Δ ΜΕΡΟΣ

Στις 3 Οκτώβρη, νέα σοβαρή διεθνής περιπλοκή. Η Ιταλία επιτίθεται ενάντια στην Αιθιοπία. Αρχίζει ο "πόλεμος της Αβησσυνίας", όπου για πρώτη φορά φάνηκε τόσο καθαρά η φασιστική αγριότητα. Αντιμετωπίζοντας ένα στρατό που πολεμά καλά, αλλά πάσχει από σχεδόν πλήρη έλλειψη συγχρόνου πολεμικού υλικού, ο ιταλικός στρατός κάνει εκτεταμένη χρήση αερίων ενάντια σε έναν ανυπεράσπιστο πληθυσμό.

Φάνηκε, όμως, καθαρά και η ανεκτική στάση των δυτικών δυνάμεων απέναντι στο φασιστικό συνασπισμό. Η Κοινωνία των Εθνών χαρακτηρίζει μεν, στις 7 Οκτώβρη, την Ιταλία επιτιθέμενο, αλλά η ευμενής και, στην ουσία, ενθαρρυντική ουδετερότητα της Βρετανίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ είναι πασιφανής. Σε λίγο, θα αποκαλυφθεί ότι Βρετανοί και Γάλλοι ηγετικοί παράγοντες είχαν κινηθεί ώστε η Ιταλία να μείνει ανενόχλητη. Οι δυτικές δυνάμεις είναι αποφασισμένες να ενθαρρύνουν το φασιστικό συνασπισμό και να τον στρέψουν ενάντια στην ΕΣΣΔ.

Οι επιπτώσεις στην Ελλάδα φαίνονται σχεδόν αμέσως. Τα πιο αδιάλλακτα μοναρχοφασιστικά στοιχεία βιάζονται. Δε βλέπουν πια λόγο να ανέχονται άλλο τις παλινωδίες και τις υπαναχωρήσεις του πρωθυπουργού Τσαλδάρη. Στις 10 Οκτώβρη, στρατιωτικό κίνημα κορυφής της μυστικής (;) μοναρχικής οργάνωσης στον στρατό (Αλ. Παπάγος, Οικονόμου, Γ. Ρέππας), σε συνεννόηση με τον Κονδύλη, ανατρέπει την κυβέρνηση και αναλαμβάνει άμεσα την εξουσία.

Οι τρεις σχηματίζουν αμέσως κυβέρνηση από αδιάλλακτα στοιχεία με τον Κονδύλη σαν πρωθυπουργό. Η πρώτη ενέργεια της κυβέρνησης ήταν να κηρύξει στρατιωτικό νόμο. Την ίδια ημέρα, συνέρχεται η Βουλή, όπου ο Π. Τσαλδάρης παραιτείται και το δημοκρατικό πολίτευμα καταργείται από 82 μόνο παρόντες βουλευτές. Η ημερομηνία του δημοψηφίσματος (3 Νοέμβρη) επικυρώνεται, επανέρχεται προσωρινά το σύνταγμα του 1911 και ο Κονδύλης διορίζεται αντιβασιλεύς.

Τελικά, το δημοψήφισμα θα γίνει μέσα σε συνθήκες απίστευτης τρομοκρατικής εκστρατείας. Αλλά και η νοθεία υπήρξε κυριολεκτικά απίστευτη, τόσο απίστευτη που τρομοκράτησε, τελικά, και τους αυτουργούς της. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και ο Κονδύλης αισθάνθηκε την ανάγκη να δώσει εξηγήσεις για το παράδοξο αποτέλεσμα.

Μετά το δημοψήφισμα, σημειώνονται νέες ανακατατάξεις. Από τη μια μεριά, ο Κονδύλης κάνει πιο ανοιχτές τις κινήσεις του για την επιβολή δικτατορίας. Από την άλλη, φαίνεται καθαρά ότι υπάρχει συγκεκριμένο σχέδιο ανατροπής κάθε προσπάθειας αντίστασης. Μετά το δημοψήφισμα και ενώ το ΚΚΕ συνεχίζει τις εκκλήσεις για κοινή συμπαράταξη απέναντι στον ανερχόμενο φασιστικό κίνδυνο, παρουσιάζεται κάποια προσέγγιση με τα άλλα κόμματα. Ωστόσο, ο Βενιζέλος και, το πιθανότερο, οι Αγγλοι και οι Ιταλοί αγρυπνούν. Στις 16 Νοέμβρη, δημοσιεύεται επιστολή του με την οποία αναγνωρίζεται η επάνοδος της δυναστείας. Ετσι, όλες οι προσπάθειες συμπαράταξης αποτυγχάνουν και η προσέγγιση που ήδη έχει γίνει ναυαγεί.

Αφού έφυγε από το Λονδίνο με πολλή επισημότητα και τη συνοδεία των Αγγλων βασιλέων και πέρασε και από τη Γαλλία και την Ιταλία και συνοδευμένος απά τα ενθουσιώδη σχόλια του βρετανικού, γαλλικού και γιουγκοσλαβικού τύπου, ο βασιλιάς Γεώργιος ο Β έρχεται στον Πειραιά στις 25 Νοέμβρη. Εκεί, στην ίδια την τελετή της υποδοχής στο λιμάνι, θα γίνει ένα περιβόητο επεισόδιο, που κατέγραψαν και τα κινηματογραφικά ντοκουμέντα της εποχής και που, με βάση και τα εκ των υστέρων γεγονότα, αποκτά συμβολικό χαρακτήρα: Ο βασιλιάς αγνοεί επιδεικτικά τον αντιβασιλέα Κονδύλη, που έχει έρθει να τον υποδεχτεί, και τον αφήνει κυριολεκτικά σύξυλο στα κρύα του λουτρού. Είναι η πρώτη και η τελειωτική ένδειξη ότι ο Κονδύλης γελάστηκε στα σχέδιά του. Η δικτατορία θα γίνει, αλλά όχι από αυτόν. Δικτάτορες θα είναι, εν μέρει, ο ίδιος ο βασιλιάς και, εν μέρει, κάποιος άλλος.

Εκείνο που κάνει εντύπωση στον μελετητή και που, όπως φαίνεται, εντυπωσίασε και τους συγχρόνους ήταν ο μετριοπαθής τόνος που ο βασιλιάς θέλησε να δώσει στην επιστροφή του. Τα σχετικά διαγγέλματά του χαρακτηρίζονται κυρίως από την αποκήρυξη της ιδέας της αντεκδίκησης και την υπόσχεση ότι ο νέος βασιλιάς θα είναι ο "βασιλιάς όλων των Ελλήνων".

Τι είχε συμβεί;

Στην πραγματικότητα, συνέβαινε ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και όχι χωρίς αντιθέσεις παιγνίδι, όπου αναμειγνύονται και επικαλύπτονται:

- Οι προσπάθειες των Βρετανών να επιβάλουν μεν δικτατορία αλλά μια νέα δικτατορία που να μη στηρίζεται στις παλαιές δυνάμεις,

- οι προσπάθειες του θρόνου να συμβάλει στην προσπάθεια, αποχωρίζοντας τον εαυτό του από τις δυνάμεις που πρωταγωνίστησαν στην επιστροφή του και προσεγγίζοντας τις καινούργιες,

- οι προσπάθειες των ως τώρα κυρίαρχων δυνάμεων της ολιγαρχίας να αντισταθούν στην άνοδο επικίνδυνων ανταγωνιστών τους, και κυρίως,

- η προσπάθεια του μεγάλου κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού να επιτύχουν συμφιλίωση των διαφόρων μερίδων του αστικού πολιτικού κόσμου, ώστε να διευκολυνθεί η δικτατορία.

Ετσι, η σύντομη αυτή περίοδος έχει την έντονη χροιά και της παραπλανητικής προβοκάτσιας.

Το πρώτο θέμα που απασχολεί τον βασιλιά είναι η παροχή αμνηστίας. Τελικά, εκείνο που θα γίνει είναι το εξής: Θα χορηγηθεί αμνηστία σχετικά εκτεταμένη, αλλά όχι γενική. Θα εξαιρεθούν οι κινηματίες της 1ης Μάρτη που θα πάρουν χάρη ,αλλά όχι αμνηστία και, έτσι, όχι μόνο δε θα επανέλθουν στο στρατό, αλλά δε θα πάρουν ούτε βαθμούς ούτε σύνταξη. Από την άλλη, με τη φανερή ανοχή του Κόμματος των Φιλελευθέρων και τη ρητή υποστήριξη ηγετικών στελεχών του, θα εξαιρεθούν οι κομμουνιστές εξόριστοι και κρατούμενοι.Τελικά, δε θα απελευθερωθούν όλοι παρά το ότι η κυβέρνηση αναγκάστηκε να απολύσει πολλούς ύστερα, από απεργίες πείνας που απείλησαν με πολλούς νεκρούς.

Η αμνηστία του Δεκέμβρη του 1935 ήταν ένα πολύπλοκο φαινόμενο που είχε πολλές πλευρές. Αναφέρουμε δυο από τις πιο σημαντικές:

α) Προσπάθεια εξασφάλισης των στελεχών της μελλοντικής δικτατορίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αμνηστία ήταν γενική μόνο όσον αφορά τις πράξεις εκείνων που πρωταγωνίστησαν στην επιστροφή του θρόνου.

β) Απόδειξη των ορίων των δυνατοτήτων των αδιάλλακτων στοιχείων. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι φαινομενικά πανίσχυροι ακραίοι μοναρχοφασιστικοί κύκλοι δεν μπορούν να κάνουν τίποτε για να επιβάλουν την πολιτική τους. Δεν μπορούν να επιβάλουν τον Κονδύλη, όταν ο βασιλιάς τον αποπέμπει. Δεν μπορούν να αποτρέψουν την αμνηστία και, αν επιβάλλονται αποκλεισμοί, αυτό έγινε κυρίως γιατί το δέχονται οι αντίπαλοί τους. Σήμερα, έχουμε πλήρεις αποδείξεις ότι ετοιμάζουν πραξικόπημα και απειλούν και τον ίδιο τον βασιλιά. Ωστόσο, δε θα επιτύχουν τίποτε. Στην πραγματικότητα, είναι και αυτοί ανίσχυροι διαχειριστές μιας εξουσίας που κατέχουν άλλοι.Αυτό φαίνεται να το έχουν καταλάβει και τα πιο συνειδητά στοιχεία ανάμεσά τους (π. χ., ο Αλ. Παπάγος), που προσπαθούν να αποφύγουν εσπευσμένες ενέργειες και συμμετέχουν στις σχετικές πρωτοβουλίες των αδιαλλάκτων μόνο για να συγκρατούν τους"δεληφουσέκηδες".

Στο μεταξύ, στις 17 Δεκέμβρη διαλύεται η Βουλή και προκηρύσσονται εκλογές για τις 26 Γενάρη 1936.

Σε μια κατάσταση τεταμένη, βαριά και αβέβαιη, συνέρχεται, στα τέλη του Δεκέμβρη, το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Το συνέδριο διαπιστώνει ότι ο κίνδυνος της φασιστικής δικτατορίας εξακολουθεί να υπάρχει. Μια προφητική διαπίστωση....

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

ΑΥΡΙΟ:

Οι τελευταίες προετοιμασίες