Από την πλευρά του ιμπεριαλισμού η αντιπαράθεση ανάμεσα στα δύο συστήματα δεν ήταν μια απλή ιδεολογική πάλη, αλλά μια μορφή ανατρεπτικής δραστηριότητας σε βάρος του σοσιαλισμού.

Η γραμμή της ειρηνικής συνύπαρξης όπως αναπτύχθηκε τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ως ένα βαθμό στο 19ο και κυρίως στο 20ό Συνέδριο, επέτρεψε την καλλιέργεια ουτοπικών αντιλήψεων, ότι είναι δυνατόν ο ιμπεριαλισμός να παραιτηθεί από τον πόλεμο και τα στρατιωτικά μέσα, να δεχτεί μια νέα παγκόσμια τάξη που θα στηρίζεται στις αρχές του αμοιβαίου οφέλους και της ισότιμης συνεργασίας. Οτι είναι δυνατό να δεχτεί την ειρηνική οικονομία και την αξιοποίηση των πόρων από τον αφοπλισμό για τις χώρες με προβλήματα ανάπτυξης.

Η ριζική αλλαγή του συσχετισμού δύναμης, η συνεχής πρόοδος της διεθνούς επαναστατικής διαδικασίας, η ενιαία, παγκόσμια δράση των αντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων είναι δυνατό να παρεμποδίζει αποτελεσματικά την επιθετικότητα και τις στρατιωτικές επεμβάσεις και επιδρομές του ιμπεριαλισμού.

Στη συγκεκριμένη ιστορική φάση, δεν έγινε αντιληπτό, ότι οι ΗΠΑ με τους ευρωπαίους συμμάχους προσπαθούσαν να ενισχύσουν τους εξασθενημένους κρίκους του καπιταλισμού, να τους διατηρήσουν μέσα στο ιμπεριαλιστικό σύστημα με ανοιχτές ή συγκαλυμμένες επεμβάσεις στο εσωτερικό των χωρών με πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά μέσα και με κύριο όπλο τη συνεχή απειλή για χρήση ατομικών και στη συνέχεια πυρηνικών όπλων.

Είναι διαφορετικό να παλεύεις για την αποτροπή του πολέμου και μάλιστα του θερμοπυρηνικού και διαφορετικό να προβάλλεται η αντίληψη - στις συγκεκριμένες συνθήκες - ότι είναι δυνατό να εξαλειφθεί ο πόλεμος γενικά.

Βασικό στοιχείο της κομμουνιστικής στρατηγικής υπήρξε η επιδίωξη κοινής δράσης και συμμαχίας με τη σοσιαλδημοκρατία στην υπόθεση της ύφεσης και της ειρήνης, αλλά και γενικότερα στην αντιιμπεριαλιστική πάλη. Η σοσιαλδημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης, ανεξάρτητα από τις φραστικές της διακηρύξεις και τους κατά καιρούς επιφανειακούς ελιγμούς, στην πράξη συντάχθηκε με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στην αντισοσιαλιστική, αντικομμουνιστική εκστρατεία των "ανθρωπίνων δικαιωμάτων". Με ευθύνη της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας διασπάστηκε η συνεργασία με τα κομμουνιστικά κόμματα, ύστερα από τις αμερικανικές πιέσεις (μέσω του σχεδίου Μάρσαλ) που απαίτησαν την εκδίωξη των κομμουνιστών από τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις.

Σε κρίσιμες στιγμές, που έπρεπε να ισχυροποιηθεί και να διευρυνθεί το αντιιμπεριαλιστικό, αντιμιλιταριστικό κίνημα, δόθηκε συχωροχάρτι στην πολιτική του ιμπεριαλισμού με την απόδοση ίσων ευθυνών στη Σοβιετική Ενωση και στις ΗΠΑ για την αύξηση των εξοπλισμών. Ταυτίστηκε το αμυντικό Σύμφωνο της Βαρσοβίας με το ψυχροπολεμικό, επιθετικό ΝΑΤΟ. Ορισμένα μάλιστα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, όπως το SPD με επικεφαλής το Βίλι Μπραντ έπαιξαν ενεργό ρόλο στη λεγόμενη πολιτική "των γεφυρών" (OST POLITIK) με σαφή στόχο την προσάρτηση της ΛΔΓ, την από τα μέσα ενθάρρυνση αντισοσιαλιστικών ενεργειών. Η άνοδος σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην κυβερνητική εξουσία έδωσε πολλές αποδείξεις για το χαρακτήρα των κομμάτων αυτών, για τις υπηρεσίες που προσέφεραν στη στήριξη του καπιταλιστικού συστήματος και τη διαχείριση της κρίσης του.

Το καπιταλιστικό σύστημα δε θα μπορούσε να διατηρεί και κυρίως να αναπαράγει τη δύναμή του αν δεν είχε στήριγμα την ιδεολογία και την πολιτική της σοσιαλδημοκρατίας, η οποία εκτός από στήριγμα του καπιταλισμού αποδείχτηκε και βασικός παράγοντας της υπονόμευσης της δύναμης και της ενότητας του εργατικού κινήματος.

Σήμερα φαίνεται πιο καθαρά ότι υπήρχε ανάγκη έντονου, πειστικού και μαχητικού ιδεολογικού μετώπου κατά των θεωριών της σοσιαλδημοκρατίας, που σε εκείνη τη φάση καλλιεργούσε αυταπάτες, ότι υπάρχει ο λεγόμενος τρίτος δρόμος για το σοσιαλισμό.

ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ

Το ΚΚΕ και το σοσιαλιστικό σύστημα

Αναγνωρίζαμε τις αναμφισβήτητες κατακτήσεις στις χώρες του σοσιαλισμού που άσκησαν μεγάλη επίδραση σε όλο τον κόσμο, έγιναν προωθητική δύναμη για να επιτύχουν κατακτήσεις οι εργαζόμενοι στις καπιταλιστικές χώρες.

Εκτιμήσαμε την τεράστια βοήθεια που οι σοσιαλιστικές χώρες έδωσαν γενναιόδωρα στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, στην υπόθεση της ειρήνης και του αφοπλισμού.

Η μαχητικότητά μας στην υπεράσπιση του κύριου, που ήταν οι σοσιαλιστικές κατακτήσεις, υπαγορεύονταν και από τις ανάγκες και ιδιομορφίες του αγώνα στη χώρα μας. Ηταν η δική μας ξεχωριστή απάντηση στις διώξεις σε βάρος των κομμουνιστών, στην αντικομμουνιστική προπαγάνδα. Η υπεράσπιση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού ήταν συνειδητή επιλογή του Κόμματός μας και πριν και σήμερα, που μεσολάβησαν οι αρνητικές, δραματικές εξελίξεις.

Αποδίδαμε τα προβλήματα που διαπιστώναμε, ότι οφείλονταν κυρίως σε αντικειμενικούς παράγοντες. Τα δικαιολογούσαμε, ως προβλήματα ανάπτυξης του σοσιαλισμού, πράγμα που αποδείχτηκε ότι δεν ανταποκρινόταν σε όλες τις περιπτώσεις στην πραγματικότητα.

Οι αιτίες αναφέρονται εν μέρει σε αντικειμενικούς, εν μέρει όμως και σε σοβαρούς υποκειμενικούς λόγους. Η πολύχρονη παρανομία του Κόμματος, οι μακρόχρονες διώξεις εμπόδισαν την ανάπτυξη συστηματικής θεωρητικής δουλειάς και συμβολής μας στην αξιοποίηση της πείρας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Το Κόμμα μας όμως είχε ορισμένες δυνατότητες, κυρίως από τη δική του πείρα αντιμετώπισης παρεκκλίσεων κατά την πορεία της ανάπτυξης του, να αποκτήσει ορισμένα αντανακλαστικά τα οποία θα το βοηθούσαν να αντιμετωπίσει με κριτικό πνεύμα αντιλήψεις που σήμερα εκτιμάμε ότι δεν ήταν σωστές και αντικειμενικές. Αποδείχνεται ότι και το δικό μας Κόμμα δεν έδωσε την απαιτούμενη προσοχή στην ανάγκη να κατακτά τη θεωρητική επάρκεια, να προωθεί τη δημιουργική μελέτη και αφομοίωση της θεωρίας μας, να αξιοποιεί την πλούσια πείρα της ταξικής, επαναστατικής πάλης, να συμβάλλει δηλαδή και με τις δικές του δυνάμεις στη δημιουργική ανάπτυξη των ιδεολογικών και πολιτικών θέσεων με βάση τις εξελισσόμενες συνθήκες. Συμβιβαστήκαμε με την τυπικότητα των σχέσεων που εμφανίστηκε ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα, στην κοινή δράση για θέματα θεωρίας και ιδεολογίας. Δεν κατορθώσαμε να συνδυάσουμε το σεβασμό στην πείρα των άλλων κομμάτων με την αντικειμενική κρίση της πολιτικής και πρακτικής τους, με τη συντροφική κριτική στις παρεκκλίσεις, που για μια ακόμα φορά αποδείχτηκε ότι έχουν γενικότερες αρνητικές συνέπειες στο κομμουνιστικό κίνημα, αφού δεν είναι δυνατό να περιοριστούν οι επιπτώσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Το Κόμμα μας χαιρέτισε την "περεστρόικα" εκτιμώντας ότι πρόκειται για μεταρρυθμίσεις προς όφελος του σοσιαλισμού, λαμβάνοντας υπόψη την ομόθυμη παραδοχή της από την καθοδήγηση του ΚΚΣΕ, έχοντας απεριόριστη εμπιστοσύνη στην ιδεολογική σταθερότητά του και τη μακρόχρονη πείρα του. Υπήρχαν όμως περιθώρια και ευκαιρίες να συνειδητοποιηθεί η αρνητική πορεία έστω από το 1987, οπότε ανοιχτά, με νόμο υιοθετείται στη Σοβιετική Ενωση η καπιταλιστική ιδιοκτησία που συνυπάρχει με τη σοσιαλιστική.

Στην ολομέλεια του Γενάρη 1990 και ύστερα στο 13ο Συνέδριο επιχειρήθηκε να ερμηνευτούν τα γεγονότα στις σοσιαλιστικές χώρες και οι αλλαγές που έγιναν. Οι εκτιμήσεις αυτές δεν ήταν ορθές. Οι θέσεις του 1990 διέπονται από αυταπάτες για τη "νέα σκέψη" και για την ίδια την "περεστρόικα". Εμπεριέχουν στρεβλή προσέγγιση των γεγονότων στην Τσεχοσλοβακία και τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας. Εκλαμβάνονται ως "ξέσπασμα μαζών", ενώ στην πραγματικότητα ήταν το "ξέσπασμα" της αντεπανάστασης για την ανατροπή του καθεστώτος. Το πιο σοβαρό θεωρήθηκε "σε κάποιο... βαθμό αναπόφευκτη" η "κατάρρευση των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης". (23)

Τα γεγονότα των τελευταίων χρόνων δείχνουν ότι η άκριτη αποδοχή της "Περεστρόικα", η μη έγκαιρη συνειδητοποίηση του χαρακτήρα της, άσκησε αρνητική επίδραση και στο δικό μας Κόμμα, όπως και γενικότερα συνέβη στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος. Αμβλύνθηκε η ιδεολογική επαγρύπνηση με αποτέλεσμα την ανάπτυξη αναθεωρητικών έως και αντικομμουνιστικών αντιλήψεων στην ΚΕ και σε ένα σχετικά μεγάλο αριθμό στελεχών του Κόμματος, που τα τελευταία χρόνια είχαν αναδειχτεί σε όργανα, πράγμα που οδήγησε στην εσωκομματική κρίση της περιόδου 90 - 91.

Η πρόσφατη τραγική εμπειρία έδειξε ότι ένα κόμμα δεν αρκεί να υιοθετεί τη μαρξιστική - λενινιστική θεωρία, για να λειτουργεί στην πράξη με βάση τη θεωρία, τις αρχές λειτουργίας του. Η φροντίδα για το σεβασμό των αρχών, για τη δημιουργική εφαρμογή της θεωρίας και την ανάπτυξη και τον εμπλουτισμό της στην πράξη με βάση τις αντικειμενικές εξελίξεις πρέπει να είναι μόνιμη φροντίδα. Η πρώτη ευθύνη ανήκει στην ΚΕ, στα στελέχη του Κόμματος, που πρέπει να διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις και τις συνθήκες να κατακτιέται η γνώση και πείρα της πάλης από όλα τα μέλη του Κόμματος και ευρύτερα τον κύκλο επιρροής και δράσης του Κόμματος. Η επανάπαυση, η εφησυχασμός μειώνει τις δυνατότητες του Κόμματος να αναπτύσσεται και να ωριμάζει συνεχώς, να διατηρεί και να διευρύνει την ικανότητά του να παλεύει για τα συμφέροντα των εργαζομένων, για την υπόθεση της κοινωνικής αλλαγής και του σοσιαλισμού.

Η επικαιρότητα, η αναγκαιότητα, ο ρεαλισμός

του σοσιαλισμού στην πορεία για την κομμουνιστική κοινωνία

Οπως και στη φύση, έτσι και στην ανθρώπινη κοινωνία υπάρχουν αντικειμενικοί νόμοι που λειτουργούν όχι βέβαια με τυφλό και μηχανικό τρόπο, αλλά με την επαναστατική πάλη των εργαζομένων, με τον πρωτοπόρο, ηγετικό ρόλο της εργατικής τάξης και του κόμματός της. Μέσα σ' αυτή τη διαδικασία ο άνθρωπος κατακτά την ικανότητα να λειτουργεί ως πραγματικά ελεύθερο άτομο.

Οσοι και αν προσπάθησαν να περιγράψουν αυτό το "νέο" σύστημα, δεν κατάφεραν παρά να περιγράψουν μια παραλλαγή του καπιταλιστικού συστήματος με ιδιοκτησία στα μέσα παράγωγης και τον άνθρωπο έρμαιο των νόμων μιας ταξικής κοινωνίας. Οπως αποδείχτηκε ότι δεν υπάρχει "τρίτος δρόμος προς το σοσιαλισμό", το ίδιο θα αποδειχθεί, για όσους ελπίζουν σε ένα "άλλο" σύστημα, που τάχα δε θα είναι ούτε καπιταλισμός ούτε σοσιαλισμός ούτε κομμουνιστική κοινωνία, ότι τέτοιο σύστημα δεν υπάρχει ούτε θα υπάρξει.