«Μια δάφνη» - ως ελάχιστο φόρο, αλλά από καρδιάς - για το Γιάννη Ρίτσο «κατέθεσε» με εκδήλωση που οργάνωσε, στις 4 του Δεκέμβρη, το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΑ, με αφορμή τα δέκα χρόνια από το θάνατο του ποιητή. Η μεγάλη αίθουσα της ΕΣΗΕΑ γέμισε ασφυκτικά για να τιμήσει τον ποιητή της Ρωμιοσύνης. Η προτροπή του προέδρου της ΕΣΗΕΑ, Νίκου Κιάου, στο χαιρετισμό του ήταν σαφής: «Η σημερινή εκδήλωση δεν είναι μόνο εκδήλωση τιμής στη μνήμη του, είναι ίσως μια συμβολή στην ανάγκη να ανακαλύψουμε ξανά τον ποιητή της ρωμιοσύνης» και συνεχίζοντας μεταξύ άλλων είπε «δοσμένος από μικρός στην Αριστερά και στο ΚΚΕ αφιέρωσε τη ζωή του στους λαϊκούς και κοινωνικούς αγώνες και υπέστη πολύχρονες διώξεις για τους αγώνες του. Ο Ρίτσος τραγουδήθηκε με τον "Επιτάφιο" και τη "Ρωμιοσύνη", που τα μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης. Τον τραγούδησε η γενιά μου, τον τραγούδησαν οι επόμενες γενιές. Κι ενώ στην Ελλάδα, παρεξηγημένος πάντοτε, τοποθετημένος μονόπαντα στην αριστερή πλευρά, γνωστός κυρίως για τα πολιτικά ποιητικά του έργα, στο εξωτερικό σε ανατολή και δύση μεταφράζουν το έργο του σε όλες τις γλώσσες. Στον έξω κόσμο δεν ήταν παρεξηγημένος. Ηταν ο μεγάλος, ο κορυφαίος ποιητής»...

Στο κείμενο του προγράμματος που συνόδευε την εκδήλωση, το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΑ επισημαίνει ότι «ο Ρίτσος ήθελε να τον δένει η ποίησή του σφιχτά και παντοτινά με τον πόνο του άλλου: "Εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε/ αδελφέ μου, από τον κόσμο/ εμείς τραγουδάμε/ για να σμίξουμε με τον κόσμο". Ο Ρίτσος έχει συνείδηση της κοινωνικής, της ανθρώπινης αποστολής του, που του αναθέτει η ποίηση και που αυτός αναθέτει στην ποίησή του: "Από την πληγή μου κοίταξα/ του κόσμου την πληγή/ Ξένη απ' τον άνθρωπο η χαρά/ Ξένοι απ' το δίκιο οι νόμοι". Στόχος του Ρίτσου, η ζωή με δικαιοσύνη για όλους: "Δεν ήξερα πως βρίσκονταν/ πάνω σ' αυτή τη γης/ κι άλλοι αδελφοί στη στέρηση/ φίλοι στην αδικία". Απλώνει τα χέρια του ο Ρίτσος να ενωθεί με τους άλλους, τους ανώνυμους βασανισμένους: "Τον κόσμο αγκάλιασα και να/ τον κόσμο εντός μου βάζω"...».

Η ιδεολογική και κομματικά προσανατολισμένη ποίηση του Γιάννη Ρίτσου είναι αλήθεια ότι ενόχλησε και δεν «παραμέρισαν» όπως προέτρεψε ο Παλαμάς για να «περάσει ο ποιητής». Ο Γιάννης Ρίτσος «πέρασε» παρεμποδιζόμενος, αλλά πέρασε, εκεί κυρίως που απευθυνόταν, στην ψυχή του λαού, και γι' αυτό θα χτυπάει πάντα στην καρδιά της Ρωμιοσύνης. Γιατί πόσες φορές δε βαδίσαμε και πόσες φορές δε θα πορευτούμε ακόμη στο ρυθμό των στίχων του Γιάννη Ρίτσου, πόσες φορές δεν ανασάναμε και δε θα ανασάνουμε από την ανάσα του, πόσες φορές δεν πικραθήκαμε ή δε θα πικραθούμε από την πίκρα του και δε θα αντλήσουμε κουράγιο απ' την αστείρευτη πηγή του, απ' το κουράγιο του, καθώς πάντα θα μας λέει «Ο κόσμος, σου λέω, είναι όμορφος/ Ο,τι κι αν πεις, ό,τι κι αν κάνεις/ όμορφος/ Το μέλλον είναι σίγουρο/ αδελφέ μου./ Ο,τι κι αν γίνει - σίγουρο./ Δεν υπάρχουν πια αποσιωπητικά/ στη φωνή ή στη σιωπή μας./ Ομορφος. Μπορείς να κάνεις πίσω/ τους τροχούς του ήλιου;».

«Ο Γιάννης Ρίτσος, ένας έμπιστος της ποίησης - ένας άπιστος» ήταν το θέμα της ομιλίας του Παντελή Μπουκάλα. Παραδεχόμενος κατ' αρχήν ο ομιλητής το «κέρδος, αναγνωστικό και πνευματικό, όταν αναζητώντας το πρόσωπο πίσω από το είδωλο και τη ραγισματιά πίσω από τη στίλβη, εγκύπτουμε στον εσωτερικό διάλογο που αναπτύσσει ο ποιητής με τον εαυτό του και τα κείμενά του ενίοτε και με ομοτέχνους του».

«Ο μεγάλος αντίπαλος της ποίησης του Ρίτσου» συνέχισε ο Π. Μπουκάλας - «είναι πράγματι το ίδιο της το συστατικό γνώρισμα, δηλαδή η έκτασή της, η ευχέρεια και η εύροιά της, ένας λογοτεχνικός μιδισμός που αναλαμβάνει να τρέψει σε στίχους σχεδόν τα πάντα, τα σπουδαία και τα αφανή, προπαντός τα αφανή, καθοδηγημένος θαρρείς από τους στίχους του " τούτο τον πλούτο/διαρκώς τον μοιράζεις/διαρκώς πληθαίνει". Ισως γι' αυτό ο Δ. Μαρωνίτης εξήγησε τον μεγάλο όγκο του έργου του Ρίτσου, συναρτώντας τον με την ιδιότητά του ως κομμουνιστή, η οποία του απαγόρευε να κρατάει ιδιωτικό και αδημοσίευτο και το παραμικρό δημιούργημά του».

Το πώς η ιδιότητα του κομμουνιστή «απαγόρευε» ή κατά άλλους υπαγόρευε το έργο του ποιητή δύσκολο να κατανοηθεί. Γιατί απλά - πολύ απλά ό,τι έπραξε με το έργο του ο Γιάννης Ρίτσος ήταν αυτό που αντιλαμβανόταν ως χρέος του πνευματικού εργάτη, γιατί την αξία της ποίησης την ένιωθε στην αξία της πράξης σαν γνήσιος κομμουνιστής. Το έργο του πολύπλευρο και πολυσήμαντο, ογκώδες, αλλά όχι φλύαρο ή ανάξιο προσοχής, αναγνωρισμένο σε όλο τον κόσμο, είναι αυτό που τον κάνει αθάνατο και πάντα παρών, στη ζωή μας, στους αγώνες για την ειρήνη και τη δικαιοσύνη. Γιατί «το τρένο που τρέχει/ στις ράγες των στίχων μου/ το τρένο που προχωράει στο μέλλον/ φορτωμένο σιτάρι και τριαντάφυλλα/ είναι η Ειρήνη».

Η Τζίνα Καλογήρου, επίκουρος καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ανέπτυξε το θέμα «Η αειθαλής νεότητα του Γιάννη Ρίτσου: από το "Τερατώδες Αριστούργημα" στο "Εικονοστάσιο Ανωνύμων Αγίων"», επισημαίνοντας μεταξύ άλλων: «Το πάθος για ζωή και η βίωση της καθημερινότητας με όλες τις αισθήσεις σε εγρήγορση εξασφαλίζουν στο άτομο μια αιώνια νεότητα ή οδηγούν στη μεταφορική της επαναβίωση. Η νεότητα συνδέεται επίσης με την ανανέωση του κοινωνικο-πολιτικού οράματός του. Παράλληλα με τον έρωτα ο ποιητής εξυμνεί την επανάσταση, την επαναστατική συμπεριφορά, το μεγαλείο των κοινωνικών αγώνων και έτσι ξαναγυρίζει σε παλαιότερα σύμβολα του έργου του: "όχι γονατιστός ολόρθος ανυψώνω την ακμαία/ προσευχή μου/... αγιασθήτω τ' όνομα του Ανθρώπου/.. αγιασθήτω η Ενάρετη Ειρήνη επί Γης και εν Υψί-/ στοις"...».

Οσες, όμως, αναλύσεις και κρίσεις κι αν επιχειρηθούν, τίποτε δεν αποδίδεται στο ακέραιο από τις προθέσεις και τις ευαισθησίες του ποιητή, παρά μόνο όταν το ίδιο του το έργο διαβάζεται ή ακούγεται. Αυτή η διαπίστωση υποστηρίχτηκε από τις ερμηνείες τριών από τις σημαντικότερες ηθοποιούς μας.

Η Εφη Ροδίτη κατέθεσε τη δική της εξαιρετική ερμηνεία με αποσπάσματα από τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος». Βγήκαμε έξω για να δούμε την πολιτεία όπως μας προτρέπει μέσω της ηρωίδας του ο Ρίτσος. «Εγώ θα βγω σε λίγο. Ευχαριστώ. Γιατί, επιτέλους, πρέπει/ να βγω απ' αυτό το τσακισμένο σπίτι/ Πρέπει να δω λιγάκι πολιτεία, - όχι, όχι το φεγγάρι - /την πολιτεία με τα ροζιασμένα χέρια της, την πολιτεία του μεροκάματου/ την πολιτεία που ορκίζεται στο ψωμί και στη γροθιά της/ την πολιτεία που όλους μας αντέχει στη ράχη της/ με τις μικρότητές μας, τις κακίες, τις έχτρες μας/ με τις φιλοδοξίες, την άγνοιά μας και τα γερατειά μας, - ν' ακούσω τα μεγάλα βήματα της πολιτείας/ να μην ακούω πια τα βήματά σου/ μήτε τα βήματα του Θεού, μήτε και τα δικά μου βήματα. Καληνύχτα».

Στη συνέχεια η Ασπασία Παπαθανασίου,ερμήνευσε ξεχωριστά αποσπάσματα από την «Ισμήνη», ένα έργο που είχε ανεβάσει στο παρελθόν.

Η Αλέκα Παΐζη, που απέδωσε με μοναδικό τρόπο ποιήματα όπως «Γυμνό», «Νύχτα», «Ο άλλος φόβος», «Της σιωπής», «Ο επαναστάτης» κ.ά. καθώς και αποσπάσματα από το «Εικονοστάσιο Ανωνύμων Αγίων». Ιδιαίτερα συγκίνησε το «Επιλογικό» κι εκείνο το «να με θυμόσαστε»: «Να με θυμόσαστε - είπε - χιλιάδες χιλιόμετρα περ/ πάτησα/ χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, πάνω σε πέτρες κι αγκάθια,/ για να σας φέρω ψωμί και νερό και τριαντάφυλλα./ Την ομορφιά/ ποτές μου δεν την πρόδωσα. Ολο το βιος μου το/ μοίρασα δίκαια./ Μερτικό εγώ δεν κράτησα. Πάμπτωχος. Μ' ένα κρι-/νάκι του αγρού/ τις πιο άγριες νύχτες μας φώτισα. Να με θυμάστε./ Και συχώρατε μου αυτή την τελευταία μου θλίψη.../ Θα 'θελα/ ακόμη μια φορά με το λεπτό δρεπανάκι του φεγγα-/ ριού να θερίσω/ ένα ώριμο στάχυ. Να σταθώ στο κατώφλι, να κοιτάω/ και να μασώ σπειρί σπειρί το στάρι με τα μπροστινά/ μου δόντια/ θαυμάζοντας κι ευλογώντας τούτον τον κόσμο που/ αφήνω,/ θαυμάζοντας κι Εκείνον που ανεβαίνει το λόφο στο/ πάνχρυσο λιόγερμα. Δέστε./ Στο αριστερό μανίκι του έχει ένα πορφυρό τετράγω-/ νο μπάλωμα. Αυτό/ δε διακρίνεται πολύ καθαρά. Κι ήθελα αυτό προ-/πάντων να σας δείξω. Κι ίσως γι' αυτό προπάντων θ' άξιζε να με θυμάστε».