Αποκαλυπτική για την "κατασκευασμένη" εικόνα και τον "κατασκευασμένο" λόγο των ριάλιτι σόου, αλλά και για τις επιπτώσεις που έχουν αυτού του είδους οι εκπομπές, κυρίως στα παιδιά, ήταν η έρευνα του Παντείου Πανεπιστημίου. Τα ριάλιτι σόους, οι εκπομπές για τις οποίες έχει γίνει πολύς λόγος, αφού είναι από τα "είδη" των εκπομπών που καταρρακώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δημοσιοποιούν την ιδιωτική ζωή και θεαματικοποιούν τον ανθρώπινο πόνο, ήταν το "κέντρο" της χτεσινής συζήτησης, που διοργανώθηκε με πρωτοβουλία του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης. Το ΕΣΡ είχε αναθέσει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο σχετική έρευνα για εκπομπές τύπου ριάλιτι σόου, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν χτες, από την καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου Φωτεινή Τσαλίκογλου, την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Αλεξάνδρα Κορωναίου και τον δικηγόρο και δρ. εγκληματολογίας Γεώργιο Νικολακόπουλο.

Το ΕΣΡ, όπως είπε ο πρόεδρός του Παύλος Σούρλας,είχε ανάγκη αυτή την επιστημονική μελέτη, προκειμένου να μπορέσει να παρέμβει πιο αποφασιστικά στο κρίσιμο αυτό θέμα. Με τις χτεσινές τοποθετήσεις και απόψεις και των ειδικών, που πήραν μέρος στη συνεδρίαση, επιβεβαιώθηκε για άλλη μια φορά ότι οι εκπομπές αυτές παραβιάζουν ατομικά δικαιώματα και προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το ΕΣΡ προσπαθεί να μην αντιμετωπίζει τα φαινόμενα αυτά μόνο με κυρωτικές διαδικασίες, αλλά να ευαισθητοποιήσει τους τηλεθεατές και ν' ανοίξει διάλογο μαζί τους, ώστε να μπορέσει να επιτελέσει πιο αποφασιστικά το έργο του.

Οι υπεύθυνοι της έρευνας διευκρίνισαν ότι η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι μια ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου. Το υλικό της στηρίχτηκε σε ένα σύνολο 37 χαρακτηριστικών εκπομπών, οι οποίες προβλήθηκαν στο διάστημα από 3 έως 14.11.97. Οι εκπομπές που συμπεριλήφθησαν στο δείγμα είναι οι: "Κεντρί", "Επιτέλους μαζί", "Αληθινές ιστορίες", "Εν θερμώ" και "Μια νέα αρχή". Τα φαινόμενα που εξετάστηκαν καλύπτουν δύο άξονες το νομικο-πολιτικό και τον ψυχο-κοινωνικό.

Η εικόνα που προβάλλεται μέσα από αυτές τις εκπομπές, όπως είπε η Φωτεινή Τσαλίκογλου,είναι η εικόνα ενός "κόσμου κακού", στον οποίο κυριαρχεί ο φόβος, η βία, η διάψευση. Ευάλωτα σε αυτήν την εικόνα είναι κυρίως τα παιδιά, που πιστεύουν ότι ζουν σ' ένα ναρκοθετημένο πεδίο. Αλλωστε, όπως ειπώθηκε, περισσότερες από τις μισές εκπομπές έχουν να κάνουν με παιδιά, παρότι αυτά δε συμμετέχουν και δεν είναι παρόντα. Χαρακτηριστικά, όπως φαίνεται και στον πίνακα, 51,3% από τις εκπομπές αφορά σε ανήλικα παιδιά, 78% προσβάλλουν την ψυχοσωματική τους ταυτότητα 11% αναφέρονται σε σεξουαλική παρενόχληση και 11% σε σωματική κακοποίηση των παιδιών. Στη θεματική καταγραφή των εκπομπών, το 86,5% αφορά προβλήματα ενδοοικογενειακών σχέσεων, το 59,5% αναφορές σε κακοποιήσεις, 43,2% παρεκκλίνουσες κοινωνικές συμπεριφορές, 18,9% οικονομικά θέματα και ανεργία.

Οι εκπομπές αυτές, όπως ανέφερε η Φ. Τσαλίκογλου, μέσα από δραματικές και εύπεπτες φράσεις "κατασκευάζουν έναν ψυχισμό με όρους που δεν μπορεί να ελέγξει" το άτομο που συμμετέχει στην εκπομπή. Χαρακτήρισε "γκρίζα ζώνη" την επόμενη ημέρα των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτές τις εκπομπές, όταν πια θα έχουν κλείσει τα φώτα της δημοσιότητας. Οπως, άλλωστε, ειπώθηκε και χτες, υπεύθυνοι των εκπομπών και τηλεοπτικών σταθμών για να συμμετέχουν άτομα σε τέτοιου είδους εκπομπές, αρκετές φορές τους υπόσχονται ότι θα τους βρουν δουλιά ή θα τους δώσουν χρήματα.

Στα συμπεράσματα της έρευνας στάθηκε η Αλεξάνδρα Κορωναίου,τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι η "αυθόρμητη εξομολόγηση" των "υποκειμένων που συμμετέχουν" στις εκπομπές, συνιστά ένα στερεότυπο επαναλαμβανόμενο και "κατασκευασμένο λόγο". Αναφέρθηκε στην ανισότιμη σχέση δημοσιογράφου και καλεσμένου, λέγοντας μάλιστα ότι όταν ο προσκεκλημένος διστάζει να προβεί σε"ανακαλύψεις" η πίεση που του ασκείται είναι έντονη, ενώ ο δημοσιογράφος αναλαμβάνει το ρόλο του ανακριτή - κριτή. Μέσα από αυτές τις εκπομπές ανοίγει ο δρόμος στις προσβολές της προσωπικότητας και της υπόληψης όχι μόνο των παρόντων, αλλά και των απόντων "υποκειμένων".

Τη διπλή λειτουργία των ριάλιτι σόου, τόνισε ο Γ. Νικολόπουλος,επισημαίνοντας ότι η μία αυξάνει τα κέρδη των τηλεοπτικών καναλιών από τη στιγμή που αυτού του είδους οι εκπομπές απαιτούν χαμηλό κόστος και έχουν υψηλή τηλεθέαση. Αφ' ετέρου καλύπτουν το έλλειμμα κοινωνικής συμμετοχής στις "σύγχρονες δημοκρατίες, προσφέροντας την ψευδαίσθηση της άμεσης και καθολικής πρόσβασης στο δημόσιο χώρο", που στην προκειμένη φάση συμβολίζει το τηλεοπτικό πεδίο. Ο τρόπος οργάνωσης αυτών των εκπομπών, τόνισε ο Γ. Νικολόπουλος, συνεπάγεται τη συρρίκνωση της σφαίρας της προστασίας του ιδιωτικού βίου, της προσωπικότητας των συμμετεχόντων, αλλά και την παραβίαση των αντίστοιχων δικαιωμάτων απόντων προσώπων, στα οποία κατά τη διάρκεια της εκπομπής γίνεται διεξοδική αναφορά.

Κ. ΑΝΤΩΝΙΟΥ