Μια απίστευτη και απρόβλεπτη παρτίδα σκάκι ξεκίνησε στα τέλη του Φλεβάρη, όταν η ηγεσία των Ζαπατίστας εφόρμησε από τις ζούγκλες της Λακαντόνα, της νότιας επαρχίας Τσιάπας, καταλήγοντας θριαμβευτικά, 14 μέρες μετά στην πρωτεύουσα, Μέξικο Σίτι, στην οποία παραμένει έως σήμερα. Ο ηγέτης των ανταρτών Σουμπκομαντάτε Μάρκος, παρ' όλα αυτά, «ανακοίνωσε» αιφνιδιαστικά την προηγούμενη Δευτέρα ότι θα αποχωρήσει αναζητώντας νέες μορφές διεκδίκησης των αιτημάτων των ιθαγενών... αφήνοντας αρχικά να «αιωρείται η απειλή» ότι ενδέχεται -και μόνο- να εγκαταλείψει τη «λεγκαλιστική» τακτική του και να επιστρέψει στις μέρες των μαχών του πρώτου δεκαημέρου του 1994, όταν το κίνημα των Ζαπατίστας έκανε τη γνωριμία του με την υφήλιο.

«Οι πολιτικοί της εποχής των σπηλαίων, μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν βάσει των ρατσιστικών, υπερφίαλων και απολυταρχικών θέσεών τους, της αποικιοκρατικής εποχής», δήλωνε προ ημερών σε ασυνήθιστα οργισμένο τόνο ο Μάρκος, μετά τη συνεχιζόμενη αδιαλλαξία εκ μέρους των καθιερωμένων κομμάτων, αλλά και των μελών του Κοινοβουλίου, εξακολουθούσε - σχεδόν τρεις βδομάδες μετά τη θριαμβευτική είσοδο των ανταρτών στην Πόλη του Μεξικού- να αρνείται την παρουσίαση στην ολομέλεια του Κογκρέσου του νομοσχεδίου για τα δικαιώματα των ιθαγενών πληθυσμών του Μεξικού, που κόμισαν μαζί τους οι αντάρτες του EZLN, προϊόν της συμφωνίας του 1996 με την τότε κυβέρνηση του PRI, που όμως δεν εγκρίθηκε ποτέ από το Κοινοβούλιο, ώστε να κατοχυρωθεί και Συνταγματικά.

Ωστόσο, παρά τους υψηλούς τόνους και τη ρητορική της αποχώρησης, ο Μάρκος διαβλέποντας το γεγονός ότι η κυβέρνηση του Βινσέντε Φοξ βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή θέση, θυσίασε τη Δευτέρα ακόμη ένα «πιόνι», προκειμένου κατά την άποψή του να κερδίσει την «παρτίδα». Κατά τη διάρκεια συνέντευξη που παραχώρησε στον Κολομβιανό νομπελίστα συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ρεφόρμα», ο Μάρκος επιτέθηκε εκ νέου στην πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση και ειδικά ο ίδιος ο Πρόεδρος, τονίζοντας ότι ο «Βινσέντε Φοξ επιδιώκει ένα μεγαλύτερο μερίδιο της δημοσιότητας με την προσπάθειά του αυτή να φαίνεται διαλλακτικός και να φωτογραφίζεται μαζί με τους ηγέτες των αναρτών». Εντούτοις, ξεκαθάρισε ότι «ότι εάν το EZLN συνεχίσει την ένοπλη σύγκρουση, τότε είναι καταδικασμένο να αποτύχει». Με άλλα λόγια απομάκρυνε οριστικά και αμετάκλητα το ενδεχόμενο της επιστροφής στην ένοπλη πάλη, που είχε αφήσει να αιωρείται και που ήταν η κίνηση που του έδωσε την υπόσχεση του Φοξ για απευθείας διάλογο.

Δεν πέρασαν δύο 24ωρα και το «πιόνι» που θυσίασε ο Σουμπκοματάντε απέφερε κάποια οφέλη. Πρόκειται για το διάταγμα που δημοσιεύτηκε την Τρίτη στην εφημερίδα της κυβέρνησης, και με το οποίο η ηγεσία του Μεξικού, ανακοινώνει το κλείσιμο των βάσεων στο Γουαδελούπε Τεπεγιάκ και στο Ρίο Εουσέβα, των τελευταίων από τις επτά που περιέκλειαν τα ορεινά κρησφύγετα των Ζαπατίστας.

Σύμφωνα με το διάταγμα, οι δύο αυτές βάσεις θα γίνουν πολιτιστικά κέντρα για τις ινδιάνικες πόλεις, αφού όπως τονίζεται... σκοπός της μετατροπής τους σε πολιτιστικά κέντρα είναι «να συμβάλουν στην επίλυση των συγκρούσεων και στη διατήρηση της ειρήνης στην Τσιάπας». Περιφραστικά, το κλείσιμο των δύο βάσεων είναι μία από τις προϋποθέσεις που είχαν θέσει οι αντάρτες του EZLN για να επαναληφθεί ο διάλογος. Οι άλλες δύο προϋποθέσεις είναι η κύρωση του νόμου για τους Ινδιάνους και να απελευθερωθούν οι κρατούμενοι Ζαπατίστας. Με πιο σημαντική, αλλά και πιο δύσκολα επιτεύξιμη προϋπόθεση, τη θέσπιση του νόμου για τα δικαιώματα των Ινδιάνων.

Και ω! ένα ακόμη θαύμα επιτελέστηκε προς όφελος της υπόθεσης των Ζαπατίστας. Σε μία αιφνιδιαστική κίνηση ή καλύτερα σε μία στροφή 180 μοιρών, εγκαταλείφθηκε η αρχική επίμονη άρνηση των μειζόνων κομμάτων -όπως είχε εκφραστεί από την επομένη όταν οι δύο αντιπροσωπείες συναντήθηκαν στο «Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού»-(UNAM), όπου η μόνη πρόταση που τέθηκε στο τραπέζι ήταν η συνάντηση με μία 20μελή αντιπροσωπεία, εξ ημισείας και από τα δύο σώματα του Κοινοβουλίου. Πρόταση που απορρίφθηκε αμέσως από την αντιπροσωπεία του EZLN, ως ταπεινωτική, αφού το θέμα ανάγεται σε μια «συνδιαλλαγή στα κρυφά και στην αφάνεια» - και η πιο σουρεαλιστική σκηνή των τελευταίων δεκαετιών έλαβε χώρα την Τετάρτη, όταν οι μασκοφόροι ηγέτες του EZLN απευθύνθηκαν στην ολομέλεια του Κοινοβουλίου, ικανοποιώντας κατά αυτόν τον τρόπο ένα ακόμη αίτημα των Ζαπατίστας.

Φυσικά, τίποτα δεν έχει αλλάξει επί της ουσίας, αφού η παρουσία αλλά και κατά κάποιο τρόπο τυπική αποδοχή της ηγεσίας του EZLN από τη νομοθετική και εκτελεστική εξουσία, δεν «εξασφαλίζει» και την ικανοποίηση του αιτήματος της κατοχύρωσης διά νόμου της Χάρτας για τα Δικαιώματα των Ιθαγενών Λαών.

Συνεπώς, η παρούσα «διαμάχη», που εξελίσσεται σε ένα «θρίλερ» για γερά νεύρα, μεταξύ των ανταρτών του EZLN και του Φοξ, που κατά τον βρετανικό «Εκόνομιστ», όταν άρχιζε η πορεία των Ζαπατίστας, ήταν ένα θέμα που και οι δύο πλευρές επιζητούσαν μία γρήγορη λύση, θα συνεχιστεί αλλά με απρόβλεπτο τρόπο αν κρίνει κανείς από τις ραγδαίες εξελίξεις. Πάντως, ακολουθώντας τη φλεγματική βρετανική λογική, που έθετε το ζήτημα στο «ποιος θα κερδίσει», ο Φοξ ή Μάρκος, μάλλον κερδισμένος - μέχρι στιγμής πάντα-, είναι ο ηγέτης του EZLN.

Το καραβάνι των Ζαπατίστας επί 14ημέρου διήνυσε 3.000 χιλιόμετρα, διασχίζοντας τις 12 πιο φτωχές επαρχίες της χώρας της κεντρικής Αμερικής, μιλώντας σε τοπικούς ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς, αλλά και σε χιλιάδες που συγκεντρώνονταν σε κάθε στάση του καραβανιού, κάνοντας όχι μόνο το Μεξικό αλλά όλη την οικουμένη να παρακολουθεί την πορεία του. Μια πορεία που κατέληξε σε πραγματικό θρίαμβό με την είσοδο την Κυριακή 11 Μάρτη στην πρωτεύουσα, 7 χρόνια, 2 μήνες και επτά ημέρες μετά την εξέγερσή τους, την 1η Γενάρη του 1994, ημέρα επίσημης εισόδου της χώρας στη ΝΑΦΤΑ. Πάντως, το γεγονός της θριαμβευτικής εισόδου κάποιοι έσπευσαν να το προσομοιάσουν με την «είσοδο το 1914, του θρυλικού ηγέτη Εμιλιάνο Ζαπάτα»...

«Αδελφή, αδελφέ, ήρθαμε. Είμαστε εδώ», ξεκίνησε την ομιλία του ο Μάρκος μπροστά σε σχεδόν 200.000 ανθρώπους που πλημμύρισαν την πλατεία Σόκαλο, την κεντρική πλατεία της πρωτεύουσας και τη μεγαλύτερη της Λατινικής Αμερικής, που έτρεξαν να υποδεχτούν τους εξεγερμένους Ζαπατίστας της Τσιάπας. Ανάμεσα στο πλήθος ήταν και γνωστές προσωπικότητες, όπως ο Νομπελίστας Πορτογάλος συγγραφέας Ζοζέ Σαραμάγκου, ο Καταλανός συγγραφέας Μανουέλ Βάσκες Μονταλμπάν, ο Γάλλος αγρότης και ακτιβιστής Ζοζέ Μποβέ, ο Γάλλος διανοούμενος και πανεπιστημιακός Αλέν Τουραίν κ.ά. Μία ομιλία, καταλυτική, που απευθυνόταν περισσότερο στο συγκινησιακό μέρος του εγκεφάλου. Εξάλλου, όπως ο ίδιος ο Μάρκος το ξεκαθάρισε για πολλοστή φορά, το κίνημα των Ζαπατίστας δεν επιδιώκει να καταλάβει την εξουσία, αλλά «να υψώσει τη φωνή προς υπεράσπιση των δικαιωμάτων των 10 και πλέον εκατομμυρίων Μεξικανών που ζουν καταπιεσμένοι μέσα στην απόλυτη φτώχεια»... Επαναλαμβάνοντας ότι μοναδικός στόχος του κινήματος είναι η κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους που για αυτά παλεύουν και έχουν κατακτήσει έως ένα βαθμό. «Δε ζητάμε να μας ψηφίσουν, ούτε να μας δώσουν επιταγή... Ζητάμε να δοθεί μία λύση σε ένα ιστορικό ζήτημα, έτσι ώστε ο καθένας να αναγνωρίζει ότι έχει έναν τόπο που αποτελεί μέρος της ιστορίας».

Είναι δυνατόν, άραγε, να αποσαφηνίσει περισσότερο ο Μάρκος τις προθέσεις και τις διαθέσεις του κινήματος; Υπό αυτή την προοπτική δεν μπορεί να κάνει και πίσω από το να διεκδικήσει την εφαρμογή των συμφωνηθέντων από το 1996, δηλαδή τη συνταγματική κατοχύρωση της χάρτας για τα δικαιώματα των ιθαγενών. Η στάση του πρώην διευθυντή της Κόκα-Κόλα και νυν Προέδρου Φοξ, είναι τέτοια που ακόμη και η επιστροφή στη ζούγκλα χωρίς την ολική κατάκτηση του τελικού στόχου, αποτελεί νίκη.

Εξάλλου, οι νίκες για το κίνημα του EZLN, είναι πολλαπλές και πολυδιάστατες, ασχέτως αν ο ίδιος ο Μάρκος ποτέ δεν έχει κάνει αναφορά σε αυτές. Εστω και σημειολογικά. Γνωρίζει πολύ καλά, τόσο ο ίδιος, όσο και ο Φοξ, αλλά και όλοι οι παρατηρητές περί τα μεξικανικά και δη, των προβλημάτων των ιθαγενών, ότι η συνολική έκβαση του προβλήματος των ιθαγενών, στο Μεξικό και κατ' επέκταση σ' όλη την ήπειρο, εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την πορεία και την προοπτική του EZLN.

Το πρόβλημα των κοινοτήτων των ιθαγενών, είναι κοινωνικό και ακανθώδες, σε όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Αρκούν τα πολύ πρόσφατα και επίκαιρα παραδείγματα της «ανταρσίας» των ιθαγενών της Ονδούρας, της Βραζιλίας, της Γουατεμάλας, του Εκουαδόρ, της Παραγουάης, για να αντιληφθεί κανείς ότι θετικές ή αρνητικές προοπτικές του EZLN μπορούν να δράσουν ως καταλύτης.

Οπως ακριβώς έδρασε όλα αυτά τα χρόνια και το ίδιο το EZLN, μέσα στη μεξικανική κοινωνία, όπου συντέλεσε σε κάποιο βαθμό στην αλλαγή του πολιτικού σκηνικού της χώρας, όπως τον περασμένο Ιούλη, όταν τα αποτελέσματα των εκλογών παρέδωσαν τη σκυτάλη της εξουσίας μετά από 71 χρόνια, από το «Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα»-(PRI) στο δεξιό «Κόμμα Εθνικής Δράσης»-(ΡΑΝ). Οι διεργασίες μέσα στο πολιτικό σκηνικό είναι πολύ έντονες, αφού τόσο ο Φοξ όσο και το ΡΑΝ, με την απόλυτη συνηγορία του PRI εννοείτε, εντείνουν τις προσπάθειες για την ακόμη μεγαλύτερη προσαρμογή του Μεξικού στην «παγκόσμια αγορά», προσπάθειες που συμπεριλαμβάνουν και τα σχέδια για την οικονομική ανάπτυξη των νότιων πολύ πλούσιων επαρχιών, δηλαδή της περιοχής δράσης των Ζαπατίστας! Ενα πρόγραμμα εντατικοποίησης και προσαρμογής που σίγουρα θα οξύνει ακόμη περισσότερο τις υφιστάμενες αντιθέσεις στη μεξικανική κοινωνία, με απρόβλεπτες ή ακόμη και «σουρεαλιστικές» συνέπειες.

Σε αυτό το διαμορφωμένο μεξικανικό πλατό, που εγκυμονεί από μόνο του πολλές εξελίξεις, θα πρέπει να συμπεριληφθούν και οι σχεδιασμοί της νέας ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ, υπό τον Τζορτζ Ουόκερ Μπους, που έχουν αποδώσει σημαντικό ρόλο στο Μεξικό για μια περιοχή του κόσμου, που θα τύχει «ιδιαίτερης μεταχείρισης» -και πάλι- με τους Ρεπουμπλικανούς. Δεν είναι τυχαίο, ότι πριν καν το «βρέφος» Μπους συμπληρώσει ένα μήνα στην Προεδρία, πραγματοποίησε την πρώτη επίσημη επίσκεψη του στο Μεξικό, προκειμένου να θέσει αμέσως τις βάσεις για την προώθηση και υλοποίηση.