Μια μεγάλη, πολύπλευρα ταλαντούχα θεατρίνα της παλιάς γενιάς. Μια αληθινή, καθ' όλα, κυρία της ζωής και της τέχνης. Μια τολμηρή αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης. Μια μοναχική γυναίκα μα γεμάτη από τον κόσμο του Ανθρώπου και τα έργα του και δοσμένη για την καλυτέρευσή του. Μια κομμουνίστρια αταλάντευτη, σεμνή, με ήθος σπάνιο. Ενα πλάσμα που αγαπούσε και αγαπιόταν, ένα πλάσμα χαρισματικό, ανοιχτόκαρδο, αισιόδοξο, γεμάτο τρυφερότητα ιδίως για τους νέους, αξέχαστα γλυκύτατο. Χωρίς υπερβολή, αυτά ήταν τα προσόντα της Ηρώς Χαντά,από τα οποία το πρώτο μαρτυρούν πλήθος συχνών και εκτενών δημοσιευμάτων του Τύπου από τη δεκαετία του '20 μέχρι τη δεκαετία του '50, καθώς και αφιερώματα που της έγιναν στη δεκαετία του '80 σαν παλιάς δόξας του θεάτρου και του τραγουδιού. Τα άλλα της προσόντα, τα διαπίστωσαν όχι μόνο οι παλιοί συνάδελφοι, οι συναγωνιστές και οι σύντροφοί της στα δύσκολα χρόνια του πολέμου και της εμφυλιοπολεμικής περιόδου, αλλά και οι νεότεροι σύντροφοί της, στην ΚΟΒ Ηθοποιών του ΚΚΕ,όπου ανήκε από τη μεταπολίτευση μέχρι το θάνατό της. Η Ηρώ Χαντά, έφυγε από κοντά μας την περασμένη βδομάδα, χτυπημένη από την επάρατη νόσο, αλλά σε όσους τη γνώρισαν θα μείνει αλησμόνητη για την πολύπλευρη - ψυχική, ηθική, καλλιτεχνική και φυσική - ομορφιά της.

"Αυτοκράτειρα" της οπερέτας

Από πού ν' αρχίσει κανείς για τη ζωή και το έργο της τελευταίας μεγάλης "Αυτοκράτειρας" της οπερέτας, όπως την αποκαλούσαν την Ηρώ Χαντά.Το όνομά της γέμισε το καλλιτεχνικό στερέωμα για τρεις δεκαετίες και η φήμη της ξεπέρασε την Ελλάδα. Από την πρώτη της κιόλας εμφάνιση - ήταν η πρώτη και συγκλονιστική όπως γράφτηκε από κριτικούς της εποχής ερμηνεύτρια του έργου του Νικοντέμι "Το κουρέλι" - "απέκτησε τη θέση που της άρμοζε, μια θέση πρωταγωνίστριας και μάλιστα στην αρχή στο δύσκολο είδος του δράματος και σε θίασο από τους πιο εκλεκτούς όπως ήταν της Μαρίκας Κοτοπούλη ". Ηταν το 1926, που εμφανίζεται σε πολύ νεαρή ηλικία στο "Κουρέλι",στον πρωταγωνιστικό δραματικό ρόλο. Αυστηροί κριτικοί έγραψαν επαινετικά, όπως άλλωστε επαινετικές υπήρξαν και όλες οι κριτικές που πήρε σε όλες τις παραστάσεις της, είτε δραματικού ρεπερτορίου, είτε οπερέτας, είτε μουσικού θεάτρου, είτε επιθεώρησης, είτε και για ρεσιτάλ θεάτρου ή τραγουδιού που έδινε στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Κόρη της μεγάλης, "ιψενικής" ηθοποιού Καίτης Χαντά,η Ηρώ βρέθηκε να παίζει το "Κουρέλι" του Νικοντέμι στο Λουτράκι. Ηταν 12 χρονών, όταν την έφεραν στην Αθήνα να επαναλάβει το "Κουρέλι", ακριβώς γιατί η επιτυχία της στο ρόλο θεωρήθηκε εξαιρετικά μεγάλη και ώριμη και μάλιστα για ένα παιδί. Η καριέρα της σημείωσε αστραπιαία άνοδο. Το 1928, ήταν ήδη φίρμα στην επιθεώρηση. Τα επόμενα χρόνια παίζει οπερέτα και καθιερώνεται ως η μεγαλύτερη ερμηνεύτρια του είδους. Κι όμως η ίδια λάτρευε, μέχρι τέλους, την πρόζα. Και δεν έχανε καμιά καλή παράσταση, ιδίως δραματικού ρεπερτορίου.

"Η δις Χαντά - γράφουν εφημερίδες της εποχής - παρουσιάζει το αρμονικό σύνθετο της ωραιότητας και της τέχνης,τους δύο αυτούς γνώμονες της απολύτου επιτυχίας στο θέατρο. Είναι από τις λίγες καλλιτέχνιδες που έκαμε καριέρα "κορίστας", αλλά ξεπετάχθηκε αμέσως από την πρόζα, ως σουμπρέτα πρώτα και ύστερα πρωταγωνίστρια του μουσικού θεάτρου".

Σε άλλη εφημερίδα διαβάζουμε: "Η από πάσης απόψεως τέλεια καλλιτέχνιδα, η οποία είναι πράγματι γεννημένη διά την σκηνήν, όπου επιβάλλεται και κυριαρχεί με τα σπάνια καλλιτεχνικά προτερήματά της, με τη δύναμιν με την οποία παίζει, με τη φυσικότητα με την οποία υποδύεται διάφορους δύσκολους ρόλους".Και άλλη: "εξαιρετική πρωταγωνίστρια, γλυκιά σιλουέτα με αγαλματώδη φυσική ομορφιά, πραγματικά καλλονή... η καλλιτέχνης που μόλις ανοίξει η σκηνή, η αυλαία, τη ζητούνε παντού τα μάτια του θεατού, κατατρώγοντας με ανυπομονησία τα παρασκήνια πότε θα ξεπροβάλει στη σκηνή... ".

Γενιά της Αντίστασης

Η γενιά της, όμως, έζησε τη γερμανική κατοχή, την πείνα, την αντίσταση, το Δεκέμβρη. Γεγονότα που τη σημάδεψαν, πάνω στην κορυφή της δόξας της. Γιατί πράγματι με τις πολιτιστικές συνθήκες της εποχής, οι δημοφιλείς και σπουδαίοι ηθοποιοί - ιδιαίτερα οι θεατρίνες - ζούσαν μεγάλες δόξες.

"Δε θα ξαναπαίξω" - έλεγε - "στο θέατρο. Μένω στο σπίτι κλεισμένη και κλαίω τη σκλαβωμένη μου πατρίδα".Δε θα μείνει, όμως, για πολύ κλεισμένη. Στρατεύτηκε στο ΕΑΜ και παράλληλα στο ΚΚΕ.

"Σήμερα γεννήθηκα" - γράφει η ίδια. "Το 1941. Με την ίδρυση του ΕΑΜ. Μέχρι χθες ήμουν μόνο ένα βεντετάκι".Το 1943, όταν η αντίσταση φουντώνει, η Ηρώ Χαντά παίζει στο "Περοκέ" την επιθεώρηση "Τα ίδια Παντελάκη μου".Κάθε τόσο σταματούσε η παράσταση και μια φωνή από το χωνί έδινε προσκλητήριο αγώνα και ελευθερίας. Μετά την παράσταση μεταμφιεζόταν και μαζί με το συνθέτη Γιάννη Σπάρτακο,όργωναν τις γειτονιές, μοίραζαν προκηρύξεις, δούλευαν για την αντίσταση.

Ηταν 1944. Στο θέατρο "Μοντιάλ" παρουσιάζεται η παράσταση "Γκόλφω".Η Φρόσω Κοκόλα τραγουδά το τραγούδι "Φέτος το καλοκαιράκι θε ν' ανθίσουνε τα κλώνια και θα 'ρθουν τα χελιδόνια". Οι θεατές αποκαμωμένοι από την τετράχρονη σκλαβιά ανακαλύπτουν στο τραγούδι ένα μήνυμα και ξεσπάνε σε έκρηξη ενθουσιασμού, με αποτέλεσμα οι Γερμανοί να σταματήσουν την παράσταση και να συλλάβουν τους θιασάρχες, στους οποίους ανήκε η Η. Χαντά (από τα τέλη της δεκαετίας του '20 η Η. Χαντά ήταν συνθιασάρχης ή θιασάρχης).

Η Ηρώ Χαντά ανακρίνεται στην Κομαντατούρ. "Δύο φορές - γράφει η Ηρώ Χαντά - η γερμανική λογοκρισία μου σταματά την παράσταση. Δεν ανέχονται να βλέπουν φουστανέλα, βλαχοπούλες, που θυμίζουν ελεύθερο βουνό και ν' ακούν το τραγούδι. Λοιπόν, μου λένε, "περιμένετε τα αμερικάνικα αεροπλάνα; Γιατί αυτό θα πει τα χελιδόνια". Δύο μέρες το θέατρό σου κλειστό κυρία Χαντά, λέει ο Γερμανός. (Μάρτιος 1944) ".

Το μήνυμα της "Γκόλφως" βγαίνει αληθινό και σε λίγους μήνες οι Γερμανοί φεύγουν. Πρώτη ελεύθερη επιθεώρηση "Το χωνί". Στη μεγάλη διαδήλωση του Δεκέμβρη, η Ηρώ είναι παρούσα μαζί με πολλούς άλλους καλλιτέχνες του μουσικού θεάτρου. Λ. χ. την Ντιριντάουα,τον Γιάννη Σπάρτακο,κ. ά. Μετά τη διαδήλωση και το χτύπημα, αρχίζει ένα άγριο κυνηγητό. Οι ταγματασφαλίτες την ψάχνουν λυσσασμένα μ' ένα σωρό κατηγορίες. Καταφεύγει στο σπίτι του Αργυρόπουλου και μαζί με την Μαρίκα Κρεββατά κρύβονται στο πατάρι. Επειδή όμως κινδυνεύουν να εντοπιστούν φεύγουν και κρύβονται στο σπίτι του Νίκου Χατζηκυριάκου - Γκίκα.

Αποχώρηση... με λάμψη

Μετά από λίγο καιρό, όταν ηρεμούν τα πράγματα, εμφανίζεται και πάλι. Φώτα, χειροκροτήματα. Η Ηρώ Χαντά θριαμβεύει και πάλι. Ομως ο απόηχος του εμφιλίου πολέμου, σκεπάζει τους χαριτωμένους, ανέμελους ήχους της οπερέτας, που σιγά - σιγά χάνει έδαφος. Ο τελευταίος ασπασμός της Ηρώς Χαντά, στην ετοιμοθάνατη τότε οπερέτα, γίνεται στη σκηνή του θεάτρου "Γκλόρια", με τη "Γλυκιά Νανά" του Σακελαρίδη, τον Αύγουστο του 1949. Τον ίδιο χρόνο φεύγει για μια μεγάλη περιοδεία στην Αίγυπτο, το Σουδάν, την Αιθιοπία, την Ταγκανίκα και το Γιοχάνεσμπουργκ. Τη συνοδεύει η μητέρα της, ο ισχυρότερος και βαθύτερος δεσμός της ζωής της.

Μετά από θριαμβευτικές επιτυχίες γυρίζουν στην Αθήνα το 1953 και σε λίγους μήνες ξαναφεύγουν για παραστάσεις στην Τύνιδα και την Καζαμπλάνκα. Στο υπερωκεάνιο, με το οποίο ταξιδεύουν, αρρωσταίνει η μητέρα της και σταματούν στο πρώτο λιμάνι, στο Κόνα - Κρι όπου η Καίτη Βάρδα - Χαντά πεθαίνει. Η Ηρώ γυρνάει συντετριμμένη. Μετά από μια τουρνέ σε μεγάλες επαρχιακές πόλεις, αποχαιρετά οριστικά τη θεατρική σκηνή. Και το 1955, μετά από ένα ρεσιτάλ με τραγούδια από παραστάσεις οπερέτας και επιθεωρήσεων, που τα έκανε αγαπητά στο ελληνικό κοινό, σταματά οριστικά τις καλλιτεχνικές της εμφανίσεις, θεωρώντας καλύτερο να αφήσει στο κοινό που τη θαύμαζε την ανάμνηση της ακμής της, της λάμψης της.

Οικογένεια δική της δεν έκανε. "Δεν το 'φερε η τύχη", έλεγε. Της έλειπε ένα παιδί, αλλά είχε "παιδιά" της τους νέους συντρόφους της και "οικογένεια" το κόμμα της, στο οποίο, μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής της είχε ενεργό συμμετοχή. Πρόσφερε τις δυνάμεις της ακατάπαυστα στο Κόμμα "με το ίδιο πάθος" - όπως έλεγε η ίδια - "όπως τότε, στην Κατοχή".

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ