Τα τελευταία χρόνια, κάθε φορά τέτοια εποχή, οι κυβερνητικοί μηχανισμοί έρχονται μετά τις καταιγίδες, για να ανακοινώσουν προγράμματα και σχέδια αντιπλημμυρικής προστασίας. Κάθε χρόνο η χώρα πλημμυρίζει. Κι όμως τα αρχαιότερα και μάλιστα ιδιαίτερα επιτυχημένα αντιπλημμυρικά - αποστραγγιστικά έργα της Ευρώπης βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα μακριά από την Αθήνα, στην Κωπαϊδα. Ισως και να έχουμε περάσει από εκεί δεκάδες φορές, όμως ούτε που φανταστήκαμε τι μπορεί να συνέβαινε 36 αιώνες πριν. Εκεί οι Μινύες κατά τον 16ο αι. π.Χ. κατασκεύασαν τα πρώτα χωμάτινα φράγματα και όπως διαπιστώνει ο καθηγητής Υδραυλικής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου Knauss, η τεχνογνωσία τους είναι τέτοιας ποιότητας που αντιστοιχεί στις μεθόδους που διδάσκονται σήμερα στα Πανεπιστήμια και τα Πολυτεχνεία όλου του κόσμου.

Στο ερευνητικό πρόγραμμα του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο "Γεωμυθολογικό - Γεωαρχαιολογικό Πάρκο της Αρχαιότερης Ευρωπαϊκής Αντιπλημμυρικής Τεχνολογίας στην Κωπαϊδα", που συντονίζει ο καθηγητής και μέλος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, Ηλίας Μαριολάκος περιγράφεται τι ακριβώς είχαν κάνει οι Μινύες. Αλλωστε, πρόκειται για ένα από τα πρώτα μεγάλα Δημόσια Εργα. Κι επιπλέον, Αρχαιολογία δεν είναι μόνο η αποτίμηση μεγάλων έργων τέχνης, αλλά και η γνώση της καθημερινότητας.

Με σκοπό να αποξηράνουν τη λίμνη της Κωπαϊδας κατασκεύασαν μια αποστραγγιστική αύλακα μήκους 27 χιλιομέτρων και στο κανάλι αυτό συγκεντρώνονταν τα νερά του Μέλανα ποταμού και του Βοιωτικού Κηφισού. Πιθανότατα στον Ορχομενό πραγματοποιούνταν η εκτροπή του Βοιωτικού Κηφισού προς το κανάλι και από κει όλα τα νερά οδηγούνταν προς το μεγάλο σπήλαιο - καταβόθρα. Με αυτά τα έργα επιτεύχθηκε βαθμιαία η αποξήρανση της Κωπαϊδας, ενώ ταυτόχρονα κατασκευάστηκε το μεγαλύτερο πλωτό κανάλι που χρησιμοποιήθηκε για αντιπλημμυρική προστασία, ύδρευση, άρδευση και πιθανότατα για μεταφορές.Εκεί σήμερα βρίσκουμε το χωριό Κάστρο που αντιστοιχεί στις αρχαίες Κώπες.

Τα έργα αυτά παραμένουν ορατά και είναι εντυπωσιακά τα συμπεράσματα που προκύπτουν για τις γνώσεις των Μινύων 3.600 χρόνια πριν. Φαίνεται πως γνώριζαν τις φυσικομηχανικές ιδιότητες των εδαφών, αλλά και τους τρόπους εντοπισμού εδαφικών υλικών, εξόρυξης και μεταφοράς τους για την κατασκευή δημόσιων έργων. Επίσης, γνώριζαν να υπολογίζουν τις κλίσεις και την ευστάθεια των πρανών, καθώς και μεθόδους προστασίας από τη διάβρωση, αφού τα έργα τους εξωτερικά έχουν επενδυθεί με μεγάλους ογκόλιθους. Μάλιστα η ευστάθεια είναι τέτοια που μεγάλα τμήματα του αναχώματος διατηρούνται. Δεν είναι τυχαίο ότι τμήμα της εθνικής οδού Κάστρου - Ορχομενού έχει κατασκευαστεί πάνω στο αντιπλημμυρικό ανάχωμα.

Οι Μινύες συνεπώς είχαν γεωτεχνικές γνώσεις και επιπλέον αντιμετώπιζαν με αποτελεσματικούς τρόπους θέματα μεταφορών, οργάνωσης εργοταξίου, σίτισης, διαμονής, λατόμευσης κ.ά.

Ο Ηλίας Μαριολάκος τονίζει τη σημασία της γεωαρχαιολογικής μελέτης και επισημαίνει ότι μια τέτοιου είδους έρευνα "μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των μεταβολών του κλίματος, αλλά και στην κατανόηση κατακλυσμών, που έχουν μυθολογικές διαστάσεις, όπως ο κατακλυσμός του Νώε και ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα. Αλλωστε, αυτή η γνώση μπορεί να συμβάλει και στην πρόβλεψη των μελλοντικών κλιματικών μεταβολών".Συμπληρώνει όμως ότι "τα υπολείμματα του αντιπλημμυρικού αναχώματος εξ αιτίας της έλλειψης περίφραξης κινδυνεύουν άμεσα να καταστραφούν. Ετσι είναι αναγκαία η αναστήλωση, ανάδειξη και προβολή των έργων των Μινύων. Εργα εξ αιτίας των οποίων στην περιοχή αναπτύχθηκαν και δεκάδες πόλεων".

Πότε, όμως, καταστράφηκε αυτός ο πολιτισμός των Μινύων; Η μυθολογία συνδέει την καταστροφή τους με τον Ηρακλή, ο οποίος σφράγισε την είσοδο της καταβόθρας κοντά το Νέο Κόκκινο, με έναν ογκόλιθο και εμπόδισε την απομάκρυνση του νερού με αποτέλεσμα να γίνει υπερχείλιση, να καταστραφούν οι αντιπλημμυρικές κατασκευές, να κατακλυστεί η λεκάνη και να αφανιστούν όχι μόνο οι καλλιέργειες, αλλά και οι πόλεις. Επειδή, όμως, οι μύθοι είναι η άλλη όψη ή εξήγηση σημαντικών φυσικών φαινομένων και μεταβολών που δεν μπορούν οι άνθρωποι να κατανοήσουν, ο μυθικός Ηρακλής μάλλον συνδέεται με κάποια σεισμική δραστηριότητα της εποχής που προκάλεσε την κατάρρευση της οροφής του σπηλαίου και την πτώση των ογκολίθων περίπου στο 13 αι π.Χ.

Σήμερα, αυτός ο ογκόλιθος είναι ορατός και υπάρχει πρόταση να συμπεριληφθεί στο διεθνή κατάλογο γεωτόπων της Ουνέσκο,στο συνέδριο που θα γίνει στη Σόφια τον ερχόμενο Ιούνη. Ωστόσο, το ερευνητικό πρόγραμμα προτείνει τη δημιουργία Γεωμυθολογικού - Γεωαρχαιολογικού Πάρκου "με αποκατάσταση, ανάδειξη και κατάλληλη προβολή των προϊστορικών κατασκευών καθώς και του σπηλαίου".Σε δεύτερη φάση προτείνεται η δημιουργία "Εθνικού Δικτύου Γεωμυθολογικών Γεωτόπων", συνδέοντας όλους τους τόπους που έχουν σχέση με τους μύθους του Ηρακλή και που σχετίζονται με υδραυλικά έργα όπως η Λέρνη, η Στυμφαλία και ο Αχελώος. Το επόμενο στάδιο μπορεί να είναι το"Διεθνές Δίκτυο Γεωμυθολογικών Γεωτόπων Αντιπλημμυρικών Εργων", όπου τα παραπάνω θα συνδέονται με παρόμοιες κατασκευές στη Μεσοποταμία, το Ισραήλ, την Αίγυπτο κ.ά.

Η πρόταση προσδιορίζει ακριβώς τους σκοπούς της αποκατάστασης: να αναδειχτεί η μοναδικότητα των έργων όσον αφορά στην ηλικία τους, στην αποτελεσματικότητα και στην τεχνική αρτιότητά τους. Να συνδεθεί η ελληνική μυθολογία με τη γεωλογία και τις φυσικές καταστροφές, ώστε να αποκωδικοποιηθούν οι μύθοι και οι θρύλοι του λαού και να φωτιστούν οι αρχαιολογικές και ιστορικές αναφορές, τα μυθικά πρόσωπα, η δύναμη και η σημασία τους. Επίσης, να τονιστεί η επίδραση του ανθρώπου και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στο φυσικό περιβάλλον που είναι δυνατόν να έχει και θετικές επιδράσεις. Εξάλλου, με τα έργα των Μινύων αποδεικνύεται ότι η εκπαίδευση σε θέματα Προστασίας Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης δεν είναι σύγχρονη έννοια, αφού τη βρίσκουμε 36 αιώνες νωρίτερα. Το γεγονός ότι αυτές οι κατασκευές είναι απόλυτα σύμφωνες με τις ανάγκες διαβίωσης, αποτελούν ένα πολύ καλό παράδειγμα προς μίμηση για τους σύγχρονους. Βέβαια, μέσα από αυτό το πρόγραμμα θα συγκριθεί η τεχνολογία των Μινύων με εκείνη που εφαρμόστηκε σε έργα αποστράγγισης του τέλους του 19ου αιώνα στην ίδια περιοχή και παρουσίασε πολλά τεχνικά προβλήματα. Προτείνεται ακόμα και η μελέτη για τον προσδιορισμό της χλωρίδας της εποχής των Μινύων, καθώς και η αποκατάστασή της στις υπό ανάδειξη περιοχές.

Αυτό που μένει είναι να συνειδητοποιήσει η Πολιτεία την ανάγκη για τη φροντίδα και ανάδειξη αυτών των κομματιών της πολιτιστικής κληρονομιάς, ιδιαίτερα σε εποχές που μεγάλα δημόσια έργα συχνά εξαφανίζουν σπουδαία δείγματα της αρχαίας ζωής, αλλά και τεχνολογίας. Οδεύοντας από το Κάστρο προς τον Ορχομενό εκατέρωθεν του δρόμου διακρίνονται τα προϊστορικά αναχώματα. Ισως, πρέπει να αναδειχτούν πριν παρουσιαστεί ένα ακόμα έργο που θα προτείνει διαπλάτυνση του δρόμου, ακριβώς πάνω στα αρχαία ερείπια.

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ