Μετά από πολλά χρόνια, ξαναδιάβασα το βιβλίο του Εντουαρντ Ρόζενταλ - Σοβιετικού δημοσιογράφου - με τίτλο «Στους λαβύρινθους της συνείδησης». Είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε στην αρχή της δεκαετίας του '80 κι απαντά, από τη μαρξιστικολενινιστική αντίληψη, σε φιλοσοφικούς, ιδεολογικούς και πολιτικούς προβληματισμούς της εποχής, αλλά τα μηνύματά του παραμένουν επίκαιρα. Ενα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί, ιδιαίτερα από τους νέους ανθρώπους και όλους όσοι εξακολουθούν να έχουν αυτού του είδους τους προβληματισμούς, αλλά και διάθεση να παλέψουν για την αλλαγή της κοινωνίας. Κάπου, λοιπόν, στο βιβλίο, ο συγγραφέας του αναφέρεται στη γνωστή ρήση του Μαρξ για τους δούλους. Υπάρχουν - έγραφε ο Μαρξ - τριών ειδών δούλοι. Εκείνοι που δεν αντιλαμβάνονται τη δουλεία τους. Αυτοί είναι απλώς δούλοι. Εκείνοι που ξέρουν πως είναι δούλοι, αλλά δεν αντιδρούν. Αυτοί είναι ηλίθιοι. Κι εκείνοι που έχουν συνειδητοποιήσει τη θέση τους και αγωνίζονται να βγουν από τη δουλεία. Αυτοί είναι επαναστάτες.

Και σήμερα υπάρχουν τριών ειδών εργαζόμενοι. Εκείνοι, που, ενώ νιώθουν στον πετσί τους την εργοδοτική εκμετάλλευση και την κοινωνική αδικία, δε συνειδητοποιούν την ταξική θέση τους και δεν αντιλαμβάνονται ότι τα προβλήματα και τα βάσανά τους είναι απόρροια της αντεργατικής - αντιλαϊκής πολιτικής, που εφαρμόζεται από τις κυβερνήσεις της άρχουσας τάξης. Σκέφτονται «έτσι είναι η ζωή» και λειτουργούν στη «λογική» της μοιρολατρίας, του συμβιβασμού και της υποταγής. Δουλεύουν σαν είλωτες και τον «ελεύθερο χρόνο» τους τον εξαντλούν ως τηλεθεατές, «προβληματιζόμενοι» με τα «μαλώματα» Κύρτσου - Κακαουνάκη στις «Ειδήσεις», «διασκεδάζοντας» με τα «παζάρια» του Μικρούτσικου και τα «τσαλιμάκια» του Αρναούτογλου.

Υπάρχουν εκείνοι, που αντιλαμβάνονται ότι είναι «δούλοι των αφεντικών», αλλά αποδέχονται τη «δουλεία» τους, είτε ως «αναγκαίο κακό», ή σαν «κοινωνική νομοτέλεια». Λένε: «Εντάξει, ο εργοδότης μου με εκμεταλλεύεται άγρια και πλουτίζει από τον δικό μου ιδρώτα, αλλά έχει κι αυτός το δίκιο του. Βάζει τα χρήματά του, μου δίνει δουλιά και δικαιούται τα κέρδη του. Είναι πιο "μάγκας" και πιο "έξυπνος" από μένα, γι' αυτό και πρόκοψε περισσότερο». Αυτοί δεν αντιδρούν για να βγουν από τη «δουλεία», αλλά ψάχνουν τρόπο να «βολευτούν» μέσα σ' αυτήν. Πρόκειται για ανθρώπους δειλούς, που όχι μόνον αποδέχονται την πλήρη υποταγή, αλλά δικαιολογούν και την ταξική εκμετάλλευση και την κοινωνική ανισότητα.

Τέλος, υπάρχουν εργαζόμενοι που έχουν ταξική συνείδηση και παλεύουν, όχι μόνο για να ξεφύγουν οι ίδιοι από την εκμετάλλευση, αλλά, γενικότερα, για τα συμφέροντα και τα οράματα της τάξης τους. Είναι οι σημερινοί επαναστάτες, που αγωνίζονται να ανατρέψουν την εξουσία της αστικής τάξης, να γκρεμίσουν το καπιταλιστικό σύστημα και στη θέση της εκμεταλλευτικής κοινωνίας, να οικοδομήσουν μιαν άλλη, στην οποία θα διαφεντεύει η εργατική τάξη και δε θα υπάρχει η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αυτή είναι η σοσιαλιστική κοινωνία, που την είδαμε στον 20ό αιώνα να οικοδομείται και, παρά τις ανατροπές που έγιναν σε πολλές πρώην σοσιαλιστικές χώρες, συνεχίζει να αποτελεί το όραμα των εργαζομένων και την προοπτική της ανθρωπότητας.