικανοί μεταφέρθηκαν στο Σικάγο να δουλέψουν στις αναπτυσσόμενες τότε βιομηχανικές μονάδες, οι Αμερικανοί στηρίζονται υπερβολικά στις πενιχρές αργομισθίες των Μεξικανών για να κάνουν όλες τις "βρώμικες" δουλιές, χωρίς να τους παρέχεται κανένα δικαίωμα ούτε καν να αντιμετωπίζονται ως άνθρωποι.

Μία ακόμα ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί και η πρωτεύουσα της χώρας, η Πόλη του Μεξικού, που οι κάτοικοί του εξέλεξαν για πρώτη φορά το δήμαρχό της, τον Κουαουχτεμόκ Καρντένας, με διπλάσια μάλιστα διαφορά από τον υποψήφιο του PRI, Αλφρέντο ντελ Μάθιο. Ο Καρντένας, που αποχώρησε από το PRI το 1987 για να ιδρύσει δύο χρόνια αργότερα το Κόμμα της Δημοκρατικής Επανάστασης, προσβλέπει στην Προεδρία της χώρας το 2000. Η εκλογή του ως δημάρχου σημαίνει και τη συμμετοχή ενός ετέρου εταίρου στην εξουσία, για πρώτη φορά μετά από 70 χρόνια. Πόσο ευνοϊκή μια τέτοια εκλογή μπορεί να είναι για την ίδια την Πόλη του Μεξικού, δεν είναι καθαρό. Η πόλη αυτή, που επιζεί από έναν προϋπολογισμό μιας πόλης ενός εκατομμυρίου και ζουν σε αυτή έξι εκατ. μόνο στην εσώτερη περιοχή και κυκλοφορούν περισσότερα από 3 εκατ. τροχοφόρα. Η πόλη αυτή, που έχει ενσωματώσει όλες τις μικρότερες προσκείμενες πόλεις και είναι η πολυπληθέστερη σε όλο τον πλανήτη, είναι μία πόλη σακατεμένη και ανάπηρη με μία μη αντιστρέψιμη μόλυνση. Η ίδια η πόλη, όπως και όλη η χώρα είναι βαθιά σημαδεμένες από τα πλήθη των φτωχών που περισσεύουν.

Χριστίνα ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ