Ακριβώς πενήντα χρόνια έκλεισαν την Πέμπτη 8 Ιούλη, από την εκτέλεση του ηρωικού ΕΠΟΝίτη Παύλου Παπαμερκουρίου.Μια εκτέλεση που ενέπνευσε στον Μίκη Θεοδωράκη τη δημιουργία της λαϊκής του όπερας "Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού". Τραγούδι, που ξεπερνά τα όρια της προσωπικής αφιέρωσης σε έναν εκτελεσμένο συναγωνιστή και φίλο - όπως ήταν ο Παύλος για τον Μίκη - και γίνεται λαϊκό μοιρολόι για όλους τους "νεκρούς αδελφούς" του εμφυλίου. Γίνεται λυρικό "βήμα" καταδίκης των δολοφόνων τους, που είναι πάντα και παντού ίδιοι, τα μακριά, πρόθυμα χέρια του ιμπεριαλισμού.

Μισό αιώνα μετά από εκείνο το ματοβαμμένο χάραμα, η μνήμη - που δε θάφτηκε ποτέ - θα έρθει να καταθέσει τις μαρτυρίες της για την τελευταία νύχτα του "χρυσού αετού της Αθήνας". "Ψηλός, λεβέντης, λυγερόκορμος, με όμορφα χρυσόξανθα μαλλιά, γύρω στα 25 του χρόνια", όπως περιγράφει τον Παύλο ο Γιώργος Γιωτόπουλος στο βιβλίο του "Πέντε και μια από τις μέρες της Μακρονήσου".

Οι εικόνες από το "Γολγοθά" - όπως ονόμαζαν οι κρατούμενοι αγωνιστές το κελί των μελλοθανάτων - θα ζωντανέψουν από τη διήγηση του ΕΠΟΝίτη, τότε, Νικήτα Μαραγκού,που μαζί με τον Παύλο και τους επίσης ΕΠΟΝίτες, Μάνθο Τσιμπουκίδη και Φάνη Πασπαλιάρη περίμεναν εκείνη τη νύχτα το θάνατο παρέα. Αλλά αυτός ήρθε μόνο για τον Παύλο, αφού μια ανέλπιστη αναστολή - αποτέλεσμα ενός ολόκληρου κινήματος διαμαρτυρίας που βγήκε και έξω από τα σύνορα της χώρας - προσέδωσε στους τρεις ΕΠΟΝίτες το παρατσούκλι οι "τρεις Λάζαροι".

Αυτό το δημοσίευμα δεν είναι μνημόσυνο. Γιατί ο αγώνας όλων των "νεκρών αδελφών" συνεχίζεται. Και αν μπορεί ένα συναίσθημα να αποτελέσει παρακαταθήκη, αυτό ας είναι η οργή...