Πριν διακόσια είκοσι έξι χρόνια, αναζητώντας μια ήπειρο νοτίως του Ανταρκτικού, ο Τζέιμς Κουκ συνάντησε ένα παγωμένο τείχος. Πίσω του νόμιζε ότι υπήρχε ξηρά. Ηταν αδύνατο να φανταστεί αυτό που στην πραγματικότητα υπήρχε. Πέρασαν εβδομήντα πέντε χρόνια από τη στιγμή αυτή, όταν έγινε εφικτό κάποιοι άλλοι να πατήσουν το πόδι τους στη μυστήρια αυτή ήπειρο. Ενάμιση αιώνα τώρα, οι άνθρωποι αντλούν το πλούτο των θαλασσών της και πληροφορίες από τα παγωμένα συμπλέγματά της και τον αέρα που την περιβάλλει. Είναι απίθανο να σκεφτεί κανείς ότι η περιοχή αυτή καλύπτει το 1/10 της έκτασης της Γης και καλύπτεται από πάγους τριών χιλιομέτρων, που περικλείουν το 70% των γλυκών νερών του πλανήτη.

Κατέχοντας το ρεκόρ ψύχους με μείον ενενήντα βαθμούς Κελσίου και ταχύτητα ανέμων 322 χιλιόμετρα την ώρα, έχει επιφάνεια χωρίς πάγους μόνο 2%. Το χειμώνα, οι θάλασσές της, όπως είναι φυσικό, παγώνουν κι έτσι διπλασιάζεται η έκτασή της! Τα ψυχρά νερά της υποβοηθούν την κυκλοφορία των ωκεάνιων νερών και οι πάγοι της τον ατμοσφαιρικό αέρα. Οι δυο αυτοί μηχανισμοί ελέγχουν σε πολύ μεγάλο ποσοστό το κλίμα της Γης. Η ιστορία του κλίματος της Γης έχει μελετηθεί από τους συσσωρευμένους επί χιλιετίες πάγους της. Η μελέτη παγιδευμένων πυρήνων οδηγεί σε συμπεράσματα γύρω από τις αλλαγές της θερμοκρασίας, τις συγκεντρώσεις στην ατμόσφαιρα διοξειδίου του άνθρακα (σ. σ. που οδηγούν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου) και τη μόλυνσή της από ραδιενέργεια και μόλυβδο. Τα περισσότερα ζωικά είδη που την κατοικούν είναι μικροσκοπικά. Το μεγαλύτερο, ο άπτερος χειρονόμος, δεν ξεπερνά το ένα χιλιοστό. Στη χλωρίδα της περιλαμβάνονται δυο ανθοφορούντα φυτά και τριακόσια πενήντα είδη λειχήνας. Τα νερά της είναι κάτι παραπάνω από πλούσια. Τεράστιες ποσότητες φυτοπλαγκτού δίνουν τροφή στις γαρίδες και το κριλ που με τη σειρά τους είναι η βασική διατροφή στις φώκιες, στους πιγκουίνους, στις φάλαινες και σε άλλα είκοσι είδη ψαριών της περιοχής. Τα θαλάσσια είδη είναι προσαρμοσμένα στο περιβάλλον τους με εξαιρετικό τρόπο. Το χειμώνα, λ. χ., οι φώκιες ζουν κάτω από τους πάγους και χρησιμοποιούν έναν ηχητικό μηχανισμό για τον εντοπισμό τροφής. Τα περισσότερα ψάρια διαθέτουν αντιψυκτικά μόρια. Οσο για τους πιγκουίνους, ζευγαρώνουν το καλοκαίρι, κλωσούν τα αυγά τους το χειμώνα και τα μικρά τους γεννιούνται την άνοιξη.

Μέχρι το 1945, έξι χώρες είχαν διατυπώσει, με διαφορετικό τρόπο η κάθε μια, εδαφικές αξιώσεις για την Ανταρκτική. Αγγλία, Ζηλανδία, Γαλλία, Νορβηγία, Αργεντινή και Χιλή. Οι επιστήμονες, αγνοώντας τις παράλογες διεκδικήσεις, κατόρθωσαν να σημειώσουν σημαντικές προόδους στις παρατηρήσεις τους από τους σταθμούς που εγκατέστησαν. Επιστήμονες από εξήντα εφτά κράτη έχουν επανδρώσει τους σαράντα σταθμούς, που υπάρχουν στην ήπειρο αυτή. Το 1961 τέθηκε σε εφαρμογή η Συνθήκη της Ανταρκτικής από δώδεκα χώρες, μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ και η τότε ΕΣΣΔ. Μ' αυτήν θεσπίστηκε η ελευθερία της επιστημονικής έρευνας και η χρήση των εδαφών της μόνο για ειρηνικούς σκοπούς. Απαγορεύτηκαν οι πυρηνικές δοκιμές και η τοποθέτηση απόβλητων. Μέχρι το 1989, άλλες δεκατρείς χώρες την είχαν υπογράψει και δεκατέσσερις ακόμα είχαν προσανατολιστεί για να την υπογράψουν. Η περιβαλλοντική προστασία της ηπείρου αυτής δέχτηκε μεγάλη κριτική από σειρά υπανάπτυκτων κρατών, που κατηγορούσαν για κηδεμονία του χώρου αυτού τις πλούσιες. Η συνθήκη που υπογράφηκε δε γίνεται σεβαστή από μερικές χώρες που τη χρησιμοποιούν για σκουπιδότοπο, ρυπαίνοντάς τη με τα απόβλητά τους. Η αμερικάνικη βάση McMurdo έχει νεκρώσει από τα απόβλητά της τη γύρω θαλάσσια περιοχή, όπως και η γαλλική dumont d Urbill έχει καταστρέψει την ορνιθοπανίδα πλησίον της με τους αεροδιαδρόμους της.

Τα μεγαλύτερα κοιτάσματα άνθρακα υποστηρίζεται από τους ειδικούς ότι βρίσκονται στην Ανταρκτική, όπως επίσης και σιδηρομεταλλεύματα που μπορεί να καλύψουν τις παγκόσμιες ανάγκες για τα προσεχή διακόσια χρόνια. Οι γεωλόγοι εκτιμούν ότι υπάρχουν πλούσια κοιτάσματα μολύβδου, χαλκού και ουρανίου και πάνω από εννιακόσια κοιτάσματα διάφορων ορυκτών. Οι Αμερικανοί υποστηρίζουν ότι και τα κοιτάσματα πετρελαίου πρέπει να είναι μεγάλα. Η προηγούμενη δεκαετία αναλώθηκε στην προσπάθεια υπογραφής κάποια συνθήκης που θα διέπει τις μεταλλευτικές έρευνες και τον τυχόν τρόπο εκμετάλλευσης της εξόρυξης του υπόγειου πλούτου. Ομως η Ανταρκτική είναι κοινή κληρονομιά και δεν ανήκει σε κανέναν. Ο ορυκτός πλούτος, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, πρέπει να μείνει ανεκμετάλλευτος και κυρίως το πετρέλαιο, γιατί ένα ατύχημα μπορεί να προκαλέσει ανυπολόγιστες καταστροφές. Οι φωνές για κήρυξή της σε Παγκόσμιο Πάρκο με μοναδική δυνατότητα στην επιστημονική έρευνα πληθαίνουν. Μακάρι να επικρατήσουν.

Νίκος ΜΟΛΥΒΙΑΤΗΣ