Οι γυναίκες που φυλακίζονται είναι πολύ λιγότερες από τους άντρες, όμως από πολλές απόψεις υφίστανται δυσμενέστερη μεταχείριση: Απομόνωση από την οικογένειά τους, ανεπαρκής εκπαίδευση, οι κρατούμενες συμφύρονται με τις τοξικομανείς και τις ψυχασθενείς, ενώ γενικότερα η χορήγηση ψυχοφαρμάκων είναι ευρύτατα διαδεδομένη. Αυτά είναι συμπεράσματα έρευνας που έγινε από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών και εντοπίζονται από την εγκληματολόγο Εμμυ Φρονίμου σε βιβλίο που παρουσιάστηκε πρόσφατα από το ΕΚΚΕ. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Ηλία Δασκαλάκη που «έφυγε» πρόωρα πριν μερικά χρόνια, έχει τίτλο «Εγκληματίες και θύματα στο κατώφλι του 21ου αιώνα» και την επιμέλειά του είχαν γυναίκες ερευνήτριες, οι Ηρώ Δασκαλάκη, Παναγιώτα Παπαδοπούλου, Δήμητρα Τσαμπαρλή, Ιωάννα Τσιγκάνου και Εμμυ Φρονίμου.

Οπως είναι γνωστό από τις στατιστικές σε όλο τον κόσμο, αλλά και στη χώρα μας, η εγκληματικότητα των γυναικών είναι πολύ χαμηλότερη από αυτή των αντρών.

Σύμφωνα με τις στατιστικές της Δικαιοσύνης, το ποσοστό των γυναικών που καταδικάστηκαν στη χώρα μας αποτελούσε μόνο το 8% του συνόλου των καταδικασθέντων για τα έτη 1973 και 1983, έφτασε το 10% στο τέλος της δεκαετίας του '80 και άγγιξε το 13% το έτος 1993. Τα τελευταία δέκα χρόνια παρατηρείται αυξητική τάση της συμμετοχής των γυναικών στην εγκληματικότητα, που εντοπίζεται κυρίως στα εγκλήματα κατά της περιουσίας, στις πλαστογραφίες και στους ειδικούς ποινικούς νόμους (κυρίως ακάλυπτες επιταγές). «Η αύξηση αυτή, επισημαίνει η Εμμυ Φρονίμου, μπορεί να συσχετιστεί με την αύξηση των ευκαιριών που προκύπτουν σαν αποτέλεσμα των νέων ρόλων που αναλαμβάνουν οι γυναίκες αλλά και με τη μεγαλύτερη θεατότητα των πράξεών τους μετά την είσοδο στο δημόσιο χώρο για επαγγελματικούς και κοινωνικούς λόγους, που αυξάνει και τις πιθανότητες εμπλοκής τους στους μηχανισμούς του συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Με βάση τα παραπάνω, δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι από τους 5.500 περίπου κρατούμενους σ' όλες τις φυλακές της χώρας μόνο 210 είναι γυναίκες».

- Ποιο είναι όμως το προφίλ της Ελληνίδας κρατούμενης;

- Μια καταγραφή που έγινε στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού από τις ερευνήτριες Θανοπούλου, Φρονίμου, Τσιλιμιγκάκη κατέληξε σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Πρόκειται για γυναίκα μεταξύ 35-60 χρόνων που είναι συνήθως μόνη (ανύπαντρη, διαζευγμένη ή χήρα) μητέρα τουλάχιστον δυο παιδιών, με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και ανεπάγγελτη (κατά δήλωσή της νοικοκυρά, παρ' όλο που υπάρχουν ενδείξεις ότι πολλές είναι συμβοηθούντα μέλη οικογενειακής επιχείρησης). Κατοικεί στην περιοχή της πρωτεύουσας, έχει καταδικαστεί για πρώτη φορά (δηλ. δεν είναι υπότροπη - είτε για εγκλήματα κατά της ζωής, είτε για εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας και παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών - και εκτίει μεγάλες ποινές (πρόσκαιρης ή ισόβιας κάθειρξης).

Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι καθώς οι γυναίκες κρατούμενες είναι τόσο λίγες μπορεί να είναι προνομιούχες σε σύγκριση με τους άντρες ή τουλάχιστον θα είχαν κάποια ευνοϊκότερη μεταχείριση. Ομως, το αντίθετο συμβαίνει! Ο μικρός αριθμός τους γίνεται αιτία για μια σειρά αποκλεισμούς που δημιουργούν δυσμενέστερες συνθήκες στη διάρκεια της φυλάκισής τους και δυσκολεύουν αργότερα την κοινωνική τους επανένταξη...

Η ερευνήτρια τους καταγράφει:

• Η ύπαρξη μιας και μοναδικής φυλακής που συγκεντρώνει τις κρατούμενες από ολόκληρη τη χώρα απομακρύνει τις γυναίκες από τα παιδιά και τους συντρόφους τους, καταργεί τους οικογενειακούς και κοινωνικούς δεσμούς, που αποτελούν απαραίτητα σημεία αναφοράς με τον έξω κόσμο και εντείνει τον ιδρυματισμό και την εξάρτηση από την υποκουλτούρα της φυλακής. Εχει επίσης σαν συνέπεια την ύπαρξη - σε σύγκριση με τις ανδρικές φυλακές - μικρού αριθμού προγραμμάτων κατάρτισης και εκπαίδευσης που περιορίζονται στα παραδοσιακά πρότυπα και συχνά δεν κατευθύνονται από τις ανάγκες της αγοράς εργασίας ούτε στοχεύουν στην εξεύρεση απασχόλησης μετά την αποφυλάκιση.
• Η έλλειψη στοιχειώδους διαχωρισμού κρατουμένων αποτελεί εντονότερο πρόβλημα στις γυναικείες φυλακές, καθώς εκεί συνυπάρχουν και οι ανήλικες - λόγω ελλείψεως ειδικού σωφρονιστικού καταστήματος - αλλά και οι ψυχοπαθείς κρατούμενες, παρ' όλη την πρόβλεψη από το νόμο ειδικού ψυχιατρικού τμήματος γι' αυτές. Ετσι, τονίζεται στην έρευνα, κρατούμενες βαρυποινίτισσες, υπόδικες, κατάδικες για ακάλυπτες επιταγές, τοξικομανείς και ψυχιατρικά περιστατικά συνωστίζονται στους ίδιους χώρους και τυγχάνουν ιδίας μεταχείρισης, ενώ οι ανάγκες περίθαλψης των δυο τουλάχιστον τελευταίων ομάδων καθιστούν τη φυλακή τον πιο ακατάλληλο χώρο γι' αυτές.

Μπορούμε, δηλαδή, να φανταστούμε αν και πώς μπορεί να γίνει προσπάθεια για απεξάρτηση και ψυχιατρική φροντίδα... Αλλά δεν είναι μόνο αυτές οι διακρίσεις που υπάρχουν: Επειδή ακριβώς οι γυναίκες φυλακισμένες είναι τόσο λίγες, το πρόβλημά τους θεωρείται ασήμαντο και η γυναίκα κρατούμενη δεν αντιμετωπίζεται τόσο σαν εγκληματίας όσο σαν ψυχικά ασθενής. Είναι, όμως, στ' αλήθεια οι γυναίκες φυλακισμένες περισσότερο ψυχικά διαταραγμένες από τους άντρες; `Η μήπως βιώνουν τα δεινά της φυλάκισης σαν βαρύτερη και πιο τραυματική εμπειρία από αυτούς; Στοιχεία ερευνητικά που να αφορούν την ελληνική πραγματικότητα δεν υπάρχουν, ενώ στις ξένες φυλακές τα σπασίματα αντικειμένων, η καταστροφή του περιβάλλοντος χώρου, οι αυτοτραυματισμοί και οι απόπειρες αυτοκτονίας, οι εντάσεις και τα ξεσπάσματα είναι συχνότερα φαινόμενα στις γυναικείες φυλακές, γι' αυτό, αν και σημειώνονται χαμηλότερα ποσοστά εξεγέρσεων σε σύγκριση με τις ανδρικές φυλακές, ωστόσο η διοίκηση μιας γυναικείας φυλακής θεωρείται δυσκολότερη...

«Ωστόσο, γράφει η Εμμυ Φρονίμου, και στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού από συνεντεύξεις που είχαμε με το προσωπικό, υπάρχουν ενδείξεις πως όταν οι γυναίκες κλειδώνονται στα κελιά τους στο τέλος της ημέρας, κυρίως τις αργίες και τις γιορτές δε λείπουν τα ψυχολογικά ξεσπάσματα και οι αυτοτραυματισμοί. Κατά την κυρίαρχη ιδεολογία, τόσο οι ανήλικοι, όσο και οι γυναίκες στερούνται ελεύθερης βούλησης σε ό,τι αφορά το έγκλημα, γεγονός που συγκαλύπτει την υπόθεση περί τρυφερής «γυναικείας φύσης» και κατ' αυτόν τον τρόπο συμβάλλει σε καθοριστικό βαθμό στην κατασκευή του στερεότυπου της γυναίκας εγκληματία ως αφύσικης, ανώμαλης και ψυχικά ασθενούς!

Η ερευνήτρια υπογραμμίζει ότι στις γυναικείες φυλακές της χώρας μας η χορήγηση ψυχοφαρμάκων είναι ευρύτατα διαδεδομένη. Σε μια φυλακή που λείπει ουσιαστικά η ιατρική περίθαλψη, που λείπει το κατάλληλο προσωπικό που θα διαπραγματεύεται την ικανοποίηση των αιτημάτων των κρατουμένων, που λείπει η απασχόληση, ο κοινωνικός έλεγχος μοιάζει να ασκείται με ψυχοφάρμακα.

«Δεν έχουμε, λοιπόν, απάντηση στο ερώτημα αν οι γυναίκες που μπαίνουν στη φυλακή είναι και ψυχικά διαταραγμένες», τονίζεται στην έρευνα. «Εκείνο όμως που θα μας προκαλούσε έκπληξη θα ήταν αν δε γίνονταν αφ' ότου μπήκαν. Η στέρηση της ελευθερίας, ο ιδρυματισμός, οι κακές συνθήκες διαβίωσης, ο υποβιβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας μέσα στη φυλακή αλλά και το στίγμα, τα οικονομικά προβλήματα, η έλλειψη οποιασδήποτε επίσημης μεταϊδρυματικής προστασίας μετά την αποφυλάκιση καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολη αν όχι αδύνατη την κοινωνική επανένταξη».

Η έρευνα καταλήγει σε συγκεκριμένες εποικοδομητικές προτάσεις:

Στη διευρυνόμενη λειτουργία θεσμών όπως οι άδειες εξόδου, η υπό όρους απόλυση, το συχνό και χωρίς περιορισμούς στα πρόσωπα επισκεπτήριο, στην τακτική είσοδο στη φυλακή φορέων αλλά και προσώπων που οργανώνουν μαθήματα, ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, διαλέξεις, αλλά και στην είσοδο ομάδων στήριξης που απλά επισκέπτονται και συνομιλούν με τις κρατούμενες. Κι ακόμα, ανάμεσα στα άλλα:

* Την αύξηση των θέσεων εργασίας με ευεργετικό υπολογισμό και αμοιβή και γενικά την αύξηση των δυνατοτήτων απασχόλησης μέσα στη φυλακή.

* Την απόδοση στις γυναικείες φυλακές των χώρων που τους αφαιρέθηκαν για να στεγαστούν οι Απριλιανοί πραξικοπηματίες και τα δικαστήρια, ώστε να αποκτήσουν οι γυναίκες έναν κοινό χώρο συγκέντρωσης που να μπορούν εκεί να λειτουργούν και τα εκπαιδευτικά προγράμματα και το επισκεπτήριο.

* Την επέκταση της κοινωνικής υπηρεσίας και τη στελέχωση των φυλακών με σύγχρονα εκπαιδευμένο προσωπικό.

Τέλος, προτείνεται η εφαρμογή του κώδικα Μεταχείρισης Κρατουμένων για να μη μείνουν ακόμα μια φορά στα χαρτιά οι θεσμοί της ημιελεύθερης διαβίωσης, της κοινωφελούς εργασίας, της μεταϊδρυματικής προστασίας...