Οι ποικιλόμορφες εικόνες από τις μακρινές Ινδίες, ξεδιπλώνονται και σήμερα μπροστά μας, μέσα από το ταξιδιωτικό κείμενο και τις φωτογραφίες του αγαπημένου μας συντρόφου Γ. Φαρσακίδη. Ας τα απολαύσουμε...

Τόπος προσκυνήματος και λατρείας: «Μακάριοι όσοι ζήσουν τις τελευταίες τους μέρες και πεθάνουν εδώ...». Η προσέλευση των προσκυνητών μετριέται με εκατοντάδες χιλιάδες και οι εισπράξεις των βραχμάνων σίγουρα θα ξεπερνάνε εκείνες από τα «συγχωροχάρτια» του Πάπα. Κατά τη διαδρομή προς τον Γάγγη, οι δρόμοι γεμάτοι σκουπίδια αναδίνουν μια απροσδιόριστη μπόχα που καταντά ανυπόφορη. Κι είναι πραγματικά θαυμαστό το πώς ο όλο νεύρο και κόκαλα μικρόσωμος οδηγός ποδηλάτης μας, που ελισσόταν σε χιλιάδες πεζούς, ρικσά, αγελάδες, κατάφερε τελικά να μη μας αναποδογυρίσει στις λάσπες του δρόμου.

Μας προσπερνά μια πομπή. Λάτρεις του Σίβα. Ανάμεσά τους οι «σάντους», νέοι και γέροι, πασαλειμμένοι στάχτες νεκρών... κατά μήκος της παραλίας αρχοντικά και παλάτια Μαχαραγιάδων, όπου οι «εκλεκτοί των θεών» μπορούσαν να πεθάνουν κοντά στο «Θεό τους». Ξενοδοχεία γερασμένων, ετοιμοθάνατων και ανίατων αλλά και κτίσματα με τρύπες - τρώγλες για τους οικονομικά μη προνομιούχους. Και για όλους, κοινός παρονομαστής και κατάληξη ο «θάνατος - λυτρωτής». Στην ακτή, όπως πάντα, οι πιστοί λούζονται, πλένουν τα δόντια τους, κάνουν γαργάρες. Σε μικρή απόσταση επιπλέει ένα πτώμα, «πρέπει να είναι λεπρού» μάς εξηγεί ο Ινδός ξεναγός «και δεν επιτρέπεται να καεί»...

Στο ξενοδοχείο με το λυτρωτικό ντους προσπαθείς να αποβάλεις απ' το κορμί σου αυτές τις αρχέγονες μυρωδιές που λες κι έχουν κολλήσει επάνω σου. Στην Τηλεόραση το Εθνικό Πρόγραμμα, κάπου στην ίδια αυτή τη χώρα, προβάλλει αγώνες πόλο και ιππασίας. Κομψοντυμένοι αναβάτες, αριστοκρατικές κυρίες, παραδεισένια ατμόσφαιρα... Ωρα για βραδινό. Στη διάθεσή μας η μακριά σειρά των μπουφέ με τα απαστράπτοντα ασημιά θερμαινόμενα σκεύη. Με εδέσματα για όλες τις προτιμήσεις. Παγωμένοι χυμοί, πολύχρωμες φρουτοσαλάτες, κρέμες και παγωτά. Και πάντα η φροντίδα της διεύθυνσης να προλάβει την όποια ιδιοτροπία ενός απαιτητικού πελάτη... Δεν ξέρω ποιες τιμωρίες ή αμοιβές μετά θάνατο μας επιφυλάσσουν οι ουρανοί. Λέω όμως πως μου πάει πολύ το λαϊκό τραγουδάκι που βεβαιώνει ότι: «Εδώ είν' ο παράδεισος κι η κόλαση εδώ...»!

Μια νεαρή κυρία καθηγήτρια, όλο ρωτάει κι αγανακτεί που οι Ινδοί ξεναγοί μας δε γνωρίζουν τον Μεγαλέξανδρο και την εκπολιτιστική προσφορά του. Φάνηκα απερίσκεπτος και της είχα αναφέρει μια σχετική μαρτυρία του αρχαίου ιστορικού Κούρτιου Ρούφου και, παραδόξως, έχασα τη συμπάθεια της ωραίας κυρίας. «Στη Σογδιανή, σε περιφραγμένες δασώδεις εκτάσεις με πλούσιες νεροπηγές», μας λέει ο Κ.Ρ., «οι βάρβαροι συγκέντρωναν μεγαλοπρεπή θηρία. Στους γύρω πύργους παρατηρητήρια οι φρουροί επαγρυπνούσαν για ενδεχόμενη εισβολή κυνηγών...». Σ' αυτούς τους ζωολογικούς κήπους που προστατεύονταν επί τέσσερις γενιές «θα εισορμήσει ο Αλέξανδρος με το στρατό του κι αφού για χάρη ψυχαγωγίας και εκ του ασφαλούς θα εξοντώσει 4.000 θηρία, θα παραθέσει στο στράτευμα γεύμα στο δάσος» (Αμέ, ποιος είπε, ρε, ότι ο Μέγας δεν ήτανε μάγκας).

Σουρούπωσε και μας είχαν μοιράσει μικρά καλαθάκια πλεγμένα από φύλλα λωτού. Μέσα τους καντηλάκι, το ανάβω και αφήνω να το παρασύρει το ρέμα του ποταμού. «Μα, δεν είναι αντίθετο αυτό με τα πιστεύω της εκκλησίας μας;», μου λέει επιτιμητικά μια συνταξιδιώτισσά μας. Μην έχοντας λόγο να σεβαστώ κάποια ανύπαρκτη διακριτικότητα της κυρίας της είπα ότι: «Εκανα μια ευχή, για να δοκιμάσω τη δύναμη των θεών τους». «Κι αν επιτρέπεται, τι ευχηθήκατε;»¹, με ρωτάει όλο περιέργεια η κυρία. «Να φτάσουμε όλοι σώοι στα σπίτια μας», λέω, σίγουρος πως δε θα τολμούσε, για να αποδείξει την αναξιοπιστία των ξένων θεών, να ευχηθεί το αντίθετο... Εφεξε η όχθη από τις αναμμένες φωτιές κι άπειρα φωτάκια μικρά μέσα στη νύχτα ν' ακολουθούν μεθυσμένα την πορεία του Γάγγη.

Κάτω από τα τείχη του κάστρου γίνονται προετοιμασίες καύσης νεκρών. Κι άξαφνα ειδοποιημένο από τον ήχο και τα γνωρίσματα της επικείμενης τελετής, κατηφορίζει κυριολεκτικά μέσα από τα πόδια μας ένα κοπάδι μαϊμούδες. Στριγκλιές και σπρωξιές να ξεπεράσει η μία την άλλη. Θρεμμένοι αρσενικοί και μανάδες με τα μωρά γαντζωμένα κάτω απ' τις κοιλιές βιάζονται να πάρουν θέση για το επικείμενο φαγοπότι. Αργοπορημένοι ξοπίσω τους οι απόμαχοι της οικογένειας των κατά τον Κάρολο Δαρβίνο μακρινών απογόνων μας. Κουτσοί, στραβοί, με μαδημένο το τρίχωμα κατηφορίζουνε όπως - όπως, να συμμετάσχουν, δίνοντας το «παρών» στη ζωή....

Τράβηξα φωτογραφία φίλου που τράβαγε με την κάμερα. Στη μία από τις διαδικασίες της τελετής, ο νεαρός πατέρας συμμετέχει στο ύστερο στόλισμα του παιδιού. Κάποια φορά σηκώνεται και πλησιάζοντας προφανώς τη γυναίκα του, γέρνει στον ώμο της και ξεσπάει σε λυγμό. Κάτι που δε θα το ξαναδώ στις κάμποσες από τις επόμενες τελετές.

Ο Βουδισμός υπήρξε μια επανάσταση ενάντια στις ταξικές διακρίσεις και την ιερατική πανουργία. Ο Βούδας κατηγορηματικά δεν ήθελε να λατρεύεται σαν θεός ή προφήτης και είχε αναρωτηθεί: «Πώς μπορεί ο Βράχμα να φτιάξει τον κόσμο και να τον έχει δυστυχισμένο; Γιατί αν είναι παντοδύναμος και τον αφήνει έτσι δεν είναι καλός. Κι αν δεν μπορεί, δεν είναι θεός!» «...Το όνομα του Ασόκα λάμπει σαν άστρο μοναχικό», γράφει ο Ουέλς, «είναι ο μόνος μονάρχης στην ιστορία που απαρνήθηκε τον πόλεμο ύστερα από μια μεγάλη νίκη». Πιστός στις διδαχές του Βούδα ο Ασόκα διακήρυξε ότι: «Η κατάληψη μιας ελεύθερης χώρας σημαίνει σφαγή, θάνατο και αιχμαλωσία...». Ανεκτικός στην πίστη των άλλων, πάσχισε με τα έργα του να καλύψει τις ανάγκες του συνόλου. Οι θυσίες των ζώων απαγορεύτηκαν και δημιουργήθηκαν κέντρα περίθαλψης ζώων. Τιμώντας τη μόρφωση, ο Ασόκα είχε κτίσει πολλά σχολεία και διακήρυξε πως: «Η όποια δουλειά αξίζει το σεβασμό μας γιατί εξυψώνει τον άνθρωπο».

Η επίσκεψη στο Σαρνάτ, όπου είχε διδάξει ο Βούδας, ήταν ό,τι πρέπει, για να ηρεμήσουμε μετά το Μπεναρές. Γαλήνιο τοπίο, με τη Μεγάλη Στούπα του Βούδα να δεσπόζει στο χώρο, προσφορά του Ασόκα στο Δάσκαλο. Περιφραγμένη η μια από τις τέσσερις στήλες με τις παρακαταθήκες του Ασόκα που είχαν στηθεί στις τέσσερις γωνιές του μεγάλου Βασιλείου. Θα αφήσω με ευλάβεια το χέρι μου να ακουμπήσει για λίγο στο μάρμαρο με τη σκαλισμένη σανσκριτική αρχαία γραφή, με τις υποθήκες μιας μοναδικής ανθρωπιάς που τόσο απουσιάζει στον κόσμο των δυνατών...

Στο ναό του Ζακεντάμπλ βρίσκονται τα περισσότερα από τα ερωτικά και πασίγνωστα πια σε ξένους τουρίστες, γλυπτά. Τέλεια ενσωματωμένα και αναπόσπαστο τμήμα του αρχιτεκτονήματος, τα γλυπτά εκφράζουν την εκστατική χαρά της ζωής, το πάθος που καίει και εξαϋλώνει και πνευματοποιεί την ίδια τη σάρκα. Αυτή η αγάπη για το ανθρώπινο σώμα, αυτός ο ερωτισμός ο δοσμένος από τους τεχνίτες της εποχής με σεβασμό στην ουσιαστική λεπτομέρεια. Κι αναρωτιέσαι κατά πόσο η πράξη του άδολου έρωτα όταν περιέχει το στοιχείο της αμοιβαιότητας και του σεβασμού δεν «εξαγνίζει» αυτό που ονομάζουμε «ανεπίτρεπτο». Οταν αυτή η ζωοδότρα χαρά, το ύψιστο δώρο της φύσης θα ανυψωθεί με έναν λόγο, έναν στίχο, μια εικόνα στο βάθρο της Τέχνης. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση, για μια πρωταρχική και κυρίαρχη ιδιότητα της ζωής αποκομίζουμε κοιτώντας αυτά τα απαράμιλλα στην εκφραστικότητά τους γλυπτά. Ο αισθησιασμός και μαζί η αισθητική καταξίωση σε μια ανεπανάληπτη σύνθεση! Οι αρχικές αντιδράσεις με τα γελάκια, τα υπονοούμενα και τα σόκιν, παραχωρούν λίγο - λίγο τη θέση τους σ' ένα πιο σοβαρό και υπεύθυνο στοχασμό.