Εξι χρόνια πέρασαν από την τελευταία φορά που ο αραβικός κόσμος βρέθηκε ενωμένος να συζητά για τα κοινά του προβλήματα. Εξι χρόνια, που σημαδεύτηκαν από εσωτερικές διαφωνίες και διαφορές, οι οποίες διέλυσαν το ενιαίο αραβικό μέτωπο, μεγιστοποίησαν τα προβλήματα, δημιούργησαν πικρίες και έχθρες. Εξι χρόνια μετά τη συνάντηση του αραβικού κόσμου με θέμα την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ, οι Αραβες ηγέτες βρέθηκαν και πάλι πρόσωπο με πρόσωπο γύρω από ένα τραπέζι συζητήσεων. Την επαναπροσέγγισή τους αυτή δεν την οφείλουν παρά στον "αιώνιο εχθρό" τους, το Ισραήλ και συγκεκριμένα στις σκληρές προεκλογικές διακηρύξεις του δεξιού νέου Ισραηλινού πρωθυπουργού, του αμερικανοθρεμμένου, Μπέντζαμιν Νετανάχιου.

Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο στο Κάιρο βρέθηκε όλη η ηγεσία του αραβικού κόσμου προσκαλεσμένη του Αιγύπτιου Προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ. Εξαιρέσεις αποτέλεσαν το Ιράκ και το Ιράν, το πρώτο εξαιτίας της άσβεστης διαμάχης που έχει με τα γειτονικά του αραβικά κράτη και το δεύτερο, εξαιτίας της στάσης που κρατά απέναντι σε πολλές συμμετέχουσες στη Σύνοδο αραβικές χώρες. Οσοι πίστεψαν στην αναγέννηση του ενιαίου αραβικού μετώπου πρέπει να συνειδητοποίησαν ότι κάτι τέτοιο δεν είναι ιδιαίτερα εύκολο, καθώς οι ενδοαραβικές διαφορές, που ανέκυψαν αυτά τα χρόνια, δεν μπορούν να ξεπεραστούν τόσο εύκολα. Αλλωστε, οι εσωτερικές "κόντρες" δεν έλειψαν από την Παναραβική Σύνοδο του Καϊρου. Παρ' όλα αυτά, το τελικό αποτέλεσμα δίνει ελπίδες για επαναπροσέγγιση των Αράβων.

Οι διαφωνίες και οι πικρίες των αραβικών κρατών έγιναν σαφείς, ήδη, από την πρώτη μέρα της Συνόδου, όταν οι υπουργοί Εξωτερικών των συμμετεχόντων κρατών προσπάθησαν να καταρτίσουν την ατζέντα των θεμάτων. Η Δαμασκός επιθυμούσε να διατυπωθεί σαφώς μια καταδίκη της τουρκικής ηγεσίας για την πρόσφατη στρατιωτική της συμφωνία με το Ισραήλ και για το σχέδιο ανέγερσης υδροηλεκτρικών φραγμάτων στον Ευφράτη, με αποτέλεσμα να βυθιστεί στην ξηρασία η Συρία, όσο και για τη στρατιωτική ένταση, της προηγούμενης βδομάδας, στα σύνορα των δύο χωρών. Η Ιορδανία, από την άλλη, έχει, επανειλημμένως, εκφράσει τη βαθιά δυσαρέσκειά της για την υποστήριξη που προσφέρει η Δαμασκός στις διάφορες εξτρεμιστικές οργανώσεις καθώς και την ανοχή που δείχνει στα "πάρε - δώσε" του Ιράν με τις φανατικές ισλαμιστικές οργανώσεις διά μέσου του εδάφους της.

Φαίνεται, όμως, ότι οι διακηρύξεις του Νετανάχιου ήταν τόσο ανησυχητικές που η ανάγκη για ενότητα πρυτάνευσε των διαφορών. Ο Σύρος Πρόεδρος Χαφέζ αλ Ασαντ συναντήθηκε μετά από τρία χρόνια με τον Παλαιστίνιο ηγέτη Γιάσερ Αραφάτ και με τον Ιορδανό μονάρχη Χουσεϊν. Αν και έγινε ξεκάθαρο ότι ο Ασαντ δεν πρόκειται να πάψει να καταλογίζει στους δύο άνδρες τη διάσπαση του αραβικού μετώπου μέσα από τις χωριστές τους συμφωνίες με το Ισραήλ, η συνάντησή τους δεν ήταν τόσο αποκαρδιωτική όσο πολλοί περίμεναν. Οι αμοιβαίες υποχωρήσεις απέκλεισαν από το τελικό κείμενο της Συνόδου την καταδίκη της Τουρκίας, προς ικανοποίηση της Ιορδανίας που, πλέον, τρέφει την εκτίμηση των ΗΠΑ και των απανταχού συμμάχων τους, αλλά παράλληλα διαχωρίστηκε σαφώς η έννοια της τρομοκρατίας από την υποστήριξη των εθνικών συμφερόντων, προς ικανοποίηση της Δαμασκού που έτσι αποποιείται της ευθύνης της υπόθαλψης τρομοκρατών.

Το τελικό ανακοινωθέν της Συνόδου δεν περικλείει παρά ένα μοναδικό και απλό μήνυμα: Αν ο νέος Ισραηλινός πρωθυπουργός επιμείνει στα 3 προεκλογικά του "ΟΧΙ", τότε η ειρηνευτική διαδικασία θα τιναχτεί στον αέρα. Ο αραβικός κόσμος εμφανίζεται ενωμένος ως προς την καταδίκη της θέσης του Μπέντζαμιν Νετανάχιου περί μη αποχώρησης των ισραηλινών στρατευμάτων από τα υψώματα του Γκολάν, περί μη αναγνώρισης ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους, που συνεπάγεται και την επέκταση των εβραϊκών οικισμών στη Δυτική Οχθη και περί ενιαίας Ιερουσαλήμ υπό ισραηλινή κυριαρχία. Οι συμμετέχοντες στη Σύνοδο του Καϊρου επαναδιατύπωσαν την προσήλωσή τους στην ειρήνη ως μονόδρομο για την ευημερία και την πρόοδο της όλης περιοχής. Συγχρόνως, όμως, τόνισαν ότι παραμένουν προσηλωμένοι και στις υπάρχουσες συμφωνίες, οι οποίες διασφαλίζουν την ειρήνη, με αντάλλαγμα την απελευθέρωση των κατεχόμενων αραβικών εδαφών από τις ισραηλινές δυνάμεις κατοχής. "Αν ο Νετανάχιου υλοποιήσει τις προεκλογικές του διακηρύξεις, η ειρήνη θα καταρρεύσει και η περιοχή θα βυθιστεί στο αίμα", διαμήνυσαν προς τους πάντες οι Αραβες ηγέτες.

Βέβαια, σε καμία περίπτωση η "σκληρή γλώσσα" του τελικού ανακοινωθέντος του Καϊρου δεν μπορεί να συγκριθεί με τις διακηρύξεις των Παναραβικών Συνόδων της δεκαετίες του '60 και του '70 που στόχευαν στη διάλυση του κράτους του Ισραήλ. Ως χαρακτηριστικό, μάλιστα, της τεράστιας στροφής που έχει γίνει, θα μπορούσε να εκληφθεί και το Σύμβολο της Συνόδου του Καϊρου, που δεν ήταν άλλο από ένα κλαδί ελιάς. Παρ' όλα αυτά, δεν μπορεί κανείς να μη σημειώσει τη συνηγορία στην τελική αυτή απόφαση, αραβικών ηγεσιών που έχουν επανειλημμένως αυτοαναδειχτεί σε πιστούς συμμάχους των ΗΠΑ, όπως η Σαουδική Αραβία, και οι οποίες δεν ακολούθησαν τις οδηγίες της Ουάσιγκτον, που πρότεινε υπομονή.

Η "παρακοή" αυτή φαίνεται ότι δικαιώνεται από την αντίδραση της ισραηλινής κυβέρνησης στο μήνυμα της Συνόδου. Ο Μπέντζαμιν Νετανάχιου μίλησε για αρνητικές επιπτώσεις στην ειρηνευτική διαδικασία και κατέστησε σαφές ότι δεν πρόκειται να δεχτεί καμία προϋπόθεση και κανέναν όρο από τους Αραβες συνομιλητές του στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η "παραινετική και παρεμβατική" επίσκεψη Κρίστοφερ στην περιοχή έγινε αποδεκτή με ειρωνεία στο Τελ Αβίβ, το οποίο διακήρυξε ότι δεν πρόκειται να αποκαλύψει τις προθέσεις του στον Αμερικανό αξιωματούχο.

Οσο για τον Κρίστοφερ, προτίμησε να τα "μασήσει" και να συμφωνήσει ναι μεν με τον Νετανάχιου ότι δεν πρέπει να υπάρχουν προϋποθέσεις, συγχρόνως δε να επαναλάβει ότι οι ΗΠΑ μένουν προσηλωμένες στην αρχή της "ειρήνης αντί εδαφών". Βέβαια, η σύγχυση αυτή της αμερικανικής τακτικής δεν μπορεί να εκληφθεί ως ματαίωση των σχεδίων της Ουάσιγκτον για πλήρη ικανοποίηση των συμφερόντων τους μέσω της επιβολής της συγκεκριμένης ειρηνευτικής διαδικασίας. Θα μπορούσε, όμως, να γίνει ως ένα σημείο κατανοητή, αν λάβει κανείς υπόψη του τις δηλώσεις του προεδρικού υποψηφίου των Ρεπουμπλικάνων, Μπομπ Ντόουλ, περί εν λευκώ υποστήριξης και εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του Μπέντζαμιν Νετανάχιου και των αποφάσεων, που αυτός θα πάρει για την ασφάλεια της χώρας του. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει κάλλιστα, ότι η ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή έχει αναδειχτεί σε μείζον θέμα της προεκλογικής εκστρατείας στις ΗΠΑ, κάτι που φάνηκε αρκετά ξεκάθαρα από το πλήγμα που δέχτηκε η δημοτικότητα του νυν Προέδρου Μπιλ Κλίντον μετά την εκλογική αποτυχία του "προστατευόμενού" του Σιμόν Πέρες. Κατά συνέπεια, αυτό που διαγράφεται ως ιδιαιτέρως πιθανό είναι η εσωτερική εκμετάλλευση του θέματος "ειρηνευτική διαδικασία" στις ΗΠΑ, ενέργεια που έχει ως αποτέλεσμα την επιφανειακή σύγχυση της τακτικής της Ουάσιγκτον στην περιοχή, μέχρι το πέρας της προεδρικής προεκλογικής εκστρατείας.

Αντίθετα, αυτό που είναι βέβαιο, όμως, είναι ότι η προοπτική της επίτευξης ουσιαστικής ειρήνης στη Μέση Ανατολήαπομακρύνεται ακόμα περισσότερο, καθώς ακόμα και το μέλλον της επιβαλλόμενης αμερικανοεμπνευσμένης "ειρηνευτικής διαδικασίας" εκτιμάται ως αβέβαιο. Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι πολιτικοί αναλυτές που υποστηρίζουν ότι στα μάτια της πλειοψηφίας του αραβικού κόσμου αυτός που βγαίνει ενισχυμένος όσο ποτέ άλλοτε είναι ο Σύρος Πρόεδρος Χαφέζ αλ Ασαντ, που εμφανίζεται δικαιωμένος για την επιλογή της αρνητικής στάσης απέναντι στις προσκλήσεις του Τελ Αβίβ. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να προβλέψει κατά πόσο τόσο η ενισχυμένη θέση της Δαμασκού όσο και η ανακάμπτουσα ενότητα του αραβικού μετώπου θα μπορέσει να αποτρέψει την ανάφλεξη της όλης περιοχής και τη βύθισή της στη βία και στις συγκρούσεις για μια ακόμη φορά.

Ελένη ΜΑΥΡΟΥΛΗ